૧૧૪ જાનનેવાલા હી હૂઁ, જો જાનનેવાલેકા અસ્તિત્વ હૈ વહી મૈં હૂઁ. યહ જાના, વહ જાના ઐસા પર્યાયમાત્ર જાના વહ નહીં, પરન્તુ જાનનેવાલેકા પૂરા અસ્તિત્વ હૈ વહી મૈં હૂઁ. પરન્તુ જાનનેવાલેકા પૂરા અસ્તિત્વ હૈ, વહી મૈં હૂઁ. ઐસા ઉસે અન્દરમેં ઊતરકર ઉસકી પરિણતિ અન્દરસે અપને અસ્તિત્વમેં-સે ગ્રહણ હોની ચાહિયે.
ઉસે વિકલ્પ સાથમેં આતે હૈં, ઇસલિયે બાર-બાર વિકલ્પ છૂટ જાતા હૈ ઔર દૂસરા વિકલ્પ આતા હૈ. ઇસલિયે ઉસકા અનાદિકા અભ્યાસ ઐસે હી ચાલૂ રહતા હૈ. પરન્તુ બારંબાર (ભેદજ્ઞાનકો) દૃઢ કરતા રહે તો સહજ હોતા હૈ.
મુમુક્ષુઃ- શુરૂઆતમેં દૃઢ યાની ઇસપ્રકાર વિકલ્પપૂર્વક દૃઢ કરતા રહે?
સમાધાનઃ- વિકલ્પ તો સાથમેં આયે બિના નહીં રહતા હૈ. પરન્તુ વિકલ્પકે પીછે જો જ્ઞાન કામ કરતા હૈ, વિકલ્પકે પીછે જો પ્રતીત કામ કરતી હૈ, ઉસ પ્રતીત ઔર જ્ઞાનકો દૃઢ કરતે રહના. વિકલ્પ તો સાથમેં આતા હી રહેગા. જબતક વિકલ્પકી સ્થિતિમેં હૈ ઇસલિયે વિકલ્પ સાથમેં આતા હૈ.
મુમુક્ષુઃ- વિકલ્પકે પીછે જો જ્ઞાન ઔર પ્રતીતિ હૈ, ઉસે દૃઢ કરતે રહના?
સમાધાનઃ- ઉસે દૃઢ કરના. ચૈતન્યકા આશ્રય-દ્રવ્યકા આશ્રય-અસ્તિત્વ હૈ વહી મૈં હૂઁ. વિકલ્પકા અસ્તિત્વ વહ મૈં નહીં, પરન્તુ જ્ઞાયકકા અસ્તિત્વ હૈ વહ મૈં હૂઁ.
મુમુક્ષુઃ- જ્ઞાન ઔર પ્રતીતિમેં દૃઢતા તો ઇસપ્રકાર બાહરમેં ક્ષયોપશમ જ્ઞાનમેં અનેક લોગ હો ઔર સ્પષ્ટ ખ્યાલમેં આયે, ઐસા અપને આત્માકા ખ્યાલ આ જાતા હૈ?
સમાધાનઃ- હાઁ, અપને આત્માકા ખ્યાલ આતા હૈ કિ મૈં આત્મા હૂઁ. વહ તો રૂપી હૈ. યે અરૂપી હૈ, અરૂપી હૈ લેકિન ખુદ હૈ. વહ તો દૂર હૈ, વહ મનુષ્ય દૂર હૈ. યે તો સ્વયં ઔર સ્વયં સમીપ હૈ. ફિર ભી પહચાન નહીં સકતા હૈ.
મુમુક્ષુઃ- આપ કહતે હો ... વહ અમૂર્તિક હૈ. ઇસલિયે હમેં તો ઇસ મૂર્તિક પદાથામેં ઐસા લગતા હૈ કિ બરાબર, ક્ષયોપશમ જ્ઞાન-સે ખ્યાલ આ જાતા હૈ, ઇસકા કૈસે ખ્યાલ આયે?
સમાધાનઃ- અરૂપીમેં સ્વયં દૃઢતા, એકાગ્રતા કરે, અપના અસ્તિત્વ ગ્રહણ કરે ઉસમેં બારંબાર દૃઢતા કરે તો સ્વયં અપનેકો ગ્રહણ હુએ બિના નહીં રહતા. ઉસે ઐસા હો ગયા હૈ, ગુરુદેવ કહતે થે ન, નૌ-દસ લોગ હો તો યે હૈ, યે હૈ, ઐસા કરકે સ્વયંકો ગિનતીમેં ભૂલ જાતા હૈ. વૈસે યહ સબ, યહ સબ હૈ, પરન્તુ જાનનેવાલા કૌન હૈ? યહ સબ હૈ (જાનતા હૈ). વહ સ્વયંકો ભૂલ જાતા હૈ. મૈં કૌન હૂઁ? ઐસા સ્વયંકો દૃઢ કરના ચાહિયે કિ યહ મૈં હૂઁ.
મુમુક્ષુઃ- આપ કહતે હો, અંતર નિવૃત્તિ (કહતે હો), બાહ્ય-સે તો નિવૃત્તિ લી, પરન્તુ અંતર નિવૃત્તિ લેકર ઐસા કર, અંતર નિવૃત્તિ માને ક્યા?