૨૮૬ હી સાધનાકા પ્રારંભ હોતા હૈ.
મુમુક્ષુઃ- ... જ્ઞાનીકો ઇચ્છા નહીં હોને-સે પરિગ્રહ નહીં હૈ. ઇસલિયે આહારકો ગ્રહતે નહીં. ઔર સાથમેં દર્પણમેં ઉઠ રહે પ્રતિબિંબકી ભાઁતિ આહારકો જાનતે હૈં. યહાઁ દર્પણકા દૃષ્ટાન્ત દેકર કહા, ઉસમેં ક્યા આશય સમઝના?
સમાધાનઃ- દ્રવ્યદૃષ્ટિકી અપેક્ષા-સે વહ માત્ર જાનતા હૈ. આહારકો ગ્રહણ નહીં કરતા હૈ, આહારકો છોડતા નહીં. જ્ઞાયકમેં કોઈ આહાર નહીં હૈ. જ્ઞાયક ઉસે ગ્રહણ નહીં કરતા હૈ, માત્ર જાનતા હૈ. જૈસે પ્રતિબિંબમેં કુછ ગ્રહણ કરના યા છોડના ઐસા પ્રતિબિંબમેં હોતા નહીં, વૈસે જ્ઞાયકકો કુછ ગ્રહણ નહીં કરતા ઔર કુછ છોડતા નહીં હૈ. દ્રવ્યદૃષ્ટિમેં વહ જ્ઞાયક જ્ઞાયક હી રહતા હૈ.
જ્ઞાતામેં કુછ આતા નહીં. ઔર જો આહાર હૈ વહ, ઉસકી ચારિત્રકી અલ્પતા હૈ, ઇસલિયે પુરુષાર્થકી કમજોરી-સે હોતા હૈ, વહ ઉસકે જ્ઞાનમેં હૈ. પરન્તુ જ્ઞાયકકી દૃષ્ટિમેં, દ્રવ્યદૃષ્ટિમેં વહ માત્ર ઉસે પ્રતિબિંબકી ભાઁતિ જાનતા હી હૈ. પ્રતિબિંબ અર્થાત ઉસે ગ્રહતા નહીં ઔર છોડતા નહીં. ઐસા ઉસકા આશય હૈ, ઉસમેં દૂસરા કોઈ આશય નહીં હૈ.
દ્રવ્યદૃષ્ટિમેં તો, દ્રવ્યદૃષ્ટિકા સ્વરૂપ યા દ્રવ્યકા સ્વરૂપ આપ જિતના કહો ઉતના ઊઁચે- સે ઊઁચા હોતા હૈ. તો ભી ઉસમેં-સે પર્યાય નિકલ નહીં જાતી. ઉસમેં પુરુષાર્થકી મન્દતા, સાધનાકી પર્યાય આદિ સબ સાથમેં હોતા હૈ. દ્રવ્યદૃષ્ટિકા જિતના ઊઁચા કહો, ઉતના સ્વરૂપ દ્રવ્યદૃષ્ટિમેં આતા હૈ. ઔર વસ્તુકા સ્વરૂપ ઐસા હૈ. તો ભી ઉસમેં-સે પર્યાય જાતી નહીં. પુરુષાર્થકી મન્દતા હોતી હૈ. ચારિત્રકી દશા અધૂરી હૈ, વહ જ્ઞાનીકે જ્ઞાનમેં હૈ. ઉસે પામર જાનતા હૈ. જ્ઞાયકકી અપેક્ષા-સે પ્રભુ હોને પર ભી પર્યાયમેં વહ પામર જાનતા હૈ. ઇસલિયે વહ પ્રતિબિંબ હોને પર ભી ઉસમેં કુછ હૈ હી નહીં, ઐસા દ્રવ્યકી અપેક્ષા- સે ઉસકા અર્થ હૈ. બાકી ઉસકી ચારિત્રકી મન્દતા હૈ, વહ ઉસે બરાબર જાનતા હૈ. ઐસા ઉસકા અર્થ હૈ.
સમાધાનઃ- ... જો નિર્ણય કિયા કિ યે શરીર ભિન્ન હૈ, વિકલ્પ મેરા સ્વભાવ નહીં હૈ, મૈં જ્ઞાયક હૂઁ. ઐસા નિર્ણય કિયા. સચ્ચી સમઝમાત્ર નહીં, પરન્તુ અન્દર જ્ઞાયકકી પરિણતિ હોની ચાહિયે, અન્દર ભેદજ્ઞાન હોના ચાહિયે. સ્વયં અન્દર-સે ભેદજ્ઞાનરૂપ પરિણમે ઔર વહ ભેદજ્ઞાનકી પરિણતિ જ્ઞાતાકી ઉગ્રતા કરકે ઉસમેં લીનતા કરે તો ઉસમેં વહ પ્રયત્ન આ જાતા હૈ.
સ્વયં પ્રતીતિ કરકે અન્દર લીનતાકા પ્રયત્ન કરનેકા રહતા હૈ. અલગ જાતકા નહીં રહતા હૈ, લીનતાકા કરનેકા પ્રયત્ન રહતા હૈ. સમઝન યાની માત્ર સમઝન કરે ઉતના હી નહીં, ઉસકે સાથ ભેદજ્ઞાન હો. ભેદજ્ઞાનકી ઉગ્રતા હો, ઉસમેં લીનતાકી ઉગ્રતા હો વહ પ્રયત્ન રહતા હૈ. ભિન્ન પ્રયત્ન નહીં, ભેદજ્ઞાનકી ઉગ્રતાકા પ્રયત્ન, ઉસમેં લીનતાકા