૨૮૦
જ્ઞાયકકા અભ્યાસ કરે. .. પરદ્રવ્યકા ક્યા? સબ નક્કી કરકે ફિર જ્ઞાયકકા અભ્યાસ કરે.
મુમુક્ષુઃ- વસ્તુકા બંધારણ સમઝનેમેં કુછ ક્ષતિ રહ જાય તો જ્ઞાયકકો પકડના મુશ્કિલ પડે યા જ્ઞાયકકે ઝુકાવમેં વહ ક્ષતિ સુધર જાતી હૈ?
સમાધાનઃ- ઉસકી જ્ઞાનમેં ભૂલ હો તો ... પરન્તુ રુચિ યદિ ઉસે બરાબર હો કિ મુઝે જ્ઞાયક હી ગ્રહણ કરના હૈ. વિચાર કરકે ભી ઉસકી જ્ઞાનમેં ભૂલ હો તો જ્ઞાનકી ભૂલ નિકલ જાતી હૈ, ઉસકી રુચિ યથાર્થ હો તો.
મુઝે ચૈતન્ય ક્યા પદાર્થ હૈ, યહ નક્કી કરના હૈ. બાહર કહીં ઉસે રુચિ લગે નહીં, સ્વભાવકી હી રુચિ લગે. તો વિચાર કરકે જ્ઞાનમેં ભૂલ હો તો ભી નિકલ જાતી હૈ, યદિ ઉસે યથાર્થ લગન લગી હો તો. જ્ઞાનમેં ભૂલ હો તો નિકલ જાતી હૈ.
.. બાહર-સે મિલેગા, બાહર-સે ખોજતા હૈ. અંતરમેં સબ હૈ. ઉસકી ઉસે પ્રતીતિ નહીં હૈ, રુચિ નહીં હૈ, ઇસલિયે બાહર-સે ખોજતા હૈ.
મુમુક્ષુઃ- ...
સમાધાનઃ- (ક્યા) પદાર્થ હૈ, ક્યા વસ્તુ હૈ? કિસમેં ધર્મ હૈ? કિસમેં જ્ઞાન હૈ? કિસમેં દર્શન હૈ? સમ્યગ્દર્શન કિસમેં હૈ? ચારિત્ર કિસમેં હૈ? સબ નક્કી કરે. ચારિત્ર માત્ર બાહર-સે નહીં આતા. ચારિત્ર ચૈતન્યકે સ્વભાવમેં હૈ.
મુમુક્ષુઃ- ચૈતન્યમેં યદિ રુચિ હો તો આગે બઢે.
સમાધાનઃ- તો આગે બઢે. જ્ઞાન, દર્શન, ચારિત્ર સબ આત્મામેં ભરા હૈ. બાહર તો માત્ર શુભભાવ હોતે હૈં. વહ તો પુણ્યબન્ધકા કારણ હૈ. અન્દર સ્વભાવમેં-સે સબ પ્રગટ હોતા હૈ, જ્ઞાન, દર્શન, ચારિત્ર આદિ સબ.
સમાધાનઃ- .. રુચિ લગાને જૈસી હૈ, પુરુષાર્થ વહ કરને જૈસા હૈ, સબ કરને જૈસા હૈ. પરન્તુ સ્વયં બાહરમેં રુક જાતા હૈ.
મુમુક્ષુઃ- આત્મા પ્રાપ્ત કરને-સે જો આનન્દ હો, ઉસકા શબ્દમેં વર્ણન હો સકે ઐસા આનન્દ હૈ?
સમાધાનઃ- શબ્દમેં વર્ણન નહીં હોતા. આત્માકા સ્વભાવકા આનન્દ તો અનુપમ હૈ. ઉસે કોઈ ઉપમા લાગૂ નહીં પડતી, જગતકે કોઈ પદાર્થકી. ક્યોંકિ યે બાહરકા હૈ વહ તો રાગમિશ્રિત જડ પદાર્થ નજર આતે હૈં. આત્માકા જો સ્વભાવ ચૈતન્યમૂર્તિ, ઉસમેં જો ચૈતન્યકા આનન્દ હૈ ઔર ચૈતન્યકા આનન્દ જો અંતરમેં આનન્દ સાગર સ્વતઃ સ્વભાવ હી ઉસકા ભરા હૈ. ઉસ પર દૃષ્ટિ કરકે, ઉસકા ભેદજ્ઞાન વિભાવ-સે ભિન્ન હોકર, વિકલ્પ છૂટકર અન્દર જો નિર્વિકલ્પ તત્ત્વ પ્રગટ હો, ઉસકી કોઈ ઉપમા બાહરમેં નહીં હૈ. વહ અનુપમ હૈ. ઉસકી કોઈ ઉપમા નહીં હૈ.