૨૫૮
સમાધાનઃ- અંતર નિવૃત્તિ માને અંતરમેં અનેક જાતકી વિકલ્પકી જાલમેં રુકતા હો, અનેક જાતકે વિકલ્પમેં રુકતા હો, ઉસમેં-સે સ્વયં છૂટકર બારંબાર ચૈતન્ય તરફ જાના, વહ અંતર નિવૃત્તિ હૈ. અનેક જાતકી જાલમેં રુકતા હો, (ઉસમેંસે બાહર નિકલકર) ચૈતન્ય તરફકા વિચાર કરના, ચૈતન્ય તરફ યહ મૈં હૂઁ, ઐસે અપનેકો ગ્રહણ કરના. વિકલ્પકી જાલકી પ્રવૃત્તિ આડે વહ બાર-બાર આતી હૈ, ઇસલિયે વહ ઉસે ગૌણ હો જાતા હૈ. ઇસલિયે વિકલ્પકી જાલકી પ્રવૃત્તિ કમ કરકે અપની ઓરકા અભ્યાસ બઢાયે, વહ અંતર નિવૃત્તિ હૈ.
વાસ્તવિક નિવૃત્તિ તો સ્વયં જ્ઞાયકકા જ્ઞાયકરૂપ પરિણમન હો જાય તો વાસ્તવિક નિવૃત્તિ હૈ. પરન્તુ અન્ય વિકલ્પ કમ કરકે ચૈતન્ય તરફકા અભ્યાસ બઢાયે તો ભી અંતર નિવૃત્તિ હૈ.
મુમુક્ષુઃ- આપકે પાસ-સે યહ માર્ગદર્શન બહુત સુન્દર મિલતા હૈ કિ અનુભવ પૂર્વ કિસ પ્રકાર આગે બઢના, યહ બહુત સુન્દર રીત-સે આપસે ખ્યાલમેં આતા હૈ.
મુમુક્ષુઃ- ન્યાય ઉતના ગંભીર ઔર દૃષ્ટાન્ત ઇતના સરલ. પહચાનમેં આતા હૈ, ઔર કહ નહીં સકતા કિ કૈસે પહચાના? સબ એક સરીખે દિખતે હૈં ફિર ભી કૈસે અલગ કરતા હૈ?
સમાધાનઃ- ઉસકે લક્ષણ-સે પહચાના ઐસા કહે. પરન્તુ ક્યા લક્ષણ, વહ કહ નહીં સકતા. કિસીકી આવાજ પર-સે (પહચાન કરતા હૈ). સબકે આવાજ બારીક હો તો આવાજ પર-સે કહતા હૈ કિ યહ ફલાના મનુષ્ય હૈ. આવાજમેં ક્યા ફર્ક પડા ઉસે કહ નહીં સકતા હૈ. સ્વયં જ્ઞાનમેં ગ્રહણ કર લેતા હૈ કિ ઇસકી આવાજ યહ હૈ, ઇસલિયે યહ મનુષ્ય હૈ. ઇસ પ્રકાર સ્વયં ગ્રહણ કર લેતા હૈ. ઐસે લક્ષણ-સે રૂપીકો પહચાન લેતા હૈ.
પરન્તુ અપને જ્ઞાનલક્ષણ-સે જ્ઞાયકકો પહચાનનેમેં મુશ્કિલ પડતી હૈ. ઉસમેં બિના વિકલ્પ, બિના તર્ક પહચાન લેતા હૈ, નિઃશંકપને પહચાન લેતા હૈ. બારંબાર ચૈતન્યકા અભ્યાસ કરે, ઉસમેં ઉલઝનમેં ન આ જાય, ઉસમેં આકુલતા ન હો, પરન્તુ ભાવના રખે. બહુત આકુલતા કરે કિ ક્યોં હોતા નહીં? તો ઉસે બહુત ઉલઝન હો તો આગે નહીં બઢ સકતા. પરન્તુ અમુક પ્રકારકી ભાવના-સે આગે બઢતા હૈ. ઉલઝનમેં આ જાય તો દિક્કત હો જાય.
મુમુક્ષુઃ- ઉલઝનમેં ન આ જાય. માર્ગ નિકાલતા જાય.
સમાધાનઃ- માર્ગ નિકાલતા જાય. બાહરકી તકલીફમેં-સે જૈસે માર્ગ નિકાલતા હૈ, વૈસે અંતરમેં સ્વયં રાસ્તા નિકાલતા હૈ. કોઈ વિકલ્પકી જાલમેં નહીં ઉલઝકર સ્વયં રાસ્તા નિકાલકર ચૈતન્યકા અભ્યાસ કૈસે બઢે? ઇસ તરહ સ્વયં રાસ્તા નિકાલતા હૈ.