૧૯૬ ક્ષણ-ક્ષણમેં હોતી રહતી હૈ, અન્દર જો એકકે બાદ એક વિકલ્પકી જાલ ચલતી હૈ, ઉસસે ક્ષણ-ક્ષણમેં ભિન્ન, ધારાવાહી રૂપ-સે ભિન્ન રહતા હૈ તો ઉસમેં શરીર-સે ભિન્ન તો આ હી જાતા હૈ. શરીર-સે ભિન્નતા વહ તો એક સ્થૂલ હૈ. ઉસસે ભી જ્યાદા સૂક્ષ્મ વિકલ્પ-સે ભિન્નતા હૈ.
મુમુક્ષુઃ- માનોં કોઈ દૂસરા વિકલ્પ કર રહા હો, ઉતના ભિન્ન લગતા હૈ?
સમાધાનઃ- વિકલ્પ-સે મેરા સ્વભાવ ભિન્ન હૈ. પુરુષાર્થકી મન્દતા-સે હોતા હૈ, પરન્તુ યહ મેરા સ્વભાવ નહીં હૈ. ઉસસે ભિન્ન ભેદજ્ઞાન, જ્ઞાતાકી પરિણતિ વર્તતી હૈ.
મુમુક્ષુઃ- સ્વભાવમેં એકત્વ હૈ ઇસલિયે..
સમાધાનઃ- સ્વભાવમેં એકત્વ હૈ, વિભાવ-સે વિભક્ત હૈ. જો વિભાવ-સે વિભક્ત હુઆ, વહ શરીર-સે વિભક્ત હો હી ગયા હૈ. દ્રવ્યકર્મ, ભાવકર્મ, નોકર્મ. ભાવકર્મ- સે ભિન્ન વર્તતા હૈ, વહ દ્રવ્યકર્મ, નોકર્મ-સે ભિન્ન હી વર્તતા હૈ. સ્થૂલતા-સે શરીર- સે ભિન્ન, ભિન્ન ઐસા કરે, ઔર અન્દર-સે ભિન્ન નહીં પડા તો વહ વાસ્તવિક ભિન્ન હી નહીં હુઆ. કોઈ સ્થૂલતા-સે ઐસા કહે કિ મૈં શરીર-સે ભિન્ન-ભિન્ન (હૂઁ). પરન્તુ યદિ વિકલ્પ-સે ભિન્ન નહીં પરિણમતા હૈ તો શરીર-સે ભિન્ન, વહ માત્ર અભ્યાસરૂપ હૈ.
મુમુક્ષુઃ- તો ચારિત્રકે દોષકો અન્દર થોડા ભી નહીં ગિનના? સમકિત પ્રાપ્ત હોનેમેં શ્રદ્ધાનકા હી દોષ હૈ?
સમાધાનઃ- સમ્યગ્દર્શન પ્રાપ્ત હોનેમેં શ્રદ્ધાકા હી દોષ હૈ. ચારિત્રકા દોષ તો ઉસકે સાથ-શ્રદ્ધાન સમ્બન્ધિત સ્વરૂપાચરણ ચારિત્ર હૈ વહ આ જાતા હૈ. પરન્તુ ઉસે ચારિત્રમેં ગિનનેમેં નહીં આતા હૈ. વહ શ્રદ્ધામેં હી કહનેમેં આતા હૈ. ચારિત્રકા દોષ શ્રદ્ધાકો નહીં રોકતા. શ્રદ્ધાકો શ્રદ્ધાકા દોષ હી રોકતા હૈ. અનન્તાનુબન્ધી જો કષાય હૈ, ઉસ કષાયકો શ્રદ્ધાકે સાથ સમ્બન્ધ હૈ. વહ શ્રદ્ધા જિસકી બદલે, ઉસે અનન્તાનુબન્ધી કષાય ટલ હી જાતા હૈ. ઉસે શ્રદ્ધાકે સાથ સમ્બન્ધ હૈ. ઇસલિયે અનન્ત કાલ-સે શ્રદ્ધાકા દોષ હૈ.
મુમુક્ષુઃ- તો સંયમ ઔર નીતિકો બિલકૂલ બીચમેં લાના હી નહીં?
સમાધાનઃ- જિસે આત્માકી રુચિ લગે, જિસે આત્મા હી ચાહિયે દૂસરા કુછ નહીં ચાહિયે, ઉસે નીતિ આદિ સબ હોતા હી હૈ. અમુક પાત્રતા તો ઉસે હોતી હૈ. જિસે શ્રદ્ધા પલટ જાતી હૈ ઉસે અમુક જાતકા શ્રદ્ધાકે સાથ જિસે સમ્બન્ધ હૈ, ઐસી પાત્રતા તો હોતી હૈ. પાત્રતાકે બિના નહીં હોતા.
મુમુક્ષુઃ- અવિનાભાવી કહેં તો ઉસમેં ક્યા દિક્કત હૈ?
સમાધાનઃ- અવિનાભાવી તો હૈ, પરન્તુ વહ અનન્તાનુબન્ધી કષાયકે સાથ સમ્બન્ધ હૈ. ઉસે અપ્રત્યાખ્યાની ઔર પ્રત્યાખ્યાનીકે સાથ સમ્બન્ધ નહીં હૈ. અનન્તાનુબન્ધી કષાયકે સાથ સમ્બન્ધ હૈ. ઇસલિયે અમુક જાતકી ઉસે પાત્રતા હોતી હૈ. ઉસકી રુચિ જહાઁ પલટતી