૨૮૮
વહ પ્રતીતિ, ઉસકી પ્રતીતિ ઐસી હોતી હૈ કિ પ્રત્યક્ષ જૈસી. ભલે પ્રત્યક્ષ પ્રગટ નહીં હુઆ હૈ, પરન્તુ વહ પ્રત્યક્ષ જૈસી પ્રતીતિ, ઐસા દૃઢ નિર્ણય કરકે ચૈતન્યતત્ત્વકા આશ્રયસે ઉસકે બલસે આગે જાતા હૈ કિ યહી હૈ, અન્ય કુછ નહીં હૈ. યહી માર્ગ હૈ ઔર ઇસી માર્ગ પર જાના હૈ. ઐસે જ્ઞાનસ્વભાવકો, જ્ઞાયકતત્ત્વકો ગ્રહણ કરકે ઉસકી ઓર મતિ- શ્રુતકા ઉપયોગ મોડતા હૈ ઔર બારંબાર ઉસકી દૃઢતા કરતા હૈ. તો ઉસકી પ્રગટ પ્રસિદ્ધિ હુએ બિના નહીં રહતી.
સમાધાનઃ- ... સ્વતંત્ર હૈ. દેવ-ગુરુ-શાસ્ત્ર ઉસમેં નિમિત્ત હોતે હૈં. પરન્તુ અપના પદાર્થ .... નિમિત્ત તો પ્રબલ હોતા હૈ, ગુરુકા ઔર દેવકા, પરન્તુ અન્દર-સે... સ્વયં અપને અપરાધસે અનાદિ કાલ-સે પરિભ્રમણ કિયા, વિભાવ પરિણતિમેં રુકા, ઉસકે કારણ જન્મ-મરણ હુએ. વહ સ્વયં અપને-સે હી અટકા હૈ. ઉસમેં કર્મ તો માત્ર નિમિત્ત હૈ. કર્મ કોઈ જબરજસ્તી જબરન કરવાતા નહીં, સ્વયં સ્વતંત્ર હૈ. વૈસે પુરુષાર્થ કરનેમેં ભી સ્વયં સ્વતંત્ર હૈ. સ્વયં અપને પુરુષાર્થ-સે પલટે, ઉસે ગુરુન જો બતાયા હૈ, ઉસે ગ્રહણ કરકે યદિ સ્વયં પલટે તો હો સકે ઐસા હૈ.
શાસ્ત્રમેં આતા હૈ ન કિ પાની મલિન હો, ઉસે કતકફલ, કોઈ ઔષધિ-સે નિર્મલ કરનેમેં આતા હૈ, વહ અપને પુરુષાર્થ-સે (કરતા હૈ). વૈસે આત્મા ભી સ્વયં પુરુષાર્થ કરકે અંતરમેં, ઔષધિ અર્થાત સ્વયં અપને જ્ઞાન-સે, જ્ઞાનરૂપ ઔષધિકો અપને પુરુષાર્થ- સે જો નિર્મલ, આત્મા સ્વભાવ-સે તો નિર્મલ હી હૈ, પરન્તુ જ્ઞાનસે ઉસકી બરાબર પહિચાન કરકે યે જ્ઞાન ભિન્ન હૈ ઔર વિભાવ ભિન્ન હૈ, ઉસે અપને પુરુષાર્થ-સે ભિન્ન કરે તો ભિન્ન હો સકે ઐસા હૈ. સ્વભાવ-સે તો નિર્મલ હૈ, પરન્તુ પ્રગટ પર્યાયમેં નિર્મલ અપને પુરુષાર્થ-સે હોતા હૈ.
વહ સ્વયં હી ઉસસે ભિન્ન પડતા હૈ, ભેદજ્ઞાન કરતા હૈ, સ્વાનુભૂતિ કરતા હૈ, વહ સબ વહી કરતા હૈ. અપનેકો જરૂરત લગે તો પલટતા હૈ. મુઝે આત્મા હી ચાહિયે, આત્માકી સ્વાનુભૂતિ ઔર આત્માકા સ્વભાવ જો જ્ઞાન, આનન્દાદિ અનન્ત ગુણોં-સે ભરપૂર હૈ, વહી મુઝે ચાહિયે. ઐસી યદિ અપનેકો જરૂરત લગે તો વહ સ્વયં હી પલટ જાતા હૈ. તો વહ બાહરમેં અટક નહીં સકતા. ઉસકો ખુદકો જરૂરત લગે તો સ્વયં હી પલટતા હૈ ઔર વહ અપને પુરુષાર્થ-સે હી હો સકે ઐસા હૈ. કોઈ ઉસે જબરન કરવાતા નહીં. સ્વયં કરે તો હો સકે ઐસા હૈ.
મુમુક્ષુઃ- વહ કૈસા પુરુષાર્થ ચાહિયે? ઐસી જાગૃતિ ઉસે કૈસે આયે?
સમાધાનઃ- અન્દરમેં ઐસી જાગૃતિ હો કિ મૈં યહ ચૈતન્ય હૂઁ ઔર યહ નહીં હૂઁ. અપના ચૈતન્યતત્ત્વ હૈ ઉસે ગ્રહણ કરે, યે શરીરાદિ પર ઊપર અપની બુદ્ધિ હૈ, બાહરમેં મૈં-મૈં હો રહા હૈ, ઉસમેં-સે અહંપના છોડકર ચૈતન્ય સો મૈં હૂઁ, યહ મૈં નહીં હૂઁ, ઐસે