મુમુક્ષુઃ- સબ ગુણોંકા દોષ હૈ.
સમાધાનઃ- સબકા દોષ હૈ. એક પલટને-સે સબ પલટ જાતે હૈં. એક સમ્યક હો તો સબ સમ્યક હોતા હૈ. એક-સે અટકા હૈ. રુચિ મન્દ હૈ, પુરુષાર્થ મન્દ હૈ. ઉસ અપેક્ષા-સે પ્રતીતિમેં, જ્ઞાનમેં સબમેં ક્ષતિ હૈ.
મુમુક્ષુઃ- વિકલ્પ ભી સહજ હૈ, નિર્વિકલ્પ ભી સહજ હૈ ઔર મૈં ભી સહજ હૂઁ. તો ફિર વિકલ્પમેં દુઃખ લગના ચાહિયે, તો સહજમેં દુઃખ લગના ચાહિયે, ઉસમેં ફર્ક નહીં પડા?
સમાધાનઃ- વિકલ્પ સહજ હૈ, મતલબ અપને પુરુષાર્થકી પરિણતિકે બિના કોઈ જબરન કરવા નહીં દેતા. વિકલ્પ સહજ હૈ, વહ તો અપેક્ષા-સે હૈ. ખુદ ઐસા રખે કિ વિકલ્પ સહજ હૈ, ઇસલિયે અપનેઆપ જો હોનેવાલા હૈ વહ હોતા હૈ, તો ઉસકી પુરુષાર્થકી ગતિ અપની ઓર મુડેગી નહીં. જો અટકા હૈ વહ અપને પુરુષાર્થકી ગતિ નહીં હૈ, ઉસ તરફ ઉસકી વિપરીત પરિણતિ જાતી હૈ, ઇસલિયે અટકા હૈ. વિકલ્પ સહજ હૈ, ઐસા યદિ રખે, ઉસ એક અપેક્ષાકો ગ્રહણ કરે ઔર પુરુષાર્થકી મન્દતાકો ગ્રહણ નહીં કરેગા તો વહ આગે નહીં બઢેગા.
સબ કાર્યમેં અપને પુરુષાર્થકી ક્ષતિકો યદિ દેખેગા તો હી વહ પલટેગા, અન્યથા પલટેગા નહીં. ... સહજ હૈ. પરન્તુ વિકલ્પ સહજ હૈ, ઇસલિયે અપનેઆપ હોનેવાલા હોતા હૈ, તો-તો ફિર અશુભમેં-સે શુભ ભી નહીં હોગા. વહ કુછ બદલ હી નહીં પાયેગા. શુભમેં-સે શુદ્ધ ભી નહીં હોગા. જૈસે હોનેવાલા હો, વૈસા હોગા. વહ કોઈ આત્માર્થીકા લક્ષણ નહીં હૈ.
જહાઁ આત્માર્થ હૈ, વહાઁ ઉસે ઐસા હી લગતા હૈ કિ મેરી મન્દતા-સે મૈં અટકા હૂઁ. મેરી પુરુષાર્થકી (ક્ષતિ હૈ). ફિર ભલે હી વહ ઉતની આકુલતા ન કરે, પરન્તુ વહ સમઝે કિ મેરી અપની મન્દતા-સે મૈં અટકા હૂઁ. અપની મન્દતા ઉસકે ધ્યાનમેં હો તો પલટના હોગા. મન્દતા હી ધ્યાનમેં નહીં હૈ ઔર કિસી ઔર પર ડાલે તો ઉસે બદલનેકા અવકાશ નહીં હૈ.
મુમુક્ષુઃ- મૈં સહજ હૂઁ, જ્ઞાયક સહજ હૈ.
સમાધાનઃ- હાઁ, જ્ઞાયક અનાદિઅનન્ત વસ્તુ સહજ હૈ. પરન્તુ ઉસકી પરિણતિ પલટનેમેં પુરુષાર્થકા કામ હૈ. .. અપેક્ષા-સે સહજ હૈ, પરન્તુ પુરુષાર્થ પલટના અપને હાથકી બાત હૈ. જિસે જ્ઞાયક દશા પ્રગટ હુઈ હૈ, જિસે ભેદજ્ઞાનકી ધારા પ્રગટ હુયી હૈ, ઉસે સહજ પરિણતિ (હૈ). જિસે ભેદજ્ઞાનકી સહજ પરિણતિ પ્રગટ હુયી હૈ, ઉસે ભી ઐસા રહતા હૈ કિ મેરે પુરુષાર્થકી મન્દતા-સે, મેરી લીનતાકી મન્દતા-સે મૈં ચારિત્રમેં, વીતરાગ દશામેં, છઠ્ઠી-સાતવીં ભૂમિકામેં પહુઁચા નહીં હૂઁ. મેરી અપની મન્દતાકે કારણ. ઉસકે જ્ઞાનમેં ભી