સ્વભાવકી પર્યાય હો. તો ભી ઉસકા જો સ્વભાવ હૈ, દ્રવ્ય દ્રવ્યત્વ છોડતા નહીં, દ્રવ્ય દ્રવ્યરૂપ તો પરિણમતા હી હૈ. અકેલા કૂટસ્થ હો તો દ્રવ્યકી પહચાન હી ન હો. દ્રવ્ય દ્રવ્યકા કાર્ય કરતા હી રહતા હૈ. સ્વભાવ પર દૃષ્ટિ જાય તો સ્વભાવકા કાર્ય હોતા રહે. સ્વયં સહજ હોતા રહતા હૈ. ઉસે બુદ્ધિપૂર્વક યા વિકલ્પપૂર્વક કરના નહીં પડતા સહજ હી હોતા હૈ. દ્રવ્ય પરિણમતા હી રહતા હૈ.
મુમુક્ષુઃ- પહલે જો આપને કહા કિ કથંચિત પરિણામી હૈ, ઉસકે આધાર-સે યહ...
સમાધાનઃ- કથંચિત પરિણામી ઔર કથંચિત અપરિણામી. પરિણામી હૈ, દ્રવ્ય પરિણમતા હૈ. સ્વભાવ પર દૃષ્ટિ જાય તો વહ સ્વતઃ સ્વયં સ્વભાવરૂપ પરિણમતા હૈ.
મુમુક્ષુઃ- પદાર્થકા જ્ઞાન, દર્શન ઔર ચારિત્રરૂપ પ્રતિ સમય બિના પ્રયત્ન પરિણમન તો હોતા હી રહતા હૈ. ક્યોંકિ પરિણમના વહ તો સિદ્ધાંતિક બાત હૈ. તો શુભાશુભ રૂપ અથવા શુદ્ધરૂપ, કિસ પ્રકાર પરિણમના ઉસમેં જીવકા કોઈ અમુક ગુણ નિમિત્ત પડતા હૈ, અર્થાત જ્ઞાન યા વીર્ય?
સમાધાનઃ- ઉસમેં ઉસકા જ્ઞાયક જો અસાધારણ ગુણ હૈ, ઉસ જ્ઞાનકો પહચાને, જ્ઞાયકતાકો પહચાને. ઔર ઉસ રૂપ પ્રતીતકો દૃઢ કરે. દૃષ્ટિ અર્થાત પ્રતીત. દ્રવ્ય પર દૃષ્ટિ-પ્રતીત કરે, ઉસ પ્રકારકા જ્ઞાન કરે ઔર ઉસ જાતકા ઉસકી આંશિક પરિણતિ હોતી હૈ. ઇસલિયે ઉસમેં ઉસે જ્ઞાન, દર્શન ઔર ચારિત્ર તો (હોતે હી હૈં). વિશેષ ચારિત્ર તો બાદમેં હોતા હૈ. લેકિન ઉસમેં દૃષ્ટિ, જ્ઞાન ઔર ઉસકી આંશિક પરિણતિ હો તો ઉસકી શુદ્ધ પર્યાય પ્રગટ હોતી હૈ.
દૃષ્ટિ તો એક દ્રવ્ય પર હૈ, ઉસકે સાથ ઉસે જ્ઞાન ભી સમ્યક હોતા હૈ. ઔર પરિણતિ ભી ઉસ તરફ ઝુકતી હૈ. તો ઉસમેં-સે શુદ્ધ પર્યાય, દ્રવ્યમેં-સે સર્વગુણાંશ સો સમ્યગ્દર્શન પ્રગટ હોતા હૈ. આજ આયા થા ન? દ્રવ્ય કિસે કહતે હૈં? જો દ્રવિત હો સો દ્રવ્ય. ગુરુદેવકી ટેપમેં આયા થા.
મુમુક્ષુઃ- જી હાઁ, આજ સુબહ પ્રવચનમેં આયા થા.
સમાધાનઃ- હાઁ, આજ સુબહ (આયા થા). જો દ્રવિત હો ઉસે દ્રવ્ય કહતે હૈં. દ્રવ્ય પરિણમતા હૈ. સ્વભાવ પર દૃષ્ટિ જાય તો સ્વભાવરૂપ પરિણમતા હૈ. વિભાવમેં દૃષ્ટિ હૈ તો વિભાવકી પર્યાયેં હોતી હૈં. સ્વભાવ પર દૃષ્ટિ જાય તો સ્વભાવકી પર્યાયેં હોતી હૈં. બાકી વસ્તુ તો પારિણામિકભાવ-સે અનાદિઅનન્ત એકરૂપ સદૃશ્ય પરિણામ-સે પરિણમતા હૈ. વહ કોઈ અપેક્ષા-સે કૂટસ્થ ઔર કોઈ અપેક્ષા-સે પરિણામી, કોઈ અપેક્ષા-સે અપરિણામી હૈ.
મુમુક્ષુઃ- અકેલા કૂટસ્થ માનેં તો સબ ભૂલ હોતી હૈ.
સમાધાનઃ- અકેલા કૂટસ્થ હો તો ઉસમેં કોઈ વેદન ભી નહીં હોગા, સ્વાનુભૂતિ