૨૮૨
પ્રગટ હુયી. તો ભી જ્ઞાયક તો જ્ઞાયક હૈ. પર્યાય પ્રગટ હુયી, ઉસ પર્યાયમેં ભી જ્ઞાયક તો જ્ઞાયક હૈ. સ્વયંકો જાનતા હુઆ જ્ઞાયક તો જ્ઞાયક હૈ. જો અનાદિકા જ્ઞાયક હૈ વહ જ્ઞાયક હી હૈ.
સ્વરૂપ પ્રકાશનકી (બાત કહી તો) વહાઁ પર્યાયકી બાત હો ગયી ઔર પ્રમત્ત-અપ્રમત્તમેં લો તો વહાઁ ભી સાધનાકી હી પર્યાય આયી. પ્રમત્ત-અપ્રમત્તમેં. અપ્રમત્ત દશા હૈ વહ ભી સાધનાકી પર્યાય હૈ. પ્રમત્ત-અપ્રમત્તમેં મુનિ ઝુલતે હૈં. મુનિકો દ્રવ્યદૃષ્ટિ તો મુખ્ય હોતી હૈ. ઉસમેં ભી દૃવ્યદૃષ્ટિ-સે જ્ઞાયક ભિન્ન રહતા હૈ. વૈસે જ્ઞાનકી જો પર્યાય પ્રગટ હુયી ઉસમેં ભી વહ જ્ઞાયક વૈસે હી રહતા હૈ. જ્ઞાયક જો દ્રવ્ય અપેક્ષા-સે જ્ઞાયક હૈ, વહ જ્ઞાયક હી હૈ. સ્વતઃ જ્ઞાયક હૈ. જ્ઞાનકી પર્યાય પરિણમે વહ ભી પર્યાય હૈ. પ્રમત્ત-અપ્રમત્તકી પર્યાય હૈ, વહ ભી પર્યાય હૈ. સબ પર્યાયમેં જ્ઞાયક જ્ઞાયક રહતા હૈ. ભલે કર્તા-કર્મકા અનન્યપના હો. અપ્રમત્ત દશા હૈ વહ સાધનાકી પર્યાય હૈ. સાધનાકી પર્યાયકા ઉસે વેદન હૈ. ઉસમેં વહ પરિણમતા હૈ, તો ભી વહ જ્ઞાયક હૈ. જ્ઞાનકી પર્યાયમેં પરિણમે તો ભી જ્ઞાયક હૈ. જ્ઞાનકી પર્યાયમેં પરિણમે તો ભી જ્ઞાયક હૈ.
મુમુક્ષુઃ- પ્રમત્ત-અપ્રમત્ત-સે તો રહિત કહા ઔર કર્તા-કર્મકા અનન્યપના (કહા). ઉસમેં રહિત શબ્દપ્રયોગ નહીં કિયા. તો વહ દોનોં કૈસે?
સમાધાનઃ- કર્તા-કર્મ સ્વરૂપ પ્રકાશનમેં જ્ઞાન સ્વયં પ્રકાશ કરતા હૈ-જ્ઞાન જાનતા હૈ, જાનનેકી અપેક્ષા લી ન, ઇસલિયે જાનતા હૈ. જાનનેકી અપેક્ષા-સે અનન્ય હૈ તો ભી જ્ઞાયક હૈ, ઐસે. જ્ઞાયકકો જાનનેકો કહા. જ્ઞાયક તો જાનનેવાલા હૈ. ઇસલિયે જાનનેવાલા જાનતા હૈ. જાનતા હૈ તો ભી ઉસકે સાથ, ઉસ પર્યાયકે સાથ દ્રવ્ય તો દ્રવ્ય હી રહતા હૈ. જાનનેકી અપેક્ષા આયી તો ઉસે જ્ઞાયક કહતે હૈં, જાનનેકી અપેક્ષાકે કારણ ઉસે અનન્ય કહા. પરન્તુ વહ અપ્રમત્તકી સાધનાકી પર્યાય હૈ, ઇસલિયે ઉસસે ભિન્ન ઉપાસિત હોતા હુઆ કહા. અનન્ય (કહા), ક્યોંકિ વહ જાનનેકી પર્યાય હૈ, ઇસલિયે ઉસે અનન્ય કહા. દૃષ્ટાન્ત દેકર ભી સિદ્ધાન્ત સાબિત કરતે હૈં.
જ્ઞાયકમેં જાનનેકી મુખ્યતા આયી. જ્ઞાયક જાનનેકા કાર્ય કરે ઇસલિયે જ્ઞાયક જાનતા હો તો? જ્ઞાયક જો જાનનેકા કામ કરે, વહ જાનને-સે ઉસે ભિન્ન કૈસે માનના? પ્રમત્ત- અપ્રમત્ત તો એક સાધનાકી પર્યાય હુયી. પરન્તુ યે જાનનેકી પર્યાય તો ઉસકા સ્વભાવ હૈ, જ્ઞાયક સ્વતઃ (હૈ), વહ જાનનેકી પર્યાય તો ઉસકા સ્વભાવ હૈ. જાનનેકી પર્યાય- સે અશુદ્ધ નહીં હોતા, ઐસા કૈસે માનના? જાનનેવાલા હૈ ઔર જાનતા હૈ. પરન્તુ જાનનેવાલેકી પર્યાય જાનતી હૈ તો ઉતની પર્યાય જિતના નહીં હો જાતા. વહ અખણ્ડ હી રહતા હૈ. ઉસમેં અનન્ય હો તો ભી ઉતની પર્યાય જિતના નહીં હો જાતા.