૧૮૨ હૈ. જબતક જ્ઞાયકતા નહીં હૈ, તબતક કર્તાબુદ્ધિ ખડી હી હૈ.
મુમુક્ષુઃ- કર્તાબુદ્ધિ અશુભ પરિણામમેં ભી હૈ ઔર શુભ પરિણામમેં ભી હૈ.
સમાધાનઃ- દોનોંમેં હૈ, દોનોંમેં કર્તાબુદ્ધિ ખડી હૈ.
મુમુક્ષુઃ- ઉસે સમઝકર અશુભકો ટાલકર શુભકે પુરુષાર્થમેં આત્માર્થી જીવ ઐસી પાત્રતા પ્રગટ કરનેકા ભાવ ભી લાતા હૈ?
સમાધાનઃ- હાઁ, ઉસે ભાવ આતા હૈ, આતે રહતે હૈં. અશુભમેં યા શુભમેં દોનોંમેં કર્તાબુદ્ધિ ખડી હૈ. એકમેં ખડી હૈ ઉસે દોનોંમેં ખડી હૈ. જ્ઞાયકતા હો, સહજ ભેદજ્ઞાન દશા હો તબ ઉસે ઐસા હોતા હૈ કિ યે જો પરિણતિ હોતી હૈ, વાસ્તવિક રૂપ-સે સ્વભાવ- સે મૈં ઉસકા કર્તા નહીં હૂઁ. યે રાગ-દ્વેષકે પરિણામ જો હોતે હૈં, વહ હોતે હૈં. પરન્તુ વહ સમઝતા હૈ, મેરે પુરુષાર્થકી મન્દતા-સે હોતા હૈ. કર્મકે ઉદયકી જબરજસ્તી-સે યાની મુઝે જબરન કરવાતા હૈ, ઐસા નહીં હૈ. વહ જાનતા હૈ કિ પુરુષાર્થકી મન્દતા-સે હોતા હૈ. પરન્તુ વાસ્તવિક રૂપ-સે મેરી જ્ઞાયકતા છૂટકર ઉસ જાતકી ઉસકી કર્તાબુદ્ધિ નહીં હોતી. જ્ઞાયકતા ઉસકે સાથ હી રહતી હૈ.
મુમુક્ષુઃ- પુરુષાર્થકી મન્દતા ભી પુરુષાર્થપૂર્વક હૈ, ઐસા વહ જાનતા હૈ.
સમાધાનઃ- વહ જાનતા હૈ. પુરુષાર્થકી મન્દતા હૈ.
મુમુક્ષુઃ- ઉસ પ્રકારકા ઊલટા પુરુષાર્થ...
સમાધાનઃ- ઊલટા પુરુષાર્થ ભી ઉસમેં હૈ ઐસા સમઝતા હૈ. બાકી જહાઁ સહજ નહીં હૈ, વહાઁ તો સબમેં કર્તાબુદ્ધિ ખડી હૈ. બુદ્ધિપૂર્વક નક્કી કરે કિ મૈં ઉસકા કર્તા નહીં હૂઁ. પર પદાર્થકા કર્તા નહીં હૂઁ, રાગ-દ્વેષકા વસ્તુ સ્વભાવ-સે મૈં ઉસકા કર્તા નહીં હૂઁ, ઐસા બુદ્ધિ-સે નક્કી કરે, બાકી કર્તાબુદ્ધિ ખડી હૈ.
મુમુક્ષુઃ- કર્તાબુદ્ધિ ખડી હૈ. બુદ્ધિપૂર્વક ઐસા નક્કી કરતા હૈ ફિર ભી ઉસે સમ્યગ્દર્શન મોક્ષમાર્ગ પ્રાપ્ત કરના હૈ, ઇસલિયે અશુભકો ટાલકર શુભમેં ભી આતા હૈ.
સમાધાનઃ- શુભમેં જુડતા હૈ, આત્માકા લક્ષ્ય કરનેકા પ્રયત્ન કરતા હૈ, ઐસા કરતા હૈ. ... દશા પ્રગટ હો, વસ્તુ અનાદિઅનન્ત સહજ હૈ. ઔર ઉસકી જ્ઞાયકતા જો સહજ હૈ, વહ સહજકી પરિણતિ જબ ઉસે સ્વભાવદશા પ્રગટ હો, જ્ઞાયકતા હો તબ કર્તાબુદ્ધિ છૂટી ઐસા કહનેમેં આતા હૈ. જબ સહજતા પ્રગટ હો, તબ કર્તૃત્વ છૂટા ઐસા કહનેમેં આયે.
અન્દર સહજ દશા, સહજ જ્ઞાયક પરિણતિ નહીં હૈ, તબતક કર્તાબુદ્ધિ છૂટી નહીં હૈ. ફિર ઉસે અલ્પ પુરુષાર્થકી મન્દતાકી પરિણતિ રહતી હૈ. જ્ઞાનીકે લિયે ઐસા કહનેમેં આતા હૈ કિ વહ હોતા હૈ, વહ કરતા નહીં હૈ, અપિતુ હોતા હૈ.
મુમુક્ષુઃ- ઔર ફિર ભી વાસ્તવિક રૂપ-સે દેખા જાય તો ઉતની પુરુષાર્થકી મન્દતા