પર્યાય પરિણમે અથવા દૂસરે દ્રવ્યકી પર્યાય દૂસરે દ્રવ્યમેં પરિણમે ઐસા નહીં હૈ. જિસ દ્રવ્યકી જો પર્યાય હો, ઉસ દ્રવ્યકે આશ્રય-સે હી પર્યાય પરિણમતી હૈ. ઐસા ઉસકા સમ્બન્ધ ઉસમેં-સે ટૂટતા નહીં. વહ સ્વતઃ હોને પર ભી, વહ સ્વતંત્ર હોને પર ભી, ઉસકા સમ્બન્ધ જો દ્રવ્યકે સાથ હૈ, વહ પર્યાયકા દ્રવ્યકે સાથકા સમ્બન્ધ છૂટતા નહીં.
દ્રવ્યદૃષ્ટિકે વિષયમેં વહ ભેદ આતા નહીં. દ્રવ્યદૃષ્ટિકા વિષય અખણ્ડ હૈ. ઇસલિયે ઉસમેં વહ ભેદ આતે નહીં. તો ભી વહ પર્યાય કોઈ અપેક્ષા-સે,... દ્રવ્યમેં ગુણકા ભેદ, પર્યાયકા ભેદ હૈ, ઔર ઉસ ભેદકે કારણ પર્યાયકો દ્રવ્યકા આશ્રય હોતા હૈ. ઔર દ્રવ્ય કોઈ પર્યાય રહિત નહીં હોતા. (યદિ સર્વથા) કૂટસ્થ હો તો ઉસે સાધના નહીં હો, કોઈ વેદન નહીં હો, સંસાર-મોક્ષકી કોઈ અવસ્થા નહીં. અતઃ સ્વતંત્ર કહનેકા અર્થ યહ હૈ કિ વહ સ્વતઃસિદ્ધ અકારણ પારિણામિક હૈ. ઇસલિયે ઉસકા સ્વરૂપ સ્વતંત્ર બતાનેકે લિયે હૈ. પરન્તુ જહાઁ દ્રવ્યદૃષ્ટિ પ્રગટ હુયી, ઉસમેં વહ નહીં હોતી. તો ભી સાધનામેં વહ દોનોં સાથમેં હોતે હૈં. દ્રવ્યદૃષ્ટિ મુખ્ય હોતી હૈ ઔર જિસે દ્રવ્યદૃષ્ટિ પ્રગટ હુયી હૈ, ઉસે ઉસ સાધનાકે સાથ પર્યાયકી શુદ્ધિ હોતી હૈ.
વસ્તુકા સ્વરૂપ હી ઐસા હૈ કિ જિસકી દ્રવ્ય પર દૃષ્ટિ હો, યથાર્થપને દૃષ્ટિ હો ઉસે હી વહ પર્યાય શુદ્ધરૂપ સાથમેં પરિણમતી હૈ. ઔર જિસે યથાર્થ જ્ઞાન સાથમેં હો વહ અંશી ઔર અંશકા કરવાતા હૈ. અંશી સ્વયં અખણ્ડ હૈ. ઉસમેં અનન્ત ગુણ ઔર અનન્ત પર્યાય હૈ. પરન્તુ વહ એક અંશ હૈ. ઉસ અંશકા સામર્થ્ય કહીં અંશી જિતના નહીં હૈ. તો ભી વહ સ્વતઃ હૈ. વહ સ્વતઃ પરિણમતી હૈ ઔર સ્વતંત્ર હૈ. ઐસા કહનેકા આશય હૈ.
દ્રવ્યકે વિષયમેં આતા નહીં હૈ, ઇસલિયે ઉસે ભિન્ન કરકે ઉસે ઐસા કહનેમેં આતા હૈ કિ વહ સ્વતંત્ર પરિણમતી હૈ. દ્રવ્યદૃષ્ટિકા વિષય નહીં હૈ ઔર વહ સ્વતઃ હૈ ઇસલિયે. ઔર ઉસે સ્વતંત્ર કહનેમેં એક પર્યાય ભી હૈ ઔર દ્રવ્યકે સાથ પર્યાય હોતી હૈ. ઐસા ભી સાબિત હોતા હૈ. પર્યાયકો સ્વતંત્ર કહનેમેં પર્યાય હૈ ઔર પર્યાય દ્રવ્યકા એક ભાગ હૈ, ઐસા ઉસમેંસે સાબિત હોતા હૈ. પર્યાયકી સ્વતંત્રતા બતાનેમેં પર્યાય નહીં હૈ ઐસા સાબિત નહીં હોતા. પરન્તુ પર્યાય હૈ ઔર પર્યાય દ્રવ્યકા એક ભાગ હૈ. પરન્તુ વહ સ્વતંત્ર સ્વતઃસિદ્ધ હૈ. પર્યાય ભિન્ન હૈ ઐસા ઉસકા અર્થ ઉસમેં નહીં હૈ. ઉસમેંસે પર્યાય સાબિત હોતી હૈ.
પર્યાયકો સ્વતંત્ર બતાનેમેં કોઈ ઐસા માનતા હો કિ પર્યાય હૈ હી નહીં (તો ઐસા નહીં હૈ). પર્યાયકો સ્વતંત્ર બતાનેમેં પર્યાય હૈ ઔર પર્યાય દ્રવ્યકા એક ભાગ હૈ ઔર વહ સ્વતંત્ર પરિણમતી હૈ. ઔર દ્રવ્યદૃષ્ટિકી મુખ્યતામેં ઉસે ગૌણ કરનેમેં આતા હૈ. પરન્તુ પર્યાય, જિસ જાતિકા દ્રવ્ય હો, ઉસ જાતિકી પર્યાય દ્રવ્યકે આશ્રય-સે પરિણમતી હૈ. ઉસમેં બિલકૂટ ટૂકડે નહીં હો જાતે, વહ અપેક્ષા સાથમેં સમઝની હૈ. યથાર્થ સમઝે તો