ગૌણ) કરનેમેં આતા હૈ. પરન્તુ વ્યવહારમેં તો કેવલજ્ઞાનકી કૈવલ્ય દશા, વીતરાગ સર્વજ્ઞદેવ (હૈં). સાધક દશા જિસને પુરુષાર્થ કરકે પ્રગટ કી, વહ સબ પૂજનિક કહનેમેં આતા હૈ. મુનિ દશા પૂજનિક કહનેમેં આતી હૈ. અતઃ દૃષ્ટિ ઔર જ્ઞાન દોનોં સાથમેં હી હોતે હૈં. અકેલી દૃષ્ટિ હો ઔર જ્ઞાન યદિ વિવેક ન કરે તો વહ દૃષ્ટિ જૂઠી ઠહરેગી.
દૃષ્ટિકા વિષય ઐસા હૈ કિ એક પર, એકકો વિષય કરે. ઔર જ્ઞાન સબ વિવેક કરે. ઔર દૃષ્ટિ બિનાકા જ્ઞાન ભી યથાર્થ નહીં હૈ. દૃષ્ટિ મુખ્ય હો, પરન્તુ ઉસકે સાથ જ્ઞાન હો તો ઉન દોનોંકા સમ્બન્ધ હૈ. યદિ અકેલા હોગા તો ગલત હોગા. દૃષ્ટિમેં કૂટસ્થ આયા ઇસલિયે વહ સચ્ચા ઔર જ્ઞાનમેં કથંચિત પરિણામી ઔર અપરિણામી આયા, ઇસલિયે વહ જૂઠા, ઐસા નહીં હૈ.
કૂટસ્થ તો (ઇસલિયે કહતે હૈં કિ), દૃષ્ટિ મુક્તિકે માર્ગમેં મુખ્ય હૈ ઇસલિયે. તૂને અનાદિ કાલ-સે યહ સચ્ચા ઔર યહ સચ્ચા, યહ ભી સચ્ચા ઔર યહ ભી સચ્ચા, ઐસા કિયા ઔર યથાર્થ સમઝા નહીં, ઇસલિયે ઉસ પ્રમાણકો ઐસા કહનેમેં આતા હૈ. પરન્તુ દૃષ્ટિપૂર્વકકા જો પ્રમાણજ્ઞાન હૈ વહ તો યથાર્થ હૈ. દૃષ્ટિને વિષય કિયા અખણ્ડકા, અખણ્ડકી દૃષ્ટિ બિના મુક્તિકા માર્ગ હોતા નહીં. પરન્તુ સાથમેં જો જ્ઞાન રહતા હૈ, વહ દોનોંકા- દ્રવ્ય ઔર પર્યાયકા વિવેક કરતા હૈ. ઇસલિયે વહ પ્રમાણ ભી યથાર્થ હૈ. ઉસકે પહલેકા પ્રમાણ કોઈ ઐસા કહતા હો કિ નિશ્ચય સચ્ચા ઔર વ્યવહાર ભી સચ્ચા, ઐસા કરતા હો તો વહ યથાર્થ નહીં હૈ. પરન્તુ દૃષ્ટિપૂર્વકકા જ્ઞાન હૈ વહ યથાર્થ હૈ.
મુમુક્ષુઃ- રાગ-દ્વેષ હોતે હૈં, વહ ન હો ઉસકા ઉપાય બતાઈયે.
સમાધાનઃ- રાગ-દ્વેષ ન હો,.. પહલે ઉસકા ભેદજ્ઞાન કરના પડતા હૈ. જબતક વહ રાગકી દશામેં ખડા હૈ, ઉસકી રાગકી રુચિ કમ હો જાની ચાહિયે. મેરા વીતરાગી સ્વભાવ મૈં જાનનેવાલા હૂઁ. યે રાગ મેરા સ્વરૂપ નહીં હૈ. ઔર ચૈતન્યકા જ્ઞાયક સ્વભાવ હૈ વહ મેરા સ્વભાવ હૈ. ઐસે સ્વભાવકો પહચાનકર રાગકી રુચિ કમ કરે તો વહ મન્દ હોતા હૈ. બાકી ઉસકા નાશ પહલે નહીં હોતા, પહલે ઉસકા ભેદજ્ઞાન હોતા હૈ કિ યે રાગ મેરા સ્વભાવ નહીં હૈ, મૈં ઉસસે ભિન્ન જાનનેવાલા, મૈં વીતરાગી સ્વભાવ હૂઁ. ઇસલિયે ઉસે ભિન્ન કરનેકા પ્રયત્ન કરે. ભિન્ન કરનેકા પ્રયત્ન કરે તો વહ મન્દ હોતા હૈ. પહલે ઉસકા ભેદજ્ઞાન કરનેકા પ્રયત્ન કરના કિ મૈં જ્ઞાયક હૂઁ ઔર યે રાગ-દ્વેષ હૈં. ઉસકી એકત્વબુદ્ધિ તોડનેકા પ્રયત્ન કરના.
મુમુક્ષુઃ- દૂસરા પ્રશ્ન હૈ કિ સ્વાધ્યાય કરને બૈઠે તો થોડી દેર મન પિરોતા હૈ, પરન્તુ બીચમેં દૂસરે વિકલ્પ આતે હૈં, તો વહ વિકલ્પ ન આયે ઉસકા ઉપાય ક્યા હૈ?
સમાધાનઃ- ઉસે બદલતે રહના બારંબાર, વિકલ્પ આયે ઉસે (બદલકર) બારંબાર સ્વાધ્યાયમેં ચિત્ત લગાના. અનાદિકા અભ્યાસ હૈ ઇસલિયે દૂસરે વિકલ્પ આ જાય તો