੪੨
ਮੁਮੁਕ੍ਸ਼ੁਃ- ਧ੍ਰੁਵ ਬਿਨਾ ਅਕੇਲੇ ਉਤ੍ਪਾਦ-ਵ੍ਯਯਕਾ ਵਿਚਾਰ ਕਰਨਾ ਭੀ ਵ੍ਯਰ੍ਥ ਹੈ.
ਸਮਾਧਾਨਃ- ਵ੍ਯਰ੍ਥ ਹੈ. ਧ੍ਰੁਵ ਬਿਨਾ ਅਕੇਲਾ ਉਤ੍ਪਾਦ-ਵ੍ਯਯ ਕ੍ਯਾ? ਕਹੀਂ ਅਸਤਕਾ ਉਤ੍ਪਾਦ ਨਹੀਂ ਹੋਤਾ. ਜੋ ਨਹੀਂ ਹੈ, ਉਸਕਾ ਵ੍ਯਯ ਨਹੀਂ ਹੋਤਾ, ਜੋ ਹੈ ਉਸਕਾ ਵ੍ਯਯ ਹੋਤਾ ਹੈ. ਧ੍ਰੁਵਤਾ ਟਿਕਾਕਰ ਉਤ੍ਪਾਦ ਔਰ ਵ੍ਯਯ ਹੋਤੇ ਹੈਂ. ਪਰ੍ਯਾਯਕਾ ਉਤ੍ਪਾਦ-ਵ੍ਯਯ ਹੈ ਔਰ ਦ੍ਰਵ੍ਯ ਸ੍ਵਯਂ ਟਿਕਤਾ ਹੈ.
ਮੁਮੁਕ੍ਸ਼ੁਃ- ਵਸ੍ਤੁਕਾ ਬਂਧਾਰਣ ਪਹਲੇ ਜਾਨਨਾ ਚਾਹਿਯੇ. ਤੋ ਵਹ ਬਂਧਾਰਣ ਕੈਸਾ? ਵਸ੍ਤੁਕਾ ਬਂਧਾਰਣ ਕਿਸੇ ਕਹਤੇ ਹੈਂ?
ਸਮਾਧਾਨਃ- ਵਸ੍ਤੁ ਕਿਸ ਸ੍ਵਭਾਵ-ਸੇ ਹੈ? ਵਹ ਕਿਸ ਪ੍ਰਕਾਰ-ਸੇ ਨਿਤ੍ਯ ਹੈ? ਕਿਸ ਪ੍ਰਕਾਰ-ਸੇ ਅਨਿਤ੍ਯ ਹੈ? ਕਿਸ ਅਪੇਕ੍ਸ਼ਾ-ਸੇ ਨਿਤ੍ਯ ਹੈ? ਕਿਸ ਅਪੇਕ੍ਸ਼ਾ-ਸੇ ਅਨਿਤ੍ਯ? ਉਸਕਾ ਉਤ੍ਪਾਦ-ਵ੍ਯਯ ਕ੍ਯਾ? ਉਸਕਾ ਧ੍ਰੁਵ ਕ੍ਯਾ? ਉਸਕਾ ਦ੍ਰਵ੍ਯ ਕ੍ਯਾ? ਉਸੇ ਗੁਣ ਕ੍ਯਾ? ਉਸਕੀ ਪਰ੍ਯਾਯ ਕ੍ਯਾ? ਦ੍ਰਵ੍ਯ ਕੈਸਾ ਸ੍ਵਤਃਸਿਦ੍ਧ ਅਨਾਦਿਅਨਨ੍ਤ ਹੈ? ਵਹ ਸਬ ਉਸਕਾ ਬਂਧਾਰਣ ਹੈ. ਦ੍ਰਵ੍ਯ-ਗੁਣ- ਪਰ੍ਯਾਯ, ਉਤ੍ਪਾਦ-ਵ੍ਯਯ ਔਰ ਸ੍ਵਤਃਸਿਦ੍ਧਪਨਾ ਅਨਾਦਿਅਨਨ੍ਤ, ਆਦਿ ਸਬ ਉਸਕਾ ਬਂਧਾਰਣ ਹੈ. ਫਿਰ ਦ੍ਰਵ੍ਯ, ਉਸਮੇਂ ਵਿਭਾਵ ਕੈਸੇ ਹੁਆ? ਉਸਕਾ ਸ੍ਵਭਾਵ ਕੈਸੇ ਪ੍ਰਗਟ ਹੋ? ਮੂਲ ਵਸ੍ਤੁ, ਉਸਕੇ ਦ੍ਰਵ੍ਯ-ਗੁਣ-ਪਰ੍ਯਾਯ, ਉਤ੍ਪਾਦ-ਵ੍ਯਯ ਉਸਕਾ-ਦ੍ਰਵ੍ਯਕਾ ਬਂਧਾਰਣ ਹੈ. ਉਸਕਾ ਕੋਈ ਕਰ੍ਤਾ ਨਹੀਂ ਹੈ, ਸ੍ਵਯਂ ਸ੍ਵਤਃਸਿਦ੍ਧ ਵਸ੍ਤੁ ਹੈ. ਵਹ ਉਸਕਾ ਬਂਧਾਰਣ ਹੈ.
ਮੁਮੁਕ੍ਸ਼ੁਃ- ਕੋਈ ਪਰ੍ਯਾਯ ਸ਼ੁਦ੍ਧ ਹੋ ਯਾ ਅਸ਼ੁਦ੍ਧ ਹੋ, ਵਹ ਧ੍ਰੁਵਮੇਂ-ਸੇ ਤੋ ਨਿਕਲਤੀ ਨਹੀਂ ਹੈ. ਨਿਕਲੇ ਤੋ ਧ੍ਰੁਵ ਖਾਲੀ ਹੋ ਜਾਯ. ਤੋ ਫਿਰ ਸ੍ਵਭਾਵ ਪਰ ਦ੍ਰੁਸ਼੍ਟਿ ਜਾਯ ਤੋ ਹੀ ਪਰ੍ਯਾਯਮੇਂ ਸ਼ੁਦ੍ਧ ਅਂਸ਼ ਪ੍ਰਗਟ ਹੋ, ਉਸਕਾ ਕ੍ਯਾ ਕਾਰਣ?
ਸਮਾਧਾਨਃ- ਧ੍ਰੁਵਮੇਂ-ਸੇ ਨਹੀਂ ਨਿਕਲਤੀ ਹੈ ਅਰ੍ਥਾਤ ਜੋ ਵਸ੍ਤੁ ਸ੍ਵਯਂ ਅਨਨ੍ਤ ਸ਼ਕ੍ਤਿ- ਅਨਨ੍ਤ ਗੁਣ-ਸੇ ਭਰੀ ਵਸ੍ਤੁ ਹੈ. ਦ੍ਰੁਸ਼੍ਟਿ ਸ੍ਵਭਾਵ ਪਰ ਜਾਯ, ਉਸਮੇਂ ਗੁਣ ਪਾਰਿਣਾਮਿਕਭਾਵ ਹੈ, ਉਸਮੇਂ ਪਰ੍ਯਾਯ ਪ੍ਰਗਟ ਹੋਤੀ ਹੈ. ਧ੍ਰੁਵ ਖਾਲੀ ਨਹੀਂ ਹੋ ਜਾਤਾ. ਅਨਨ੍ਤ ਕਾਲ ਪਰਿਣਮੇ ਤੋ ਭੀ ਦ੍ਰਵ੍ਯ ਕਹੀਂ ਖਾਲੀ ਨਹੀਂ ਹੋ ਜਾਤਾ. ਪਰਿਣਮੇ ਤੋ ਭੀ ਜ੍ਯੋਂਕਾ ਤ੍ਯੋਂ ਰਹਤਾ ਹੈ. ਐਸੀ ਦ੍ਰਵ੍ਯਕੀ ਕੋਈ ਅਚਿਂਤ੍ਯਤਾ ਹੈ. ਉਸਮੇਂ ਅਨਨ੍ਤ ਗੁਣ ਹੈਂ. ਉਨ ਗੁਣੋਂਕੀ ਪਰ੍ਯਾਯ-ਉਸਕਾ ਕਾਰ੍ਯ ਹੋਤਾ ਹੀ ਰਹਤਾ ਹੈ. ਯਦਿ ਕਾਰ੍ਯ ਨ ਹੋ ਤੋ ਵਹ ਗੁਣ ਕੈਸਾ? ਵਹ ਐਸਾ ਕੂਟਸ੍ਥ ਨਹੀਂ ਹੈ. ਤੋ ਫਿਰ ਦ੍ਰਵ੍ਯ ਪਹਚਾਨਮੇਂ ਹੀ ਨ ਆਯੇ. ਦ੍ਰਵ੍ਯ ਅਕੇਲਾ ਕੂਟਸ੍ਥ ਹੋ ਔਰ ਪਰਿਣਮੇ ਹੀ ਨਹੀਂ, ਤੋ ਵਹ ਦ੍ਰਵ੍ਯ ਪਹਚਾਨਮੇਂ ਨਹੀਂ ਆਤਾ ਕਿ ਯਹ ਚੇਤਨ ਹੈ ਯਾ ਜਡ ਹੈ. ਦ੍ਰਵ੍ਯ ਯਦਿ ਪਰਿਣਮੇ ਨਹੀਂ ਤੋ ਪਹਚਾਨ ਹੀ ਨਹੀਂ ਹੋ. ਅਕੇਲਾ ਕੂਟਸ੍ਥ ਹੋ ਤੋ.
ਕੂਟਸ੍ਥ ਤੋ (ਇਸਲਿਯੇ ਕਹਤੇ ਹੈਂ ਕਿ) ਤੂ ਪਰ੍ਯਾਯ ਪਰ ਯਾ ਭੇਦ ਪਰ ਦ੍ਰੁਸ਼੍ਟਿ ਨ ਕਰ. ਦ੍ਰੁਸ਼੍ਟਿ ਏਕ ਅਖਣ੍ਡ ਜੋ ਏਕਰੂਪ ਵਸ੍ਤੁ ਹੈ ਉਸ ਪਰ ਦ੍ਰੁਸ਼੍ਟਿ ਕਰ. ਦ੍ਰਵ੍ਯਕਾ ਜੋ ਪਾਰਿਣਾਮਿਕ ਸ੍ਵਭਾਵ ਹੈ ਉਸਕਾ ਨਾਸ਼ ਨਹੀਂ ਹੋਤਾ. ਦ੍ਰਵ੍ਯਕੀ ਦ੍ਰਵ੍ਯਤਾ ਕਹੀਂ ਚਲੀ ਨਹੀਂ ਜਾਤੀ. ਦ੍ਰਵ੍ਯ ਪਰਿਣਮਤਾ ਹੈ. ਉਸ ਪਰ ਦ੍ਰੁਸ਼੍ਟਿ ਕਰੇ ਤੋ ਦ੍ਰਵ੍ਯ ਜਿਸ ਸ੍ਵਭਾਵਰੂਪ ਹੋ ਉਸ ਸ੍ਵਭਾਵਰੂਪ ਪਰਿਣਮਤਾ ਹੈ. ਉਸਕੀ ਦ੍ਰੁਸ਼੍ਟਿ ਵਿਭਾਵ ਤਰਫ ਹੈ ਤੋ ਵਿਭਾਵਕੀ ਪਰ੍ਯਾਯ ਹੋਤੀ ਹੈ ਔਰ ਸ੍ਵਭਾਵ ਪਰ ਦ੍ਰੁਸ਼੍ਟਿ ਜਾਯ ਤੋ