૨૬૮
મુમુક્ષુઃ- સહજકા અર્થ ઐસા નહીં હૈ કિ પુરુષાર્થ કિયે બિના પ્રાપ્ત હો જાય.
સમાધાનઃ- હાઁ, પુરુષાર્થ કિયે બિના પ્રાપ્ત હો, ઐસા નહીં હૈ.
મુમુક્ષુઃ- પુરુષાર્થ કરે તો સહજ હૈ.
સમાધાનઃ- પુરુષાર્થ કરે તો સહજ હોતા હૈ.
મુમુક્ષુઃ- સમ્યગ્દર્શન પહલે પાત્રતા પ્રગટ કરનેકે લિયે ભી ઉસે અપેક્ષિત પુરુષાર્થ કરના પડતા હૈ?
સમાધાનઃ- હાઁ, પુરુષાર્થ કરના પડતા હૈ. ભાવના કરે, અભ્યાસ કરે. ઉસે ઐસી ભાવના હુએ બિના રહતી હી નહીં. જિસે અપની લગની લગતી હૈ, વિભાવમેં જિસે સુખ ઔર શાન્તિ નહીં હૈ, ઉસે અપની ઓર પુરુષાર્થ આયે બિના રહતા હી નહીં. વહ આતા હૈ. ભલે યથાર્થ બાદમેં હો, પરન્તુ ભાવનામેં ઉસે વહ કારણ પ્રગટ કરનેકે લિયે ઉસે ભાવના આતી હી હૈ.
મુમુક્ષુઃ- માતાજી! પાત્રતામેં અશુભકો ટાલકર શુભકે પરિણામ ઉસે હોતે હૈં. ઉસમેં કર્તૃત્વબુદ્ધિ નહીં આ જાતી?
સમાધાનઃ- કર્તૃત્વબુદ્ધિ તો મૈં પરપદાર્થકા કર્તા હૂઁ. પરદ્રવ્યકા મૈં કર્તા હૂઁ, ઐસા આયે તો કર્તૃત્વબુદ્ધિ હોતી હૈ. વાસ્તવિક રીત-સે કર્તૃત્વબુદ્ધિ કબ છૂટતી હૈ? જબ જ્ઞાયકતા પ્રગટ હો, તબ ઉસકી કર્તાબુદ્ધિ છૂટતી હૈ. તબ ઉસકી કર્તૃત્વકી પરિણતિ વાસ્તવિક રૂપ-સે છૂટતી હૈ. જબતક જ્ઞાયકતા-સાક્ષી ભાવ અંતરમેં-સે સહજ જો જ્ઞાતાકી-સાક્ષીકી દશા હૈ, વહ દશા પ્રગટ નહીં હુયી હૈ તબતક ઉસે કર્તૃત્વકી પરિણતિ ખડી હૈ. પરન્તુ વહ બુદ્ધિમેં નક્કી કરે કિ મૈં પરપદાર્થકા તો કર નહીં સકતા. પર પદાર્થકે દ્રવ્ય- ગુણ-પર્યાયકો મૈં કર નહીં સકતા.
અબ જો વિભાવ હોતા હૈ, વિભાવકી રાગકી પરિણતિમેં મૈં મેરે પુરુષાર્થકી મન્દતા- સે જુડતા હૂઁ. ઉસ જાતકે પુરુષાર્થકો મૈં બદલૂઁ, ઉસ પ્રકારકી કર્તૃત્વબુદ્ધિ આતી હૈ. પરન્તુ વાસ્તવિકરૂપ-સે કર્તાબુદ્ધિ અભી છૂટી નહીં હૈ. જિસે અંતરમેં-સે છૂટે ઉસે પરદ્રવ્યમેં- સે છૂટે, વિભાવમેં-સે ભી છૂટે, સબ છૂટ જાતા હૈ. વાસ્તવિક છૂટી નહીં હૈ, પરન્તુ સ્થૂલબુદ્ધિ- સે મૈં પરપદાર્થકો કર નહીં સકતા, જૈસે હોના હોતા હૈ વૈસે હોતા હૈ. અન્દર અપને પરિણામકો પલટે ઉસમેં તો પુરુષાર્થકા કર્તૃત્વ આયે બિના વહ પુરુષાર્થ પલટતા નહીં.
લેકિન જ્ઞાયકદશામેં રાગ મેરા સ્વભાવ નહીં હૈ, ઇસલિયે મૈં રાગકો કર નહીં સકતા. ઐસે ઉસકી કર્તાબુદ્ધિ જ્ઞાયક દશામેં છૂટ જાતી હૈ. મૈં ઉસકી ઉત્પત્તિ કર નહીં સકતા હૂઁ, પરન્તુ મેરે પુરુષાર્થકી મન્દતા-સે વહ હોતા હૈ. ઉસકી કર્તાબુદ્ધિ વાસ્તવિક રૂપ- સે જ્ઞાતૃત્વમેં છૂટતી હૈ. જ્ઞાયકદશા નહીં હૈ તબતક કર્તાબુદ્ધિ ખડી હી હૈ. જહાઁ ભી, શુભ યા અશુભમેં જહાઁ ઉસકી પરિણતિ જાય, વહાઁ હર જગહ ઉસકી કર્તાબુદ્ધિ ખડી