૧૬૪ વૈસા કરો. ફિર ભી ઉસે ઐસી એકત્વબુદ્ધિ નહીં હોતી કિ ઐસા કરને-સે ઐસા હી હોગા. ઐસી ઉસે એકત્વબુદ્ધિ નહીં હૈ. ઉસસે ભિન્ન પરિણમન (વર્તતા હૈ). વહ સમઝતા હૈ કિ જૈસા હોના હોગા વૈસા હી હોગા. ઐસા સહજ વર્તતા હૈ. ફિર ભી વહ કહે ઐસા કિ, ઐસા કરો. વિકલ્પ ભી ઐસા આયે કિ યહ કરને જૈસા હૈ. ઐસા વિકલ્પ આયે. પરન્તુ વહ જૈસા બનના હોતા હૈ, વૈસા હી બનતા હૈ. ઉસે સહજ વર્તતા હૈ.
મુમુક્ષુઃ- કોઈ ભી પરદ્રવ્યકી જો ક્રિયા હો રહી હૈ, વહ તો ઉસસે હી હો રહી હૈ. રાગકા કોઈ કાર્ય નહીં હૈ, ઐસા સ્પષ્ટપને ઉસકે ખ્યાલમેં રહતા હૈ.
સમાધાનઃ- સ્પષ્ટપને ખ્યાલ રહતા હૈ. રાગકા માત્ર નિમિત્ત બનતા હૈ. ઉસકા મેલ હો જાય તો હો જાય. મેલ ન ખાય તો વહ સ્વતંત્ર હૈ. જો બનનેવાલા હોતા હૈ વહી બનતા હૈ. ઐસી એકત્વબુદ્ધિ ઉસે હોતી હી નહીં કિ ઐસા રાગ હુઆ તો ઐસા હોના હી ચાહિયે. ઉસે બરાબર ખ્યાલ હૈ કિ જો બનનેવાલા હૈ વૈસે હી બનતા હૈ. ધારણા અનુસાર કુછ હોતા હી નહીં. પ્રત્યેક દ્રવ્ય સ્વતંત્ર પરિણમતા હૈ.
બાહરકે સબ અનેક જાતકે પ્રસંગ, વહ કોઈ કાર્ય રાગકે અધીન હો ઐસા નહીં હૈ. શરીરકા પરિણમન ભી અપને અધીન નહીં હૈ. કોઈ રાગકે અધીન નહીં હૈ. ઇસકા ઐસા, ઇસકા ઐસા કરો, વહ ભી હાથકી બાત નહીં હૈ. વહ ભી કોઈ દવાઈસે મિટે યા ઉસસે મિટે વહ કોઈ હાથકી બાત નહીં હૈ. સ્વતંત્ર નિઃશંકપને ઉસે પ્રતીત વર્તતી હી રહતી હૈ. ઉસે યાદ નહીં કરના પડતા. ઉસે એકત્વબુદ્ધિ ઐસી તન્મયતા નહીં હોતી કિ ઐસા કરને-સે ઐસા હોગા હી. ઐસી એકત્વબુદ્ધિ હી નહીં હોતી, ઉસસે ન્યારા હી રહતા હૈ.
સમાધાનઃ- .. દો દ્રવ્યકી સ્વતંત્રતાકી પ્રતીતિ સાથમેં હો તો હી મૈં જ્ઞાયક હૂઁ, ઐસી ઉસે દૃષ્ટિ (રહે), તો હી ઉસકા અભ્યાસ હો સકતા હૈ. દો દ્રવ્યકી સ્વતંત્રતા જો સ્વીકાર નહીં કરતા, ઉસે જ્ઞાયક હૂઁ, ઐસા કબ આયે? કિ મૈં પરસે ભિન્ન હૂઁ. યે પરપદાર્થ હૈ ઉસસે મૈં ભિન્ન મૈં એક ચૈતન્યદ્રવ્ય સ્વતંત્ર જ્ઞાયક હૂઁ. વિભાવ સ્વભાવ ભી મેરા નહીં હૈ ઔર મૈં એક જ્ઞાયક હૂઁ, ઐસા સ્વયંકો ભિન્ન કબ ભાસિત હો? કિ પરદ્રવ્ય-સે ભિન્ન સ્વયંકો પ્રતીતિ હો ઔર મૈં સ્વતંત્ર દ્રવ્ય હૂઁ ઔર યે પરદ્રવ્ય સ્વતંત્ર હૈ, દોનોંકી સ્વતંત્રતા લગે તો હી જ્ઞાયક દ્રવ્યકી પ્રતીતિ હો. ઇન દોનોંકા સમ્બન્ધ હૈ. ભેદજ્ઞાન જિસે હો, મૈં જ્ઞાયક હૂઁ, ઐસે બારંબાર અપને નિજ અસ્તિત્વકો ગ્રહણ કરે, ઉસે દો દ્રવ્યકી સ્વતંત્રતાકા નિર્ણય હુએ બિના રહતા હી નહીં. ઉસે સમ્બન્ધ હૈ.
મુમુક્ષુઃ- ઉસ સમ્બન્ધિત અનેક પ્રકારકે વિકલ્પ આતે હૈં. મૈં મેરી બાત આપકો કરતા હૂઁ. સંસ્થાકા ... મુઝે ઐસા હોતા હૈ કિ દો દ્રવ્યકી સ્વતંત્રતા હૈ. જો હોનેવાલા હૈ વહ હોગા. અથવા પ્રત્યેક દ્રવ્ય સ્વતંત્રરૂપ-સે પરિણમતે હૈં. રાગકે કારણ કોઈ ફેરફાર