૨૮૪
મુમુક્ષુઃ- પર્યાયકા કારણ પર્યાય હૈ, દ્રવ્ય-ગુણ નહીં. ઇસ કથનકા આશય ક્યા સમઝના?
સમાધાનઃ- પર્યાયકા કારણ પર્યાય હૈ ઔર દ્રવ્ય-ગુણ નહીં હૈ. દ્રવ્ય જૈસે અનાદિઅનન્ત સ્વતઃસિદ્ધ હૈ, જૈસે દ્રવ્ય અનાદિઅનન્ત સ્વતઃ હૈ, જગતકે અન્દર જો વસ્તુ હૈ વહ સ્વતઃસિદ્ધ હૈ, ઐસે દ્રવ્ય-ગુણ સ્વતઃસિદ્ધ હૈ. વૈસે પર્યાય હૈ વહ ભી સ્વતઃસિદ્ધ હૈ. વહ કિસીસે બનાયી ગયી, કિસીકે દ્વારા ઉત્પન્ન નહીં કી ગયી હૈ. જો દ્રવ્યમેં પર્યાય હૈ વહ સ્વતઃસિદ્ધ હૈ. દ્રવ્યકે કારણ પર્યાય હૈ, ઐસા નહીં. પર્યાય સ્વતઃસિદ્ધ હૈ.
અકારણ પારિણામિક દ્રવ્ય હૈ. જૈસે દ્રવ્ય સ્વતઃસિદ્ધ હૈ, વૈસે પર્યાય ભી સ્વતઃસિદ્ધ હૈ. ઉસ પર્યાયકો પરિણમનેમેં આસપાસકી પર્યાયકા કારણ લાગૂ પડે, ઇસલિયે વહ પ્રગટ હોતી હૈ, ઐસા નહીં હૈ. વસ્તુસ્થિતિ-સે વહ પર્યાય સ્વતઃસિદ્ધ હૈ. ઇસલિયે પર્યાયકા કારણ પર્યાય કહનેમેં આતા હૈ.
પર્યાય હૈ વહ સ્વતઃસિદ્ધ હૈ. જૈસે દ્રવ્ય-ગુણ સ્વતઃસિદ્ધ હૈ, વૈસે પર્યાય સ્વતઃસિદ્ધ હૈ. પરન્તુ ઉસકા અર્થ ઐસા નહીં હૈ કિ કોઈ દ્રવ્ય પર્યાય રહિત હૈ ઔર પર્યાયકો કોઈ દ્રવ્યકા આશ્રય નહીં હૈ, ઔર પર્યાય નિરાધાર હોતી હૈ, ઐસા ઉસકા અર્થ નહીં હૈ. પરન્તુ પર્યાય હૈ વહ સ્વતઃસિદ્ધ હૈ. વહ સ્વતઃસિદ્ધ પરિણમતી હૈ, વહ અકારણ હૈ. જૈસે દ્રવ્ય-ગુણ અકારણ હૈ, વૈસે પર્યાય ભી સ્વતઃસિદ્ધ અકારણ હૈ. ઐસા ઉસકા અર્થ હૈ. લેકિન પર્યાય નિરાધાર હૈ, દ્રવ્ય બિલકૂલ કૂટસ્થ હૈ, દ્રવ્યમેં કોઈ પરિણામ નહીં હૈ ઔર પર્યાય કોઈ દ્રવ્ય રહિત હૈ, ઐસા ઉસકા અર્થ નહીં હૈ.
ઉસકા સ્વતઃસિદ્ધપના ઔર વહ સ્વયં સ્વતંત્ર હૈ, ઉસકે સર્વ કારક સ્વતંત્ર, વહ સ્વતંત્ર પરિણમતા હૈ, ઐસા ઉસકા સમઝનેકા અર્થ હૈ. પર્યાય ભી એક વસ્તુ અકારણ હૈ, ઐસા કહના હૈ. પરન્તુ જો દ્રવ્યદૃષ્ટિ કરે, ઉસ દ્રવ્યદૃષ્ટિકે અન્દર દ્રવ્ય જૈસે સ્વતઃસિદ્ધ હૈ, વૈસે પર્યાય સ્વતઃસિદ્ધ હૈ. તો ભી દ્રવ્યદૃષ્ટિમેં વહ પર્યાય આતી નહીં હૈ. દ્રવ્યદૃષ્ટિમેં પર્યાય નહીં આતી હૈ. અર્થાત પર્યાય દ્રવ્યદૃષ્ટિકે વિષયમેં નહીં આતી. ઇસલિયે પર્યાય દ્રવ્ય- સે એકદમ ભિન્ન હો ગયી ઔર નિરાધાર હૈ, ઐસા ઉસકા અર્થ નહીં હૈ. તો ભી પર્યાય પરિણમતી હૈ, જૈસા દ્રવ્ય હો ઉસ જાતકી પર્યાય પરિણમતી હૈ. જડ દ્રવ્ય હો ઔર ચેતનકી