૧૫૦
સ્વયં અનાદિઅનન્ત શાશ્વ દ્રવ્ય હૈ. ઉસમેં ક્ષયોપશમ ભાવ, સબ અધૂરી-પૂર્ણ પર્યાયેં, વહ સબ પર્યાય અપનેમેં (હોતી હૈ). અનાદિઅનન્ત અપના સ્વભાવ નહીં હૈ ઇસલિયે ઉસે કોઈ અપેક્ષા-સે ભિન્ન કહનેમેં આતા હૈ. પરન્તુ વહ સર્વથા ભિન્ન ઐસે નહીં હૈ.
મુમુક્ષુઃ- દ્રવ્યમેં તો રાગ ઔર વિભાવ, અશુદ્ધિ-સે ભિન્ન, ...?
સમાધાનઃ- હાઁ, અશુદ્ધિ-સે ભિન્ન. દ્રવ્યદૃષ્ટિ કરે, અપને સ્વભાવકો ગ્રહણ કરે, વહાઁ શાશ્વત દ્રવ્યકો ગ્રહણ કરતા હૈ. ઇસલિયે ઉસમેં ગુણભેદ, પર્યાયભેદ સબ ઉસમેં-સે નિકલ જાતા હૈ. પરન્તુ જ્ઞાનમેં વહ સમઝતા હૈ કિ યે ગુણકા ભેદ, લક્ષણભેદ (હૈ). પર્યાય જો પ્રગટ હો વહ મેરે સ્વભાવકી પર્યાય હૈ. ઐસે જ્ઞાનમેં ગ્રહણ કરતા હૈ.ૃદૃષ્ટિમેં ઉસકે ગુણભેદ પર વહ અટકતા નહીં. દૃષ્ટિ એક શાશ્વત દ્રવ્યકો ગ્રહણ કરતા હૈ. ગ્રહણ કરે તો ઉસમેં-સે પ્રગટ હો. જો ઉસમેં સ્વભાવ હૈ, વહ સ્વભાવ પર્યાય પ્રગટ હોતી હૈ.
મુમુક્ષુઃ- ..
સમાધાનઃ- હાઁ. મૈં અશુદ્ધિ-સે ભિન્ન શુદ્ધાત્મા હૂઁ. શાશ્વત દ્રવ્ય હૂઁ.
મુમુક્ષુઃ- શ્લોક આતા હૈ, "તત્પ્રતિ પ્રીતિ ચિત્તેન, વાર્તાપિ હિ શ્રુતા'. વહ ભી સંસ્કારકી હી બાત હૈ? રુચિપૂર્વક "તત્પ્રતિ પ્રીતિ ચિત્તેન, વાર્તાપિ હિ શ્રુતા'. ભગવાન આત્માકી બાત પ્રીતિપૂર્વક, રુચિપૂર્વક સુને તો ભાવિ નિર્વાણ ભાજન. બાત સુની હો વહ સંસ્કારકી બાત હૈ?
સમાધાનઃ- ભાવિ નિર્વાણ ભાજન. સંસ્કાર નહીં, અંતરમેં ઐસી રુચિ યદિ પ્રગટ કી હો, અંતરમેં ઐસી રુચિ હો તો ભાવિ (નિર્વાણ ભાજન હૈ). તત્પ્રતિ પ્રીતિ ચિત્તેન. અંતરકી પ્રીતિ, અંતરકી રૂચિપૂર્વક યદિ વહ ગ્રહણ કી હો, ઉસમેં સંસ્કાર સમા જાતે હૈં.
સંસ્કારકા મતલબ વહ હૈ કિ સ્વયંકો જિસ પ્રકારકી રુચિ હૈ, ઉસ રુચિકી અન્દર દૃઢતા હોની, ઉસ તરફ અપના ઝુકાવ હોના, જો રુચિ હૈ ઉસ જાતકા, વહ રુચિકા સંસ્કાર હૈ. વહ સંસ્કાર અપેક્ષા-સે. રુચિ, ગહરી રુચિ હૈ ઉસ રુચિકે અન્દર એકદમ જમાવટ હો જાના, વહ સંસ્કાર હી હૈ.
મુમુક્ષુઃ- વહાઁ તો ઐસા કહા ન, નિશ્ચિતમ ભાવિ નિર્વાણ ભાજન. નિયમ-સે વહ ભવિષ્યમેં મુક્તિકા ભાજન હોતા હૈ.
સમાધાનઃ- મુક્તિકા ભાજન હોતા હૈ.
મુમુક્ષુઃ- સંસ્કારમેં ભી ઉતના બલ હો તો..
સમાધાનઃ- સંસ્કારમેં રુચિ સાથમેં આ જાતી હૈ. સંસ્કાર અર્થાત રુચિ. અંતરકી ગહરી રુચિપૂર્વકકે જો સંસ્કાર હૈં, સંસ્કાર ઉસીકા નામ હૈ કિ જો સંસ્કાર અંતરમેં ઐસી ગહરી રુચિપૂર્વકકે હો કિ જો સંસ્કાર ફિર જાયે હી નહીં. સંસ્કાર નિરર્થક ન જાય, ઐસે સંસ્કાર. ઐસે રુચિપૂર્વકકા હો તો ભાવિ નિર્વાણ ભાજન હૈ. યથાર્થ કારણરૂપ હોતા હૈ.