૨૩૬ ચૈતન્ય હૈ, ઉસ ચૈતન્યકો ગ્રહણ કરના.
જો અન્દર મૈં, મૈં હો રહા હૈ, વિકલ્પરૂપ નહીં, પરન્તુ વહ જો જ્ઞાનકા અસ્તિત્વ હૈ, જો સબકો જાનનેવાલા હૈ, જો અનન્ત કાલ ગયા અથવા સ્વયં છોટે-સે બડા હુઆ, વહ સબ ભાવ તો ચલે ગયે, પરન્તુ ઉસકો જાનનેવાલા તો વૈસા હી હૈ. ધારાવાહી જાનનેવાલા હૈ. છોટા થા, ફિર ક્યા હુઆ, જો વિચાર આયે, ગયે, ઉન સબકો જાનનેવાલા તો ધારાવાહી ઐસા હી હૈ. ઉસ જાનનેવાલેકા જો અસ્તિત્વ હૈ વહ મૈં હૂઁ. જાનનેવાલા મૈં હૂઁ. બાહરકા જાના ઇસલિયે જાનનેવાલા હૂઁ, ઐસા નહીં, પરન્તુ મૈં જાનનેવાલા સ્વયં જાનનેવાલા હી હૂઁ. જાનનેવાલેકા અસ્તિત્વ ગ્રહણ કરના.
.. આશ્રય-સે હોતી હૈ, પરન્તુ પર્યાય જિતના દ્રવ્ય નહીં હૈ. પર્યાય ક્ષણિક હૈ, અંશ હૈ. ઔર દ્રવ્ય હૈ સો તો અંશી હૈ. અનન્ત પર્યાયરૂપ દ્રવ્ય પરિણમતા હૈ ઔર પર્યાય તો પલટતી રહતી હૈ. ઔર દ્રવ્ય તો અનાદિઅનન્ત એકસરીખા હૈ. અતઃ અંશ જિતના દ્રવ્ય નહીં હૈ. દ્રવ્ય તો પૂરા અંશી અનાદિઅનન્ત અનન્ત-અનન્ત સ્વભાવ-સે ભરા હૈ. અનન્ત સ્વભાવ-સે ભરા હૈ.
મુમુક્ષુઃ- અનન્ત ગુણ જો કહનેમેં આતા હૈ, વહ ક્યા હૈ?
સમાધાનઃ- અનન્ત ગુણ કહો, અનન્ત સ્વભાવ કહો, વહ સબ એક હૈ.
મુમુક્ષુઃ- દ્રવ્ય નિષ્ક્રિય કૈસે હૈ?
સમાધાનઃ- દ્રવ્ય નિષ્ક્રિય અર્થાત પારિણામિકભાવકી અપેક્ષા-સે વહ ક્રિયાવાન હૈ. ઉસમેં પરિણતિ હોતી હૈ. પ્રત્યેક ગુણોંકી પર્યાય (હોતી હૈ). જ્ઞાનકા કાર્ય જ્ઞાનરૂપ આયે, આનન્દકા કાર્ય આનન્દરૂપ આતા હૈ. પ્રત્યેક ગુણકા કાર્ય ઉસમેં આતે હી રહતા હૈ. કેવલજ્ઞાનીકો કેવલજ્ઞાન હોતા હૈ, લોકાલોકકો જાને વહ સબ જ્ઞાનકા કાર્ય આતા હૈ. કેવલજ્ઞાની આનન્દરૂપ પરિણમતે હૈં, આનન્દકા કાર્ય આવે. ઉસ અપેક્ષા-સે દ્રવ્ય સક્રિય હૈ. પરન્તુ વહ ક્રિયા ઐસી નહીં હૈ કિ વહ દ્રવ્ય સર્વ પ્રકાર-સે ક્રિયાત્મક હૈ.
સ્વયં અનાદિઅનન્ત નિષ્ક્રિય હૈ. સ્વયં અપની અપેક્ષા-સે દ્રવ્ય નિષ્ક્રિય હૈ. મર્યાદામેં ઉસકી ક્રિયાએઁ હોતી હૈ. અપના દ્રવ્ય પલટ જાય ઐસી ક્રિયા ઉસમેં નહીં હોતી હૈ. અપના સ્વભાવ રખકર વહ ક્રિયા ઉસમેં હોતી હૈ. ઉસ અપેક્ષા-સે દ્રવ્ય નિષ્ક્રિય હૈ. પર્યાય અપેક્ષા- સે સક્રિય હૈ ઔર દ્રવ્ય અપેક્ષા-સે નિષ્ક્રિય હૈ. સર્વથા નિષ્ક્રિય નહીં હૈ.
મુમુક્ષુઃ- વહાઁ દ્રવ્ય અકેલા ધ્રુવ લેના?
સમાધાનઃ- હાઁ, અકેલા ધ્રુવ દ્રવ્ય. દ્રવ્ય એકસરીખા રહતા હૈ.
મુમુક્ષુઃ- જો દૃષ્ટિકા વિષય બનતા હૈ વહ?
સમાધાનઃ- હાઁ, જો દૃષ્ટિકા વિષય બનતા હૈ, વહ દ્રવ્ય એકસરીખા નિષ્ક્રિય રહતા હૈ. જિસમેં કોઈ ફેરફાર નહીં હોતે. અનાદિઅનન્ત એકરૂપ રહતા હૈ. અપના નાશ નહીં