મન્દતાકે કારણ. રુચિકી ઐસી ઉગ્રતા કરકે જો પુરુષાર્થ અપની તરફ મુડના ચાહિયે, ઉસ પુરુષાર્થકો સ્વયં મોડતા નહીં. ઇસલિયે ઉસમેં અટક જાતા હૈ.
પુરુષાર્થ જો બાહરમેં કામ કરતા હૈ, ઉસે સ્વયં પલટતા નહીં હૈ. વિકલ્પમેં જો પુરુષાર્થ જાતા હૈ, ઉસ પુરુષાર્થકો પલટકર નિર્વિકલ્પતાકી પર્યાયમેં સ્વયં પલટતા નહીં હૈ. ઇસલિયે ઉસે વહ આનન્દ નહીં આતા હૈ. વહ આનન્દ અન્દર ચૈતન્યમેં જાય તો હી વહ આનન્દ ઉસમેં-સે પ્રગટ હોતા હૈ. વિકલ્પમેં ખડા હો, તબતક આનન્દ નહીં આતા હૈ. સવિકલ્પ દશામેં ભેદજ્ઞાનકી ધારા પ્રગટ હો, સમ્યગ્દર્શન હો, ઉસે આંશિક શાન્તિ હોતી હૈ. પરન્તુ વિકલ્પવાલી દશામેં જો નિર્વિકલ્પતાકા આનન્દ હોતા હૈ વહ આનન્દ તો નિર્વિકલ્પ દશામેં હી હોતા હૈ.
સમ્યગ્દૃષ્ટિકો ભેદજ્ઞાનકી ધારા સહજ હોતી હૈ. ઉસમેં આંશિક શાન્તિ, જ્ઞાયકકી ધારા, શાન્તિકી દશા હોતી હૈ. પરન્તુ અપૂર્વ આનન્દ તો નિર્વિકલ્પ દશામેં હી હોતા હૈ. ઔર વહ ભેદજ્ઞાનકી ધારા ભી, અભી જો જિજ્ઞાસુ હૈ, ઉસે સહજ ધારા નહીં હૈ. વહ તો અભી અભ્યાસ કરતા હૈ. એકત્વબુદ્ધિ હૈ. એકત્વતાકો તોડે, ઉસકા પ્રયાસ કરે. વહ એકત્વતા તોડનેકા પુરુષાર્થ નહીં કરતા હૈ. જિતની એકત્વતા વિભાવકે સાથ હૈ, ક્ષણ- ક્ષણમેં ઉસે એકત્વબુદ્ધિ હો રહી હૈ, ક્ષણ-ક્ષણમેં, ઐસી ઉગ્રતા જ્ઞાયકકી ધારા ક્ષણ-ક્ષણમેં પ્રગટ હો, ઐસા પુરુષાર્થ તો નહીં હૈ. વહ ક્ષણ જ્યાદા હૈ, વિકલ્પકે સાથ (એકત્વકી) ક્ષણ તો દિન-રાત ચલતી હૈ, જ્ઞાયકકા અભ્યાસ તો કોઈ બાર કરતા હૈ. અતઃ ઉસે જ્ઞાયકકી પરિણતિ સહજ હોની ચાહિયે. તો વિકલ્પ ટૂટકર આનન્દ હો. વહ તો કરતા નહીં. મૈં જ્ઞાયક હૂઁ, ઐસે રુચિ કરે, મહિમા કરે, કોઈ બાર અભ્યાસ કરે તો માત્ર ક્ષણભર થોડી દેર કરે વહ ઉસે સહજ નહીં ટિકતા હૈ ઔર (એકત્વતા) તો ઉસકી ટિકી હૈ, વહ તો ઉસે ચૌબીસોં ઘણ્ટે ચલતી હૈ. યહ ઉસે.. તીવ્ર પુરુષાર્થ કરકે તીવ્ર પુરુષાર્થ કરતા નહીં હૈ. ઇસલિયે નિર્વિકલ્પ દશા હોકર જો આનન્દ આના ચાહિયે વહ નહીં આતા હૈ.
વહ જીવન એકત્વતામેં એકમેક હો ગયા હૈ ઔર યહ ભેદજ્ઞાનકા જીવન તો મુશ્કિલ- સે અભ્યાસ કરે તો. વહ તો હૈ નહીં. ઇસલિયે ઉસે આનન્દ નહીં આતા હૈ. ભાવના રહે, રુચિ રહે, મહિમા રહે, પરન્તુ પુરુષાર્થકી ધારા ઉસ ઓર જાતી નહીં ઇસલિયે નહીં હોતા હૈ.
મુમુક્ષુઃ- વહ આનન્દ કૈસા હોગા? ક્યોંકિ હમેં તો ગુરુદેવકે પ્રતિ યા આપકે પ્રતિ ભાવના આયે, અર્પણતાકા ભાવ આયે તો હમેં ઐસા લગતા હૈ કિ હમેં લગતા હૈ હમેં બહુત આનન્દ-અનન્દ આયા, ઐસા લગતા હૈ. ફિર આપ જો કહતે હો વહ આનન્દ કૈસા હોગા?
સમાધાનઃ- ઉસ આનન્દકા કિસીકે સાથ ઉસકા મેલ નહીં હૈ. વહ બોલનેમેં આયે