ઉસકી પર્યાયમેં સાધનાકી પર્યાય તો ચાલૂ હી રહતી હૈ. ઐસા કોઈ વસ્તુકા સ્વરૂપ હૈ કિ અપરિણામી ઔર પરિણત દોનોં સાથમેં હી રહતે હૈં.
ઉસમેં આગે આતા હૈ કિ દ્રવ્ય ઔર પર્યાય દોનોં યુગ્મ હૈ. વહ દોનોં સાથમેં હી રહતે હૈં. પરિણામી ઔર અપરિણામી દોનોં સાથમેં હોતે હૈં ઔર ઉસમેં સાધના હોતી હૈ. બન્ધ-મોક્ષકો નહીં કરતા હૈ, વહ સાધક અવસ્થાવાલે જીવને હી બરાબર જાના હૈ. બુદ્ધિ- સે જાના વહ અલગ બાત હૈ. યે તો અંતર પરિણતિરૂપ-સે જાના હૈ. દ્રવ્ય અપેક્ષા- સે ઉસકા આત્મા, ઉસે દ્રવ્યદૃષ્ટિ પ્રગટ હુયી, દ્રવ્ય પર જો દૃષ્ટિ સ્થાપિત કી ઇસલિયે વહ વાસ્તવિક રૂપ-સે વહ બન્ધ-મોક્ષકા કર્તા નહીં હૈ. તો ભી સાધનાકી પર્યાય તો ઉસે ચાલૂ હૈ.
ઇસલયે આચાર્યદેવ ઐસા કહતે હૈં, પરિણત, પરિણત અર્થાત જીવકા એક સ્વભાવ પરિણામી ભી હૈ ઔર અપરિણામી ભી હૈ. દોનોં વસ્તુ સ્વભાવકો આચાર્યદેવ સાબિત કરતે હૈં. જો અપરિણામી હૈ ઉસે પરિણતવાલે જીવને હી જાના હૈ. ઔર ઉસને હી સાધનાકી પર્યાય શુરૂ કી હૈ. વાસ્તવિક રૂપ-સે પરિણત ઔર અપરિણતકે બીચ જો સાધક જીવ હૈ વહી ઉસે બરાબર જાનતા હૈ. ઔર દ્રવ્યદૃષ્ટિમેં તો મતિ-શ્રુત જ્ઞાનકે ભેદ નહીં હૈ, યા ઉપશમ, ક્ષયોપશમ, ક્ષાયિક આદિકે ભેદ ભી ઉસમેં નહીં હૈ. દ્રવ્યદૃષ્ટિ તો ઐસી અખણ્ડ અભેદ હૈ. ફિર ભી વહ અખણ્ડકો ગ્રહણ કરે તો ભી ભેદ ઉસમેં હોતે હૈં. ઉસ ભેદકો જ્ઞાન જાનતા હૈ. ભેદ ઔર અભેદ સાથમેં રહતે હૈં. ફિર ભી દ્રવ્ય અપેક્ષા-સે વસ્તુ અખણ્ડ ઔર ગુણ અપેક્ષા-સે ઉસમેં ભેદ, પર્યાય અપેક્ષા-સે ભેદ (હૈ). વહ દોનોં અપેક્ષાએઁ ભિન્ન- ભિન્ન હૈં.
પરિણામી, અપરિણામી વિરુદ્ધ હોને પર ભી દોનોં સાથમેં રહતે હૈં. ઔર ઉન દોનોંકી અપેક્ષાએઁ અલગ-અલગ હૈ. મુક્તિકે માર્ગમેં વહ દોનોં સાથમેં હી હોતે હૈં. અપરિણામી પર જોર ઔર ઉસ પર ઉસ જાતકી દૃષ્ટિ સ્થાપિત કી હૈ તો ભી સાધના ભી વૈસે હી હોતે હૈં. સાધનાકા જો પરિણામીપના હૈ વહ ભી અપરિણામી તરફકી મુખ્યતા-સે હી પરિણામી સાધના હોતી હૈ. ઐસા ઉસકા સમ્બન્ધ હૈ. ઔર જ્ઞાન ઉસે બરાબર ગ્રહણ કરતા હૈ.
દ્રવ્ય ઔર પર્યાય દોનોં સાથમેં હી હોતે હૈં. ઇસલિયે આચાર્યદેવને કહા હૈ કિ જો પરિણતવાલા જીવ હૈ, વહી બન્ધ-મોક્ષકો નહીં કરતા હૈ. જો પરિણામી હૈ, જો સાધનારૂપ પરિણમા હૈ, ઉસે દ્રવ્યદૃષ્ટિ પ્રગટ હુયી હૈ. ઔર વહી જ્ઞાયક હૈ. વહ વાસ્તવમેં જ્ઞાયક હૈ ઔર પરિણામી જીવ હૈ, જિસે સમ્યગ્દર્શન, જ્ઞાન, ચારિત્ર હૈ, વહ પરિણામીપના જિસે હૈ, ઉસે દ્રવ્યદૃષ્ટિ સાથમેં હી રહતી હૈ. ઉસે દ્રવ્યદૃષ્ટિપૂર્વક સાધનાકી પર્યાય સાથમેં હોતી હૈ. વહ દ્રવ્યમેં-સે સર્વ ભેદકો નિકાલ દેતા હૈ તો ભી, વહ નિકાલ દેતા હૈ ઉસીમેં