૩૧૪
મુમુક્ષુઃ- ... મેરા જીવન થા, ઐસા ઉસે ભાસિત હોતા થા, ઉસકે બદલે અબ મેરા જીવન મેરે આધાર-સે હી હૈ.
સમાધાનઃ- મેરી હી આધાર-સે હૈ, કિસીકે આધાર-સે નહીં હૈ. પર-સે મૈં ટિકતા હૂઁ ઔર પર-સે મેરા જીવન હૈ, ઉસકે બદલે સ્વયં મેરા અસ્તિત્વ હૈ, મૈં સ્વયં જ્ઞાયક હૂઁ. મૈં સ્વયં એક પદાર્થ હૂઁ. કોઈ પદાર્થસે મૈં ટિકૂ યા કોઈ બાહરકે સાધનોં-સે, યા શરીરાદિ પદાર્થસે ટિકૂ ઐસા તત્ત્વ નહીં હૈ. તત્ત્વ સ્વયં સ્વતઃસિદ્ધ હૈ. તત્ત્વ સ્વયં અપને- સે ટિક રહા હૈ. ઉસે કોઈ પદાર્થકે આશ્રયકી આવશ્યકતા નહીં હૈ. સ્વયં સ્વતઃસિદ્ધ હૈ. પરન્તુ વહ એકત્વબુદ્ધિ કરકે અટક રહા હૈ.
આતા હૈ ન? સ્વતઃસિદ્ધ તત્ત્વ, તત્ત્વ ઉસે કહે કિ જિસે પરકે આશ્રયકી જરૂરત ન હો. ઉસકા નામ તત્ત્વ, ઉસકા નામ સ્વભાવ કહનેમેં આતા હૈ. જિસ સ્વભાવકો પરકે આશ્રયસે વહ સ્વભાવ પરિણમે અથવા પરકે આશ્રયકે જરૂરત પડે, ઉસે સ્વભાવ નહીં કહતે. જો સ્વતઃસિદ્ધ સ્વભાવ હો, વહ સ્વયં પરિણમતા હૈ. ઔર ઉસ સ્વભાવમેં મર્યાદા ભી નહીં હોતી કિ યે સ્વભાવ ઇતના હી હો યા ઇતના હી જાને. ઐસા નહીં હોતા. વહ સ્વભાવ અમર્યાદિત હોતા હૈ.
વૈસે જ્ઞાન, વૈસે આનન્દ, વૈસે અનન્ત ગુણ (હૈં). જો સ્વભાવ હો ઉસ સ્વભાવકો મર્યાેદા નહીં હોતી. જો સ્વતઃસિદ્ધ સ્વભાવ હૈ, વહ અનન્ત હી હોતા હૈ. ઉસે મર્યાદા નહીં હોતી યા ઉસે ઇતના હી હો, યા ઉતના હી હો, ઐસા નહીં હોતા. વહ કિસીકે આશ્રય-સે પરિણમે યા કોઈ આશ્રય ન હો તો ઉસકી પરિણતિ કમ હો જાય, ઐસા નહીં હૈ.
જો સ્વતઃ પરિણામી હૈ, સ્વયં હી સ્વતઃસિદ્ધ પરિણામી હૈ. સ્વભાવકો કોઈ મર્યાેદા નહીં હોતી. પરન્તુ ઉસને સબ માન લિયા હૈ અજ્ઞાનતા-સે. ઉસકા નામ૩ સ્વભાવ, ઉસકા નામ તત્ત્વ કહે કિ જો સ્વતઃસિદ્ધ હો ઔર જો અનન્ત હો. ઐસે અપને સ્વતઃસિદ્ધ સ્વભાવકી ઉસે મહિમા આયે તો વહ અપની ઓર જાતા હૈ.
બાહર-સે ઉસે થકાન લગે, વિભાવ પરિણતિ-સે ઉસે થકાન લગે, ઉસે વિકલ્પકી જાલ-સે થકાન લગે તો વહ અપના ચૈતન્યકા આશ્રય ગ્રહણ કરતા હૈ. વહ થકતા નહીં હૈ તો ઉસે અપના આશ્રય લેના કઠિન લગતા હૈ. ઉસે થકાન લગે કિ યે પરિણતિ તો કૃત્રિમ હૈ, સહજ નહીં હૈ. જો-જો કષ્ટરૂપ હૈ, દુઃખરૂપ હૈ. તો અપના જો સ્વભાવ હૈ, ઉસકા આશ્રય ગ્રહણ કરનેકી ઉસે અન્દર-સે જિજ્ઞાસા, ભાવના હુએ બિના નહીં રહતી.