૨૮૨
અપેક્ષા-સે. દૂસરા ચારિત્રકી અપેક્ષા-સે હૈ. ઇસ તરહ શુદ્ધ ઉપાસિત હોતા હુઆ શુદ્ધ હી હૈ. વહ દર્શનકી અપેક્ષા-સે-દ્રવ્યદૃષ્ટિકી અપેક્ષા-સે જ્ઞાયક હૈ. વહ દ્રવ્ય અનાદિ- સે સ્વભાવ-સે ભી જ્ઞાયક હૈ. દ્રવ્યદૃષ્ટિ પ્રગટ કી ઇસલિયે વહ જ્ઞાયક હૈ. ચારિત્રકી અવસ્થામેં ભી વહ જ્ઞાયક હૈ. જ્ઞાનકી અવસ્થામેં જ્ઞેયાકાર હુઆ તો ભી વહ જ્ઞાયક હૈ. વહ જ્ઞેયોંકો જાનતા હૈ તો ભી વહ જ્ઞાયક જ્ઞાયકરૂપ-સે પલટતા નહીં.
સ્વરૂપમેં નિર્વિકલ્પ દશામેં જાય તો ભી વહ જ્ઞાયક હૈ ઔર જ્ઞેયોંકો જાને તો ભી વહ જ્ઞાયક હૈ. ઉન જ્ઞેયોંકો જાનનેમેં ઉસે અશુદ્ધતા નહીં આતી હૈ. જૈસે વિભાવ અવસ્થામેં અથવા પ્રમત્ત-અપ્રમત્તમેં હો તો ભી જ્ઞાયકકો કોઈ અશુદ્ધતા નહીં હૈ. વહ ભેદ પડા તો પર્યાયકા ભેદ હોતા હૈ, દ્રવ્યમેં નહીં હોતા. ઐસે વહ સ્વતઃસિદ્ધ જ્ઞાયક હૈ. બાહર જાનને ગયા ઇસલિયે ઉસકા જ્ઞાન વૃદ્ધિગત હો ગયા યા જ્ઞાનમેં કુછ અશુદ્ધતા આ ગયી ઐસા નહીં હૈ. ઔર અંતરમેં ગયા, સ્વરૂપ પ્રકાશનકી સ્વાનુભૂતિકી દશામેં ગયા તો ભી વહ જ્ઞાયક દ્રવ્ય અપેક્ષા-સે જ્ઞાયક હી હૈ.
એક પર્યાયકી શુદ્ધતા-લીનતા હો, વહ એક અલગ બાત હૈ. બાકી જ્ઞાયક તો જ્ઞાયક હૈ. જ્ઞેયકો જાને તો ભી જ્ઞાયક હૈ. કર્તા-કર્મ પર્યાય પ્રગટ હુયી, સ્વરૂપ પ્રકાશનકી, ઇસલિયે ઉસમેં પર્યાય નહીં સાબિત કરની હૈ, જ્ઞાયકકો સાબિત કરના હૈ. ઉસકી સ્વરૂપ પ્રકાશનકી નિર્વિકલ્પ દશામેં ગયા, તો ભી જ્ઞાયક તો જ્ઞાયક હૈ. ભલે ઉસકી સાધનાકી પર્યાય, વેદનકી પર્યાય સ્વાનુભૂતિરૂપ હુયી તો ભી વહ જ્ઞાયક તો જ્ઞાયક હી હૈ.
જ્ઞાન બાહર જ્ઞેયોંકો જાનતા હૈ તો વહ તો ભિન્ન રહકર જાનતા હૈ. ઉસમેં જ્ઞેયકૃત અશુદ્ધતા ઉસે નહીં આતી હૈ. તો ભી વહ જ્ઞાયક હી હૈ. શુદ્ધિ-અશુદ્ધિ તો ઉસકી પર્યાયમેં ચારિત્રકી અપેક્ષા-સે હોતી હૈ. જાનનેકી અપેક્ષા-સે કહીં જ્ઞાનમેં શુદ્ધતા-અશુદ્ધતા આતી નહીં. વહ બાહર ભિન્ન રહકર જ્ઞાયક અપની તરફ જ્ઞાયકકી ધારા રખકર જાનતા હૈ. ઉસમેં અશુદ્ધતા આતી નહીં.
પરન્તુ અનાદિ-સે જ્ઞેયકો એકમેક હોકર જાનતા થા. તો ભી દ્રવ્યમેં કહીં અશુદ્ધતા આ નહીં જાતી. વહ જાને તો ભી જ્ઞાયક હૈ. પ્રમત્ત-અપ્રમત્ત અવસ્થામેં ભી જ્ઞાયક હૈ. વિભાવ અવસ્થામેં અનાદિ-સે હૈ તો ભી જ્ઞાયક હૈ. દ્રવ્ય અપેક્ષા-સે વહ સર્વ અપેક્ષા- સે જ્ઞાયક હૈ. દર્શન, જ્ઞાન, ચારિત્રકા ભેદ પડે તો ભી વહ જ્ઞાયક હી હૈ.
કર્તા-કર્મમેં પર્યાયકી બાત નહીં કરની હૈ. પર્યાય કહકર જ્ઞાયકકો બતાના હૈ. જ્ઞાયક સ્વાનુભૂતિમેં ગયા, સ્વરૂપકા નિર્વિકલ્પ દશામેં વેદન કરે તો ભી જ્ઞાયક તો જ્ઞાયક હી હૈ. જ્ઞાયક જો અનાદિકા વસ્તુ સ્વરૂપ-સે હૈ, વહ જ્ઞાયક હૈ. ઉસમેં જો મૂલ વસ્તુ હૈ, દ્રવ્ય ઔર પર્યાય ઐસે દો પ્રકાર (જરૂર હૈ), ફિર ભી મૂલ વસ્તુ જો હૈ, વહ જ્ઞાયક તો જ્ઞાયક હી હૈ. પર્યાય પલટે વહ એક અલગ બાત હૈ. જ્ઞાયક જ્ઞાયક હી હૈ. જ્ઞાનમેં