૪૦
દ્રવ્ય હી ઉસે કહતે હૈં કિ જિસે કિસીકી સહાયતાકી જરૂરત ન પડે. ઉસકા નામ દ્રવ્ય હૈ. વહ દ્રવ્ય અનાદિઅનન્ત સ્વતઃસિદ્ધ અકારણ પરિણમતા હૈ. વહ ઉસકા સ્વભાવ હૈ. સ્વયં અપના સ્વભાવ કિસી ભી પ્રકાર-સે તોડતા નહીં હૈ. ઐસે તો પરિણમતા હૈ, પરન્તુ વિભાવમેં ભી કર્મકા નિમિત્તમાત્ર હૈ. સ્વયં પરિણમતા હૈ. સ્વભાવમેં પલટતા હૈ વહ સ્વયં-સે પલટતા હૈ, સ્વભાવ તરફ ભેદજ્ઞાન કરકે. ઉસમેં દેવ-ગુરુ-શાસ્ત્ર નિમિત્ત હોતે હૈં. પરન્તુ ઉપાદાન સ્વયંકા હૈ.
વહ અકારણ પારિણામિક દ્રવ્ય હૈ કિ જિસે કોઈ કારણ લાગૂ નહીં પડતા. અભી તક જીવ સ્વભાવ તરફ ક્યોં પલટતા નહીં? વહ ઉસકા સ્વયંકા કારણ હૈ, કિસીકા કારણ નહીં હૈ. ઉસે કોઈ દૂસરેકા કારણ લાગૂ નહીં પડતા. સ્વયં અપને હી કારણ- સે વિભાવમેં પરિણમે, અપને કારણ સ્વભાવમેં પરિણમે. ઐસા અકારણ પારિણામિક દ્રવ્ય હૈ. ઐસા ઉસકા પરિણમન સ્વભાવ સ્વતઃસિદ્ધ હૈ. કોઈ ઉસે પરિણમન કરવાતા નહીં ઔર કિસી અન્ય-સે ઉસકા નાશ નહીં હોતા.