૧૩૬
મુમુક્ષુઃ- કોઈ ક્રિયાજડ થઈ રહ્યા, શુષ્કજ્ઞાનમાં કોઈ, વહ તો છોડ દે. જ્ઞાન ઔર વૈરાગ્યકી મૈત્રી, જ્ઞાન ઔર વૈરાગ્ય જો સાધકકો સાથમેં હોતે હૈં તો વૈરાગ્યમેં ઔર ક્રિયાનયમેં એક સરીખા ભાવ હૈ યા થોડા સૂક્ષ્મ અંતર હોગા?
સમાધાનઃ- વૈરાગ્ય ઔર ક્રિયા ન? ક્રિયામેં વહ માત્ર ક્રિયામેં રુકતા હૈ. ઔર જો વૈરાગ્ય હૈ, વૈરાગી હૈ વહ અકેલા વૈરાગ્યમેં રુકતા હૈ. ક્રિયા ઔર વૈરાગ્યમેં, બહુભાગ વહ માત્ર બાહ્ય ક્રિયામેં રુકતા હૈ. દૂસરા હૈ વહ વૈરાગ્ય-વૈરાગ્ય કરતા રહતા હૈ. ઉતના ફર્ક હૈ.
મુમુક્ષુઃ- જ્ઞાન ઔર ક્રિયાનયકી મૈત્રી જહાઁ હૈ, વહ તો સાધકકી ભૂમિકા હૈ. તો ક્રિયાનયકો લેં તો ઔર વૈરાગ્યકી બાત લે, દોનોં એક સરીખી બાત હૈ યા દોનોંકે બીચ થોડા ફર્ક હોગા?
સમાધાનઃ- જ્ઞાનનય ઔર ક્રિયાનયકી મૈત્રીમેં ક્રિયાનયમેં વૈરાગ્ય સાથમેં આ જાતા હૈ. ઉસમેં વૈરાગ્ય સાથમેં હો તો હી ઉસકી ક્રિયાકી પરિણતિ હોતી હૈ. મૈં જ્ઞાયક હૂઁ ઔર ઉસમેં નિવર્તનેકી જો ક્રિયા હોતી હૈ, સ્વરૂપકી લીનતાકી જો ક્રિયા હોતી હૈ, વહ વૈરાગ્યકે બિના નહીં હોતી. ઇસલિયે ઉસમેં ક્રિયાનયમેં વૈરાગ્ય સાથમેં આ જાતા હૈ. ઉસમેં વિરક્તિ સાથમેં આ જાતી હૈ.
મુમુક્ષુઃ- સંવેગ નિર્વેગ જૈસા હૈ? ક્રિયાનયમેં અસ્તિ ભાવ-સે વીતરાગતા પ્રગટ કરની ઔર વૈરાગ્યમેં રાગ-સે પીછે મુડના, ઐસા ભાવ હોગા?
સમાધાનઃ- હાઁ, વૈરાગ્ય અર્થાત વિરક્તિ-નાસ્તિ કરકે સ્વરૂપમેં પરિણતિકી અસ્તિ કરતા હૈ. અસ્તિ-નાસ્તિ. પરન્તુ વાસ્તવિક અસ્તિ તો ચૈતન્યકો ગ્રહણ કિયા વહ અસ્તિત્વ હૈ. દ્રવ્યકો ગ્રહણ કિયા વહ. પરન્તુ યહ પરિણતિ પ્રગટ કી, ઉસ પરિણતિકી અપેક્ષા- સે વહ અસ્તિ હૈ ઔર વિરક્તિ હુયી વહ નાસ્તિ હૈ. ક્રિયાવાલા જો બાહ્ય ક્રિયામેં હૈ વહ ભી વૈરાગ્યકી ક્રિયામેં ઉસ તરહ રુકતા હૈ. ઉસમેં ગર્ભિત વૈરાગ્ય હૈ વહ વૈરાગ્ય સમઝ બિનાકા હૈ. આત્માકો સમઝતા નહીં, અસ્તિત્વ ગ્રહણ નહીં કિયા હૈ.
મુમુક્ષુઃ- રુંધા હુઆ કષાય.
સમાધાનઃ- હાઁ. વહ ઐસા હૈ.