૨૮૦ સાધના શુરૂ હોતી હૈ. ઐસા હી વસ્તુકા સ્વરૂપ હૈ.
જિસ અપેક્ષા-સે વસ્તુ અપરિણામી હૈ ઔર જો પરિણામી હૈ, ઉસકી અપેક્ષા અલગ હૈ. પરન્તુ દ્રવ્ય ઔર પર્યાયકા યુગ્મ સાથમેં હી હોતા હૈ. ઉસમેં-સે એક ભી નિકલ નહીં સકતા. દોનોંકી અપેક્ષા અલગ હૈ. ઔર સાધનામેં વહ દોનોં સાથમેં હી હોતે હૈં. એક મુખ્યપને હોતા હૈ, એક ગૌણપને હોતા હૈ.
મુમુક્ષુઃ- દોનોં બાત ઉસે અપને લક્ષ્યમેં રખની ચાહિયે?
સમાધાનઃ- એક મુખ્ય હોતી હૈ. દ્રવ્યદૃષ્ટિ અનાદિ-સે જીવને કી નહીં હૈ, ઇસલિયે દ્રવ્યદૃષ્ટિ મુખ્ય હૈ. તો ભી પર્યાય તો ઉસકે સાથ હોતી હૈ. વહ દ્રવ્ય પર્યાય રહિત નહીં હોતા ઔર પર્યાયકો દ્રવ્યકા આશ્રય હોતા હૈ. ઐસા સમ્બન્ધ તો દ્રવ્ય ઔર પર્યાયકા હોતા હૈ. વહ ઉસે સાથમેં હોતા હૈ. ઉસકી દૃષ્ટિ અનાદિ-સે પર્યાય પર હૈ. દૃષ્ટિ પલટકર દ્રવ્ય પર દૃષ્ટિ મુખ્ય કરકે ઉસકે સાથ પર્યાય ગૌણ હોતી હૈ. પર્યાય નિકલ નહીં જાતી. પર્યાય સાથમેં હોતી હૈ. સાધનામેં દોનોં સાથમેં હોતે હૈં. દ્રવ્યદૃષ્ટિ મુખ્ય ઔર સાધના પર્યાયમેં હોતી હૈ. દોનોં સાથમેં હોતે હૈં.
મુમુક્ષુઃ- છઠ્ઠી ગાથામેં પ્રમત્ત-અપ્રમત્ત રહિત ધ્રુવ જ્ઞાયક કહા, વહ તો સમઝમેં આતા હૈ. પરન્તુ દૂસરે પૈરેગ્રાફમેં કહતે હૈં કિ જ્ઞેયાકાર અવસ્થામેં જો જ્ઞાયકપને જ્ઞાત હુઆ વહ સ્વરૂપ પ્રકાશનકી અવસ્થામેં ભી કર્તા-કર્મકા અનન્યપના હોને-સે જ્ઞાયક હી હૈ. તો યહાઁ ધ્રુવ જ્ઞાયકકી બાત ચલતી હૈ, ફિર ભી દૂસરે પૈરેગ્રાફમેં અવસ્થાકી બાત ક્યોં લી? ક્યા અવસ્થા સમઝાની હૈ યા ત્રિકાલી જ્ઞાયક સમઝાના હૈ? ઇસમેં પહલે ઔર દૂસરે પૈરેગ્રાફકા જ્ઞાયક એક હી હૈ યા ભિન્ન-ભિન્ન હૈ?
સમાધાનઃ- જ્ઞાયક એક હી હૈ. આચાર્યદેવકો જ્ઞાયક હી સાબિત કરના હૈ. જ્ઞાયક જો અનાદિ-સે જ્ઞાયક હૈ, વહ અનાદિકા જ્ઞાયક હૈ. વિભાવ અવસ્થામેં જો જ્ઞાયક હૈ ઔર પ્રમત્ત-અપ્રમત્ત અવસ્થામેં જો જ્ઞાયક હૈ, વહી જ્ઞાયક, સ્વરૂપ પ્રકાશનકી અવસ્થામેં વહી જ્ઞાયક હૈ.
આચાર્યદેવ કહતે હૈં કિ અનાદિ-સે જો વિભાવકી પર્યાય હૈ, ઉસમેં અનાદિ-સે વહ જ્ઞાયક હી રહા હૈ. જ્ઞાયકપના ઉસકા બદલા નહીં. સ્વતઃસિદ્ધ જ્ઞાયક હૈ. વહ જ્ઞાયક હી રહા હૈ. પ્રમત્ત-અપ્રમત્તકી જો ઉસકી ચારિત્રકી દશા હૈ, વહ ચારિત્રકી જો દશા હૈ, ઉસમેં ભી વહ જ્ઞાયક હી રહા હૈ. ચારિત્રમેં જો છઠવેં-સાતવેં ગુણસ્થાનમેંં મુનિ ઝુલતે હૈં, ક્ષણમેં સ્વાનુભૂતિ ઔર ક્ષણમેં બાહર આતે હૈં, ઐસી પર્યાયોંકી જો સાધનાકી દશા હૈ, જો મુનિકી ચારિત્રકી દશા હૈ, ઉસમેં ભી જ્ઞાયક તો દ્રવ્યરૂપ, દ્રવ્ય જ્ઞાયકરૂપ હી રહા હૈ. વહ દ્રવ્ય રહા હૈ.
ઉસમેં તો જ્ઞાયક અશુદ્ધ નહીં હુઆ હૈ. અનાદિ-સે અશુદ્ધ નહીં હુઆ હૈ. જ્ઞાનકી