૨૫૯
ઉષ્ણતા બાહર-સે નહીં આતી હૈ, અગ્નિ સ્વયં હી ઉષ્ણ હૈ. બર્ફ સ્વયં હી ઠણ્ડા હૈ. ઉસકી ઠણ્ડક બાહર-સે નહીં આતી. વૈસે જાનના બાહર-સે નહીં આતા હૈ, જાનનેવાલી વસ્તુ હી સ્વયં હૈ. ઉસમેં બાહરકે સબ નિમિત્ત હૈં. ઇસે જાના, ઉસે જાના. જાનનેવાલી વસ્તુ સ્વયં હૈ.
સમાધાનઃ- ... આત્માકો જ્ઞાનકે સાથ એકમેક સમ્બન્ધ હૈ. જ્ઞાન બિનાકા આત્મા નહીં હૈ, આત્મા બિનાકા જ્ઞાન નહીં હૈ. તાદાત્મ્ય સમ્બન્ધ હૈ. ઐસે અનન્ત ગુણ હૈં. જ્ઞાન, દર્શન, ચારિત્ર, અસ્તિત્વ, વસ્તુત્વ સબકે સાથ, દ્રવ્યકો સબકે સાથ ઐસા તાદાત્મ્ય સમ્બન્ધ હૈ. અનન્ત ગુણ-સે ભરા હુઆ, અનન્ત ગુણસ્વરૂપ હી દ્રવ્ય હૈ. અનન્ત ગુણ આત્મામેં એકમેક હૈં. જડમેં ભી વૈસે અસ્તિત્વ, વસ્તુત્વ ઇત્યાદિ જો જડકે-પુદગલકે વર્ણ, ગન્ધ, રસ, સ્પર્શ સબ એકમેક તાદાત્મ્ય હૈ. ઉસમેં-સે કુછ અલગ નહીં પડતા. એકમેેક હૈ.
મુમુક્ષુઃ- દ્રવ્યકો ઔર ગુણોંકો એકમેક સમ્બન્ધ હૈ ન? ગુણકો ઔર ગુણકો ભી ઐસા સમ્બન્ધ હૈ? જૈસે આપને કહા કિ દ્રવ્ય ઔર ગુણકા તાદાત્મ્યસિદ્ધ સમ્બન્ધ ઙૈ. વૈસે એક ગુણકો બાકીકે અનન્ત ગુણ જો હૈં, ઉસકે સાથ તાદાત્મ્યસિદ્ધ સમ્બન્ધ નહીં હૈ?
સમાધાનઃ- ઉસકા લક્ષણભેદ-સે ભેદ હૈ. સબકા લક્ષણ ભિન્ન પડતા હૈ. બાકી વસ્તુતઃ સબ એક હૈ. પરન્તુ ઉસકે લક્ષણ અલગ હૈં. જ્ઞાનકા લક્ષણ જાનના, દર્શનકા દેખનેકા, પ્રતીત કરના, ચારિત્રકા લક્ષણ લીનતાકા, આનન્દકા આનન્દ સ્વરૂપ, ઇસપ્રકાર સબકે લક્ષણ ભિન્ન-ભિન્ન હૈં. દ્રવ્ય અપેક્ષા-સે સબ એકમેક હૈં. બાકી એકદૂસરેકે લક્ષણ અપેક્ષા-સે ઉસકે ભેદ હૈં. વસ્તુભેદ નહીં હૈ, પરન્તુ લક્ષણ અપેક્ષા-સે ભેદ હૈં. ઉસકે લક્ષણ અલગ, ઉસકે કાર્ય અલગ. જ્ઞાનકા જાનનેકા કાર્ય, દર્શનકા દેખનેકા, ચારિત્રકા લીનતાકા, સબકા કાર્ય કાર્ય અપેક્ષા-સે ભિન્ન-ભિન્ન હૈ. વસ્તુ અપેક્ષા-સે એક હૈ.
મુમુક્ષુઃ- જબ જ્ઞાનગુણ જ્ઞાનગુણકા કામ કરે, ઉસ વક્ત કર્તા ગુણ ક્યા કરતા હૈ? (જૈસે) જ્ઞાન કરતા હૈ, વૈસે કર્તા નામકા ગુણ હૈ, વહ ક્યા કરતા હોગા?
સમાધાનઃ- વહ કર્તા સ્વયં કાર્ય કરતા હૈ. જ્ઞાન જાનનેકા કાર્ય કરે તો કર્તાગુણ ઉસ રૂપ પરિણમન કરકે ઉસકા કાર્ય લાનેકા કામ કરતા હૈ. જ્ઞાન જાનતા હૈ તો ઉસમેં પરિણમન કરકે જો જાનનેકા કાર્ય હોતા હૈ, વહ જાનનેકા કાર્ય વહ કર્તાગુણ કહલાતા હૈ. કાર્ય કરતા હૈ. કર્તાગુણમેં.. કર્તા, ક્રિયા ઔર કર્મ. વહ કર્તાકી પરિણતિ હૈ.
મુમુક્ષુઃ- યે જો આપને સમ્બન્ધ કહા, વહ નિમિત્ત-નૈમિત્તિક સમ્બન્ધ નહી હૈ? એકરૂપતા રૂપ સમ્બન્ધ હૈ.
સમાધાનઃ- હાઁ, એકરૂપ સમ્બન્ધ હૈ, પરન્તુ ઉસમેં લક્ષણભેદ હૈ, કાર્યભેદ હૈ. નિમિત્ત- નૈમિત્તિક નહીં હૈ. નિમિત્ત-નૈમિત્તિક તો દો દ્રવ્યમેં હોતા હૈ, યે તો એક હી દ્રવ્ય હૈ.