૨૮૨ બાહરકા જાના ઇસલિયે કુછ કમ હો ગયા ઔર અન્દર ગયા તો બઢ ગયા અથવા બાહર જ્યાદા જાના તો બઢ ગયા ઔર અન્દર કમ હો ગયા, ઐસા કુછ નહીં હૈ. અથવા જ્ઞેયાકાર અશુદ્ધ હો ગયા ઐસા નહીં હૈ. દ્રવ્ય અપેક્ષા-સે જ્ઞાયક સો જ્ઞાયક હી હૈ.
ઉસકી જો દ્રવ્યદૃષ્ટિ હુયી ઔર દ્રવ્યકી પરિણતિ જો પ્રગટ કી, દ્રવ્ય તો અનાદિકા હૈ, ઉસમેં જો દૃષ્ટિ સ્થાપિત કી, વહ જ્ઞાનકી પર્યાયમેં હો યા ચારિત્રકી પર્યાયમેં હો, કોઈ ભી પર્યાયમેં હો, દર્શનકી પર્યાયમેં તો દ્રવ્યદૃષ્ટિ પ્રગટ હુયી હૈ. તો સર્વ અવસ્થામેં જ્ઞાયક તો જ્ઞાયક હી હૈ. અનાદિ-સે જ્ઞાયક હૈ. વહ જ્ઞાયકરૂપ પરિણમિત અનન્ત-અનન્ત શક્તિયોં-સે ભરા હૈ. વહ જ્ઞાયક સદાકે લિયે જ્ઞાયક હી રહતા હૈ. વહ અંશ હૈ, યહ અંશી હૈ. સદાકે લિયે જ્ઞાયક સો જ્ઞાયક હી હૈ. પર્યાય કોઈ ભી પરિણમે તો ભી જ્ઞાયક તો જ્ઞાયક હૈ. ઐસા આચાર્યદેવકો કહના હૈ.
કર્તા-કર્મ કહકર પર્યાય નહીં બતાની હૈ. જ્ઞાયક હી બતાના હૈ. સ્વરૂપ પ્રકાશનમેં જ્ઞાયક ઔર જ્ઞેયાકારમેં જ્ઞાયક, પ્રમત્તમેં જ્ઞાયક ઔર અપ્રમત્તમેં જ્ઞાયક, વિભાવકી કોઈ ભી અવસ્થા હો, ઉસમેં જ્ઞાયક સો જ્ઞાયક હૈ. અનાદિ-સે જ્ઞાયક સો જ્ઞાયક હૈ. ઉસકી સાધનાકી પર્યાય પ્રગટ હુયી તો ભી જ્ઞાયક તો જ્ઞાયક હૈ. ઐસા આચાર્યદેવકો કહના હૈ.
કર્તા-કર્મકા અનન્યપના અર્થાત કર્તા સ્વયં ઔર કર્મ ઉસકી પર્યાય હૈ. અનન્યપના અર્થાત પર્યાયકી અપેક્ષા-સે ઉસે અનન્યપના હૈ. પર્યાય ઉસમેં નહીં હૈ ઐસા નહીં હૈ, પર્યાય પ્રગટ હુયી હૈ. સ્વરૂપ પ્રકાશનકી ભલે પર્યાય પ્રગટ હુયી હૈ, સ્વાનુભૂતિકી પર્યાય પ્રગટ હુયી હૈ. કર્તા-કર્મકા અનન્યપના હૈ, તો ભી જ્ઞાયક હૈ. ક્યોંકિ કર્તા-કર્મમેં સ્વરૂપ પ્રકાશનકી પર્યાય કર્મપને પ્રગટ કી, વહ કર્મ પર્યાય ઉસસે બિલકૂલ ભિન્ન નહીં હૈ. કોઈ અપેક્ષા-સે ઉસકા અનન્યપના હૈ. અમુક અપેક્ષા-સે અનન્યપના હૈ. તો ભી પર્યાયકા અનન્યપના હો તો ભી જ્ઞાયક તો જ્ઞાયક હૈ. પર્યાયકા વેદન સ્વયંકો હોતા હૈ. તો ભી જ્ઞાયક તો જ્ઞાયક હૈ, ઐસા કહના હૈ.
અપેક્ષા સમઝની ચાહિયે. મૂલ વસ્તુ હૈ. પર્યાયકો કોઈ અપેક્ષા-સે અનન્ય કહનેમેં આતી હૈ, કોઈ અપેક્ષા-સે ઉસે ભિન્ન કહનેમેં આતી હૈ, કોઈ અપેક્ષા-સે અભિન્ન કહનેમેં આતી હૈ, ઉસકી અપેક્ષાએઁ ભિન્ન-ભિન્ન હૈં.
મુમુક્ષુઃ- ઇસમેં જો પ્રમત્ત-અપ્રમત્ત કહા વહ ચારિત્ર વિવક્ષા-સે કહા. ઔર કર્તા- કર્મ કહા વહ જ્ઞાન-જ્ઞેય વિવક્ષા-સે કહા. ઉસમેં જ્ઞાન-જ્ઞેય વિવક્ષાકી અપેક્ષા-સે ભલે સ્વકો જાનતા હોને પર ભી વહ અનન્યપના હુઆ તો ભી જ્ઞાયક તો જ્ઞાયક હી હૈ, ઐસા કહના હૈ?
સમાધાનઃ- હાઁ, જ્ઞાયક તો જ્ઞાયક હી હૈ. કર્તા-કર્મ અપેક્ષા-સે સ્વયં જાનનેવાલા ઔર વહ ઉસકા કર્મ હુઆ. તો ભી જ્ઞાયક તો જ્ઞાયક હૈ. ક્યોંકિ કર્મ વહ પરિણતિ