૨૭૬
હોતા, ઐસા અનાદિઅનન્ત નિષ્ક્રિય દ્રવ્ય હૈ. પરન્તુ દ્રવ્ય અપેક્ષા-સે નિષ્ક્રિય, પર્યાય અપેક્ષા- સે સક્રિય હૈ. યદિ નિષ્ક્રિય હો તો કેવલજ્ઞાનકી પર્યાય નહીં હો, આનન્દકી પર્યાય નહીં હો, ઉસમેં સાધક દશા નહીં હો, મુનિ દશા નહીં હો. યદિ કોઈ ક્રિયા હોતી હી ન હો તો (કોઈ દશા હી નહીં હો). પર્યાય અપેક્ષા-સે સક્રિય ઔર દ્રવ્ય અપેક્ષા-સે નિષ્ક્રિય હૈ.
.. દ્રવ્ય શૂન્ય નહીં હૈ. જાગૃતિવાલા હૈ ઔર કાર્યવાલા હૈ. દ્રવ્ય અપેક્ષા-સે નિષ્ક્રિય. અપના સ્વભાવ ઉસમેં રહતા હૈ. ઐસા નિત્યરૂપ ધ્રુવ રહતા હૈ, વહ નિષ્ક્રિય હૈ. પર્યાય અપેક્ષા-સે કાર્યવાલા હૈ.
.. તો ઉસે જ્ઞાન કૈસે કહેં? આનન્દ આનન્દરૂપ કાર્ય ન લાવે તો વહ આનન્દકા ગુણ કૈસે કહેં? જ્ઞાનકા જાનનેકા કાર્ય યદિ જ્ઞાન ન કરે તો ઉસે જ્ઞાન કૈસે કહેં? આનન્દ આનન્દકા કાર્ય, શાન્તિ શાન્તિકા કાર્ય ન કરે તો વહ શાન્તિ ઔર આનન્દકા લક્ષણ કૈસે કહેં? યદિ કિસી ભી પ્રકારકી ક્રિયા હી નહીં હોતી હો દ્રવ્યમેં તો જાનનેકા કાર્ય ભી ન હો ઔર શાન્તિકા કાર્ય ભી ન હો ઔર પુરુષાર્થ પલટનેકા કાર્ય ન હો, તો કોઈ કાર્ય હી ન હો, સર્વથા નિષ્ક્રિય હો તો.
દો પારિણામિક ભાવ નહીં હૈ, પારિણામિકભાવ તો એક હી હૈ. પારિણામિકભાવ અનાદિઅનન્ત દ્રવ્યરૂપ જૈસા હૈ વૈસા, એકરુપ ધ્રુવરૂપ દ્રવ્ય રહતા હૈ, વહ પારિણામિકભાવરૂપ, અપને સ્વભાવરૂપ પારિણામિકભાવ રહતા હૈ. વહ પારિણામિકભાવ હૈ. ઔર પર્યાયમેં જિસમેં ઉપશમ યા ક્ષાયિક ઐસી અપેક્ષા લાગૂ નહીં પડતી, ઇસલિયે વહ પર્યાયરૂપ ઐસા કહનેમેં આતા હૈ. .. અપેક્ષા-સે ઔર પર્યાય ભી પારિણામિકભાવકી અપેક્ષા-સે. ધ્રુવરૂપ એકસરીખા રહતા હૈ, ઇસલિયે પરમપારિણામિકભાવ. ઔર પર્યાય ભી પારિણામિકભાવરૂપ હૈ. જિસમેં ઉપશમ, ક્ષયોપશમ, ક્ષાયિક ઐસી અપેક્ષા લાગૂ નહીં પડતી. ઇસલિયે ઉસે ઐસી પર્યાય કહનેમેં આતી હૈ.
મુમુક્ષુઃ- .... ભૂમિકા કિસે કહતે હૈં?
સમાધાનઃ- સ્વભાવકી લગન અન્દર લગની ચાહિયે કિ મુઝે સ્વભાવ ચાહિયે, દૂસરા કુછ નહીં ચાહિયે. ઉસકે લિયે ઉસકી ધૂન, લગની, વિચાર, વાંચન, ઉસકી મહિમા લગે, બાહર સબ રસ ઊતર જાય, બાહરમેં જો તીવ્રતા હો વહ સબ મન્દ પડ જાય. બાહરકા લૌકિક રસ ઉસે મન્દ પડ જાય. એક અલૌકિક દશા પ્રાપ્ત (હો). અલૌકિક મહિમારૂપ આત્મા હૈ. લૌકિક કાર્યકા રસ ઉસે મન્દ પડ જાય. ઉસમેં ખડા હો, લેકિન સબ મન્દ પડ જાતા હૈ. ઉસકા રસ, વિભાવકા સર્વ પ્રકારકા રસ ઉસે મન્દ પડ જાતા હૈ.
શુભભાવમેં ઉસે દેવ-ગુરુ-શાસ્ત્ર હોતે હૈં ઔર શુદ્ધાત્મામેં એક આત્મા. શુદ્ધાત્મા કૈસે પ્રાપ્ત હો? જો ભગવાનને પ્રાપ્ત કિયા, જો ગુરુદેવને સાધના કી ઔર જો શાસ્ત્રમેં આતા હૈ, ઉસ પર ઉસે ભક્તિ આતી હૈ. શુભભાવમેં વહ હોતા હૈ ઔર અંતરમેં શુદ્ધાત્મા કૈસે