Bruhad Dravya Sangrah-Gujarati (English transliteration). Gatha: 10 : Samudghatana Bhed Ane Swaroop, 11 : Sansari Jeevanu Swaroop Nayavibhagathi, 12 : Tras Ane Sthavarana Bhed, Trasa Ane Sthavaranu Chaud Jeevasamas Apekshae Kathan, 13 : Jeevonu Chaud Marganasthan Ane Chaud Gunasthan Apekshae Kathan, 13 : Gunasthanona Nam Ane Lakshan, 13 : Shravakani Agiyar Pratimao, 13 : Munirajana Panch Mahavrato Tatha Shreni Vagerenu Swaroop, 13 : Margnaonu Kathan, 14 : Siddhonu Swaroop Tatha Urdhvagaman Swabhav.

Page 29 of 272
PDF/HTML Page 41 of 284
single page version

व्याख्या — ‘‘अणुगुरुदेहपमाणो’’ निश्चयेन स्वदेहाद्भिन्नस्य केवलज्ञानाद्यनन्तगुण-

राशेरभिन्नस्य निजशुद्धात्मस्वरूपस्योपलब्धेरभावात्तथैव देहममत्वमूलभूताहारभयमैथुन-
परिग्रहसंज्ञाप्रभृतिसमस्तरागादिविभावानामासक्तिसद्भावाच्च यदुपार्जितं शरीरनामकर्म तदुदये
सति अणुगुरुदेहप्रमाणो भवति । स कः कर्ता ? ‘‘चेदा’ चेतयिता जीवः । कस्मात् ?

‘‘उवसंहारप्पसप्पदो’’ उपसंहारप्रसर्पतः । शरीरनामकर्मजनितविस्तारोपसंहारधर्माभ्यामित्यर्थः ।

कोऽत्र दृष्टान्तः ? यथा प्रदीपो महद्भाजनप्रच्छादितस्तद्भाजनान्तरं सर्वं प्रकाशयति
लघुभाजनप्रच्छादितस्तद्भाजनान्तरं प्रकाशयति । पुनरपि कस्मात् ? ‘असमुहदो’

असमुद्घातात् । वेदनाकषायविक्रियामारणान्तिकतैजसाहारककेवलिसंज्ञसप्तसमुद्घातवर्जनात् ।

vistArane kAraNe potAnA nAnA ke moTA sharIrapramAN rahe chhe ane nishchayanayanI apekShAe
asankhyAtapradeshI chhe.

TIkA — ‘‘अणुगुरुदेहपमाणो’’ nishchayanayathI potAnA dehathI bhinna ane kevaL-

gnAnAdi anant guNasamUhathI abhinna¹ evA nijashuddhAtmasvarUpanI upalabdhinA

abhAvathI tathA dehanI mamatA jenun mUL chhe evI AhAr - bhay - maithun - parigraharUp sangnA

vagere samasta rAgAdi vibhAvomAn Asaktino sadbhAv hovAthI jIve je sharIranAmakarma
upArjit karyun hoy chhe, teno uday thatAn (jIv potAnA) nAnA ke moTA dehanI barAbar
thAy chhe. te koN thAy chhe? ‘‘चेदा’’ chetan arthAt jIv. shA kAraNe?

‘‘उवसंहारप्पसप्पदो’’ sankoch tathA vistArathI; sharIranAmakarmathI utpanna vistAr ane

sankocharUp (jIvanA) dharmathI — evo artha chhe.

ahIn draShTAnta shun chhe? jem dIvo moTA vAsaNamAn mUkavAmAn Avyo hoy to

te vAsaNanI andar sarvane prakAshe chhe ane nAnA vAsaNamAn mUkavAmAn Avyo hoy to
te vAsaNamAn sarvane prakAshe chhe tem. vaLI, bIjA kyA kAraNe A jIv dehapramAN
chhe? ‘असमुहदो’ asamudghAtane lIdhe. vedanA, kaShAy, vikriyA, mAraNAntik, taijas,

AhArak ane kevaLI nAmanA sAt prakAranA samudghAt chhoDI dIdhA hovAne lIdhe
( – samudghAt sivAyanI vAt karI hovAne kAraNe). sAt samudghAtanun lakShaN A rIte

kahyun chhe —

1. ahIn ek ja bhAvane bhinna ane abhinna darshAvI anekAntasvarUp siddha karyun chhe.

Page 30 of 272
PDF/HTML Page 42 of 284
single page version

तथा चोक्तं सप्तसमुद्घातलक्षणम् — ‘‘वेयणकसायवेउव्वियो मारणंतिओ समुग्घादो । तेजाहारो

छट्ठो सत्तमओ केवलीणं तु ।।१।।’’ तद्यथा — ‘मूलसरीरमछंडिय उत्तरदेहस्स जीवपिंडस्स ।

णिग्गमणं देहादो हवदि समुग्घादयं णाम ।।१।।’’ तीव्रवेदनानुभवान्मूलशरीरमत्यक्त्वा

आत्मप्रदेशानां बहिर्निर्गमनमिति वेदनासमुद्घातः ।१। तीव्रकषायोदयान्मूलशरीरमत्यक्त्वा परस्य

घातार्थमात्मप्रदेशानां बहिर्गमनमिति कषायसमुद्घातः ।२। मूलशरीरमपरित्यज्य किमपि

विकर्तुमात्मप्रदेशानां बहिर्गमनमिति विक्रियासमुद्घातः ।३। मरणान्तसमये मूलशरीरमपरित्यज्य

यत्र कुत्रचिद्बद्धमायुस्तत्प्रदेशं स्फु टितुमात्मप्रदेशानां बहिर्गमनमिति मारणान्तिकसमुद्घातः ।४।

स्वस्य मनोनिष्टजनकं किञ्चित्कारणान्तरमवलोक्य समुत्पन्नक्रोधस्य संयमनिधानस्य
महामुनेर्मूलशरीरमपरित्यज्य सिन्दूरपुञ्जप्रभो दीर्घत्वेन द्वादशयोजनप्रमाणः सूच्यङ्गुल-
संख्येयभागमूलविस्तारो नवयोजनाग्रविस्तारः काहलाकृतिपुरुषो वामस्कन्धान्निर्गत्य वाम-

‘‘वेयणकसायवेउव्वियो मारणंतिओ समुग्घादो ।

तेजाहारो छट्ठो सत्तमओ केवलीणं तु’’ ।।^१

‘‘(1) vedanA, (2) kaShAy, (3) vikriyA, (4) mAraNAntik, (5) taijas, (6)

AhAr ane (7) kevaLI — e sAt samudghAt chhe.’’ te A rIte — ‘‘potAnun mUL sharIr²

chhoDyA vinA (taijas ane kArmaNarUp) uttar dehanI sAthe sAthe jIvapradeshonA sharIr bahAr
nIkaLavAne samudghAt kahe chhe.’’ tIvra pIDAno anubhav thavAthI, mUL sharIr chhoDyA vinA,
Atmapradeshonun bahAr nIkaLavun tene vedanAsamudghAt kahe chhe. 1. tIvra kaShAyanA udayathI, mUL
sharIrane chhoDyA vinA, bIjAno ghAt karavA mATe Atmapradeshonun bahAr nIkaLavun tene
kaShAyasamudghAt kahe chhe. 2. mUL sharIr chhoDyA vinA, koI paN prakAranI vikriyA karavA
mATe Atmapradeshonun bahAr nIkaLavun tene vikriyAsamudghAt kahe chhe. 3. mRutyu vakhate, mUL
sharIrane chhoDyA vinA, jyAn A AtmAe kyAnkanun AgAmI AyuShya bAndhyun hoy te pradeshane
sparshavA mATe Atmapradeshonun bahAr nIkaLavun tene mAraNAntikasamudghAt kahe chhe. 4. potAnA
manane aniShTa utpanna karanAr koI anya kAraN joIne jemane krodh utpanna thayo chhe tevA
sanyamanA nidhAnarUp mahAmuninA mUL sharIrane chhoDyA vinA, sindUranA DhagalA jevA
prakAshavALun, bAr yojan lAmbu, sUchyangulanA sankhyAtamA bhAg jeTalA mULavistAravALun ane
nav yojananA agra – vistAravALun, bilADAnA AkAravALun ek pUtaLun DAbA khabhAmAnthI

nIkaLIne DAbI taraph pradakShiNA daIne hRudayamAn rahel viruddha vastune bhasmIbhUt karIne, te

1. gommaTasAr jIvakAnD gAthA – 666

2. gommaTasAr jIvakAnD gAthA – 667

Page 31 of 272
PDF/HTML Page 43 of 284
single page version

प्रदक्षिणेन हृदये निहितं विरुद्धं वस्तु भस्मसात्कृत्य तेनैव संयमिना सह स च भस्म व्रजति
द्वीपायनवत्, असावशुभस्तेजस्समुद्घातः । लोकं व्याधिदुर्भिक्षादिपीडितमवलोक्य

समुत्पन्नकृपस्य परमसंयमनिधानस्य महर्षेर्मूलशरीरमपरित्यज्य शुभ्राकृतिः प्रागुक्तदेहप्रमाणः
पुरुषो दक्षिणप्रदक्षिणेन व्याधिदुर्भिक्षादिकं स्फोटयित्वा पुनरपि स्वस्थाने प्रविशति, असौ
शुभरूपस्तेजस्समुद्घातः ।५। समुत्पन्नपदपदार्थभ्रान्तेः परमर्द्धिसंपन्नस्य महर्षेर्मूलशरीरमपरित्यज्य

शुद्धस्फ टिकाकृतिरेकहस्तप्रमाणः पुरुषो मस्तकमध्यान्निर्गत्य यत्र कुत्रचिदन्तर्मुहूर्तमध्ये
केवलज्ञानिनं पश्यति तद्दर्शनाच्च स्वाश्रयस्य मुनेः पदपदार्थनिश्चयं समुत्पाद्य पुनः स्वस्थाने
प्रविशति, असावाहारसमुद्घातः ।६। सप्तमः केवलिनां दण्डकपाटप्रतरपूरणः सोऽयं

केवलिसमुद्घातः ।७।

नयविभागः कथ्यते — ‘‘ववहारा’ अनुपचरितासद्भूतव्यवहारनयात् । ‘‘णिच्छयणयदो

असंखदेसो वा’’ निश्चयनयतो लोकाकाशप्रमितासंख्येयप्रदेशप्रमाणः । ‘वा’ शब्देन तु

स्वसंवित्तिसमुत्पन्नकेवलज्ञानोत्पत्तिप्रस्तावे ज्ञानपेक्षया व्यवहारनयेन लोकालोकव्यापकः; न च

ja sanyamI (muni) sAthe pote paN bhasmIbhUt thaI jAy chhe, dvIpAyanamuninI peThe; e
ashubhatejas – samudghAt chhe. lokane vyAdhi, duShkAL vagerethI pIDit joIne jene dayA utpanna

thaI chhe evA param sanyamanA nidhAn maharShinA mUL sharIrane chhoDyA vinA pUrve kahelA
dehapramANavALun, shubh AkRutivALun pUtaLun, jamaNI taraph pradakShiNA karIne, vyAdhi, duShkAL vagere
maTADIne pharIthI potAnA mUL sthAnamAn pravesh kare chhe e shubhatejasasamudghAt chhe. 5. pad
ane padArthamAn jemane k ksanshay utpanna thayo chhe evA param RIddhivALA maharShinA mUL
sharIrane chhoDyA vinA, shuddha sphaTik jevI AkRutivALun, ek hAthanun puruShAkAr pUtaLun mastakanA
madhyamAnthI nIkaLIne antarmuhUrtamAn jyAn kyAy kevaLagnAnIne jue chhe tyAn temanA darshanathI,
potAnA AshrayabhUt munine pad ane padArthano nishchay utpanna karIne pharIthI potAnA sthAnamAn
pravesh kare chhe tene AhArak – samudghAt kahe chhe. 6. kevaLIone danD

- kapAT - pratar - lokapUraNarUp

thAy chhe te sAtamo kevaLIsamudghAt chhe. 7.

nayavibhAg kahe chhe — ‘‘ववहारा’’ anupacharit asadbhUt vyavahAranayathI upar kahyA

pramAN (jIv potAnA sharIrapramAN) chhe. ‘‘णिच्छयणयदो असंखदेसो वा’’ nishchayanayathI

lokAkAsh pramAN asankhyapradeshI chhe. ‘वा’ ahIn je ‘वा’ shabda Apyo chhe tenAthI em sUchit

thAy chhe ke – svasamvittithI¹

utpanna kevaLagnAnanI utpatti thatAn gnAn – apekShAe vyavahAranayathI

1. shuddha AtmAnI svasamvedan – kriyAne ‘svasamvitti’ kahe chhe.

Page 32 of 272
PDF/HTML Page 44 of 284
single page version

प्रदेशापेक्षया नैयायिकमीमांसकसांख्यमतवत् । तथैव पञ्चेन्द्रियमनोविषयविकल्परहित-

समाधिकाले स्वसंवेदनलक्षणबोधसद्भावेऽपि बहिर्विषयेन्द्रियबोधाभावाज्जडः, न च सर्वथा
सांख्यमतवत् । तथा रागादिविभावपरिणामापेक्षया शून्योऽपि भवति, न चानन्तज्ञानाद्यपेक्षया

बौद्धमतवत् । किञ्च — अणुमात्रशरीरशब्देनात्र उत्सेधघनाङ्गुलासंख्येयभागप्रमितं लब्ध्य-

पूर्णसूक्ष्मनिगोदशरीरं ग्राह्यम्, न च पुद्गलपरमाणुः । गुरुशरीरशब्देन च योजनसहस्रपरिमाणं

महामत्स्यशरीरं मध्यमावगाहेन मध्यमशरीराणि च । इदमत्रतात्पर्यम् — देहममत्वनिमित्तेन देहं

गृहीत्वा संसारे परिभ्रमति तेन कारणेन देहादिममत्वं त्यक्त्वा निर्मोहनिजशुद्धात्मनि भावना
कर्तव्येति । एवं स्वदेहमात्रव्याख्यानेन गाथा गता ।।१०।।

अतः परं गाथात्रयेण नयविभागेन संसारिजीवस्वरूपं तदवसाने शुद्धजीवस्वरूपं च

कथयति । तद्यथा : —

jIv lokAlokavyApak chhe parantu naiyAyik, mImAnsak ane sAnkhyamatavALAo mAne chhe tem
pradeshonI apekShAe lokAlokavyApak nathI. tevI ja rIte pAnch indriy ane mananA viShayanA
vikalpothI rahit samAdhi vakhate svasamvedanalakShaN gnAnano sadbhAv hovA chhatAn paN bAhya
viShayavALA indriyagnAnano abhAv hovAnI apekShAe AtmAne jaD kahyo chhe, parantu
sAnkhyamatavALA mAne chhe tem sarvathA jaD nathI. tevI ja rIte rAgAdi vibhAvapariNAmonI
apekShAe (AtmA) shUnya paN chhe, parantu bauddho mAne chhe tem anantagnAnAdinI apekShAe
shUnya nathI.

visheSh — (gAthAmAn) ‘aNu’mAtra sharIr kahyun tyAn utsedhaghanAngulanA asankhyAtamA

bhAg - pramAN labdhi - aparyAptak sUkShma - nigodanun sharIr samajavun paN pudgalaparamANu na

samajavo. temaj ‘gurusharIr’ shabdathI ‘ek hajAr yojanapramAN mahAmatsyanun sharIr’ samajavun
ane madhyam avagAhan vaDe madhyam sharIro samajavAn.

ahIn A tAtparya chhe — sharIranA mamatvanA kAraNe, jIv sharIr grahaN karIne

sansAramAn paribhramaN kare chhe, mATe dehAdinun mamatva tyAgIne nirmoh nij shuddhAtmAmAn
bhAvanA karavI.

A rIte jIvanA svadeh pramANapaNAnA vyAkhyAnathI gAthA pUrI thaI. 10.
have pachhI traN gAthAo dvArA nayavibhAgapUrvak sansArI jIvanun svarUp ane tenA

ante shuddhajIvanun svarUp kahe chhe. te A rIte —

Page 33 of 272
PDF/HTML Page 45 of 284
single page version

पुढविजलतेयवाऊ वण्णफ्फ दी विविहथावरेइंदी ।

विगतिगचदुपंचक्खा तसजीवा होंति संखादी ।।११।।

पृथिवीजलतेजोवायुवनस्पतयः विविधस्थावरैकेन्द्रियाः ।

द्विकत्रिकचतुःपञ्चाक्षाः त्रसजीवाः भवन्ति शंखादयः ।।११।।

व्याख्या — ‘‘होंति’’ इत्यादिव्याख्यानं क्रियते । ‘‘होंति’’ अतीन्द्रियामूर्तनिजपरमात्म-

स्वभावानुभूतिजनितसुखामृतरसस्वभावमलभमानास्तुच्छमपीन्द्रियसुखमभिलषन्ति छद्मस्थाः,
तदासक्ताः सन्त एकेन्द्रियादिजीवानां घातं कुर्वन्ति तेनोपार्जितं यत्त्रसस्थावरनामकर्म
तदुदयेन जीवा भवन्ति । कथंभूता भवन्ति ? ‘‘पुढविजलतेयवाऊ वणफ्फ दी

विविहथावरेइंदी’’ पृथिव्यप्तेजोवायुवनस्पतयः । कतिसंख्योपेता ? विविधा आगम-

कथितस्वकीयस्वकीयान्तर्भेदैर्बहुविधाः । स्थावरनामकर्मोदयेन स्थावरा, एकेन्द्रियजाति-

नामकर्मोदयेन स्पर्शेनेन्द्रिययुक्ता एकेन्द्रियाः, न केवलमित्थं भूताः स्थावरा भवन्ति ।

gAthA 11

gAthArtha — pRithvI, jaL, agni, vAyu ane vanaspati vagere vividh prakAranA sthAvar,

ekendriy jIvo chhe ane shankhAdi be, traN, chAr tathA pAnch indriyavALA tras jIvo chhe.

TIkA — ‘‘होंति’’ vagere padonI vyAkhyA karavAmAn Ave chhe. ‘‘होंति’ chhadmastha jIv,

atIndriy amUrta nijaparamAtmasvabhAvanI anubhUtithI utpanna sukharUpI amRutarasasvabhAvane
prApta na karatAn, indriyasukh tuchchha hovA chhatAn tenI abhilAShA kare chhe, temAn Asakta thaIne
ekendriyAdi jIvono ghAt kare chhe, te jIvaghAtathI upArjit tras ane sthAvar nAmakarmanA
udayathI jIvo thAy chhe. kevA thAy chhe? ‘‘पुढविजलतेयवाऊ वणफ्फ दी विविहथावरेइंदी’’ pRithvI,

jaL, tej, vAyu ane vanaspati — evA prakAranA chhe, AgamamAn kahelA potapotAnA anek

prakAranA avAntar bhedavALA chhe. sthAvar nAmakarmanA udayathI sthAvar, ekendriyajAti-
nAmakarmanA udayathI sparshendriyasahit ekendriy hoy chhe. teo mAtra AvA sthAvaro ja nathI

bhUmi tej jal vRukSha samIr, ekendriy thAvar ju sharIr;

be te chau paN indriy jIv, tras hai sankh Adi bhavanIv. 11.

⁵

Page 34 of 272
PDF/HTML Page 46 of 284
single page version

‘‘विगतिगचदुपंचक्खा तसजीवा’’ द्वित्रिचतुः पञ्चाक्षास्त्रसनामकर्मोदयेन त्रसजीवा भवन्ति । ते

च कथंभूताः ? ‘‘संखादी’’ शङ्खादयः । स्पर्शनरसनेन्द्रियद्वययुक्ताः । शङ्खशुक्तिकृम्यादयो

द्वीन्द्रियाः । स्पर्शनरसनघ्राणेन्द्रियत्रययुक्ताः कुन्थुपिपीलिकायूकामत्कुणादयस्त्रीन्द्रियाः,

स्पर्शनरसनघ्राणचक्षुरिन्द्रियचतुष्टययुक्ता दंशमशकमक्षिकाभ्रमादयश्चतुरिन्द्रियाः, स्पर्शन-
रसनघ्राणचक्षुःश्रोत्रेन्द्रियपञ्चयुक्ता मनुष्यादयः पञ्चेन्द्रिया इति । अयमत्रार्थः —

विशुद्धज्ञानदर्शनस्वभावनिजपरमात्मस्वरूपभावनोत्पन्नपारमार्थिकसुखमलभमाना इन्द्रिय-
सुखासक्ता एकेन्द्रियादिजीवानां वधं कृत्वा त्रसस्थावरा भवन्तीत्युक्तं पूर्वं
तस्मात्त्रसस्थावरोत्पत्तिविनाशार्थं तत्रैव परमात्मनि भावना कर्त्तव्येति ।।११।।

तदेव त्रसस्थावरत्वं चतुर्दशजीवसमासरूपेण व्यक्तीकरोति : —

समणा अमणा णेया पंचिंदिय णिम्मणा परे सव्वे ।

बादरसुहमेइंदी सव्वे पज्जत्त इदरा य ।।१२।।

thatA. ‘‘विगतिगचदुपंचक्खा तसजीवा’’ be, traN, chAr tathA pAnch indriyovALA, trasanAmakarmanA

udayathI, trasajIvo paN thAy chhe. te kevA chhe? ‘‘संखादी’’ shankh vagere. sparshan ane rasanA

— e be indriyavALA shankh, chhIp, kRumi vagere be indriy jIvo chhe; sparshan, rasanA,

ghrAN — e traN indriyovALA kanthavA, kIDI, jU , mAkaD vagere triindriy jIvo chhe; sparshanA,

rasanA, ghrAN ane chakShu e chAr indriyavALA DAns, machchhar, mAkhI, bhamarA vagere chaturindriy
jIvo chhe; sparshan, rasanA, ghrAN, chakShu ane shrotrendriy — e pAnch indriyavALA manuShyAdi

panchendriy jIvo chhe.

sArAnsh e chhe ke — vishuddhagnAnadarshanasvabhAvI nij paramAtmAnA svarUpanI bhAvanAthI

utpanna pAramArthik sukhane prApta na karatAn, indriyasukhamAn Asakta jIvo ekendriyAdi
jIvono vadh karIne tras ane sthAvar thAy chhe — em pUrve kahyun chhe, tethI tras ane sthAvaramAn

utpatti na thAy te mATe te ja paramAtmAmAn bhAvanA karavI joIe. 11.

have te ja tras ane sthAvarapaNun chaud jIvasamAsarUpe pragaT kare chhe —

man - bin ar man - sahit sujAn, panchendriy par sab man - hAni;

bAdar sUkSham ekahi akSha, sab paryApat itar pratyakSha. 12.

Page 35 of 272
PDF/HTML Page 47 of 284
single page version

समनस्काः अमनस्काः ज्ञेयाः पंचेन्द्रियाः निर्मनस्काः परे सर्वे ।

बादरसूक्ष्मैकेन्द्रियाः सर्वे पर्याप्ताः इतरे च ।।१२।।

व्याख्या — ‘‘समणा अमणा’’ समस्तशुभाशुभविकल्पातीतपरमात्मद्रव्यविलक्षणं

नानाविकल्पजालरूपं मनो भण्यते, तेन सह ये वर्त्तन्ते ते समनस्काः संज्ञिनः, तद्विपरीता
अमनस्का असंज्ञिनः । ‘‘णेया’’ ज्ञेया ज्ञातव्याः । ‘‘पंचिंदिय’’ ते संज्ञिनस्तथैवासंज्ञिनश्च

पञ्चेन्द्रियाः । एवं संज्ञ्यसंज्ञिपञ्चेन्द्रियास्तिर्यञ्च एव, नारकमनुष्यदेवाः संज्ञिपञ्चेन्द्रिया एव ।

‘‘णिम्मणा परे सव्वे’’ निर्मनस्काः पञ्चेन्द्रियात्सकाशात् परे सर्वे द्वित्रिचतुरिन्द्रियाः ।

‘‘बादरसुहमेइंदी’’ बादरसूक्ष्मा एकेन्द्रियास्तेऽपि यदष्टपत्रपद्माकारं द्रव्यमनस्तदाधारेण
शिक्षालापोपदेशादिग्राहकं भावमनश्चेति तदुभयाभावादसंज्ञिन एव । ‘‘सव्वे पज्जत्त इदरा य’’

एवमुक्तप्रकारेण संज्ञ्यसंज्ञिरूपेण पञ्चेन्द्रियद्वयं द्वित्रिचतुरिन्द्रियरूपेण विकलेन्द्रियत्रयं

gAthA 12

gAthArtha — panchendriy jIv sangnI ane asangnI em be prakAranA jANavA; bAkInA

badhA jIv manarahit asangnI chhe. ekendriy jIv bAdar ane sUkShma be prakAranA chhe. A
badhA jIv paryApta ane aparyApta hoy chhe.

TIkA — ‘‘समणा अमणा’’ samasta shubhAshubhavikalparahit paramAtmadravyathI

vilakShaN anek prakAranA vikalponI jALarUp man chhe. je jIvo te manasahit hoy tene
‘samanaska’’ – sangnI ane tenAthI viparIt (arthAt manarahit) hoy tene ‘amanaska’ —

asangnI ‘‘णेया’’ – jANavA. ‘‘पंचिंदिय’’ evA arthAt sangnI ane asangnI em be bhedavALA

panchendriy jIvo hoy chhe. AvI rIte sangnI panchendriy ane asangnI panchendriy em be
bhedavALA tiryancho ja hoy chhe; nArakI, manuShya ane dev sangnI panchendriy ja hoy chhe.

‘‘णिम्मणा परे सव्वे’’ panchendriy sivAyanA bIjA badhA dvIndriy, trIndriy, chaturindriy jIvo

amanaska ja hoy chhe. ‘‘बादरसमुहमेइंदी’’ bAdar ane sUkShma ekendriy jIvo chhe teo paN,

ATh pAkhanDIvALA kamaLanA AkAravALun je dravyaman ane tenA AdhAre shikShA, vachan,
upadeshAdine grahaN karanAr je bhAvaman — e bannethI rahit hovAthI asangnI ja chhe.

‘‘सव्वे पज्जत्त इदरा य’’ upar kahyA pramANe sangnI ane asangnIrUpe panchendriyanA be bhed,

dvIndriy, trIndriy ane chaturindriyarUpe vikalatrayanA traN bhed tathA bAdar ane sUkShmarUpe

Page 36 of 272
PDF/HTML Page 48 of 284
single page version

बादरसूक्ष्मरूपेणैकेन्द्रियद्वयं चेति सप्त भेदाः । ‘‘आहारसरीरिंदिय पज्जत्ती आणपाणभासमणो ।

चत्तारिपंचछप्पियएइन्दियवियलसण्णिसण्णीणं ।१।’’ इति गाथाकथितक्रमेण ते सर्वे प्रत्येकं

स्वकीयस्वकीयपर्याप्तिसंभवात्सप्त पर्याप्ताः सप्तापर्याप्ताश्च भवन्ति । एवं चतुर्दश जीवसमासा

ज्ञातव्यास्तेषां च ‘‘इंदियकायाऊणिय पुण्णापुण्णेसु पुण्णगे आणा । वेइंदियादिपुण्णे वचीमणो

सण्णिपुण्णेव ।१। दस सण्णीणं पाणा सेसेगूणंतिमस्सवे ऊणा । पज्जतेसिदरेसु य सत्तदुगे

सेसगेगूणा ।२।’’ इति गाथाद्वयकथितक्रमेण यथासंभवमिन्द्रियादिदशप्राणाश्च विज्ञेयाः ।

ekendriyanA be bhed — em kul sAt bhed thayA. ‘‘आहारसरीरिंदिय पज्जत्ती

आणपाणभासमणो । चत्तारिपंचछप्पियपइन्द्रियवियलसण्णिसण्णीणं ।।’’¹ [AhAr, sharIr, indriy,

shvAsochchhvAs, bhAShA ane man — e chha paryApti chhe. emAnthI ekendriy jIvane chAr

(AhAr, sharIr, sparshendriy ane shvAsochchhvAs), vikalendriy tathA asangnI panchendriy
jIvone (man sivAyanI) pAnch ane sangnI panchendriy jIvone chhae paryApti hoy chhe.] A
gAthAmAn kahelA kramathI te sarva (sAt prakAranA) jIvo potapotAnI paryApti pUrNa thavAthI
paryApta hoy chhe arthAt e sAt paryApta hoy chhe ane potAnI paryApti pUrNa nahi thavAthI
sAt aparyApta hoy chhe. AvI rIte chaud jIvasamAs jANavA.

‘‘इंदियकायाऊणिय पुण्णापुण्णेसु पुण्णगे आणा ।

वेइंदियादिपुण्णे वचीमणो सण्णिपुण्णेव ।

दस सण्णीणं पाणा सेसेगूणंति मस्स वेऊणा ।

पज्जत्तेसिदरेसु य सत्त दुगे सेसगेगूणा ।।’’^२

[‘‘indriy, kAy ane AyuShya — e traN prAN paryApta ane aparyApta bannene hoy chhe.

shvAsochchhvAs paryAptane ja hoy chhe, vachanabaLaprAN be indriy Adi paryAptane ja hoy chhe,
manobaLaprAN sangnI paryAptane ja hoy chhe. paryApta avasthAmAn sangnI panchendriyone das prAN,
asangnI panchendriyone (man vinA) nav prAN, chAr indriyavALAne (man ane karNendriy vinA)
ATh prAN, traN indriyavALAne (man, kAn ane chakShu indriy vinA) sAt prAN, be
indriyavALAone (man, karNa, chakShu ane ghrANendriy vinA) chha prAN ane ekendriyavALAone
(man, karNa, chakShu, ghrAN, rasanA tathA vachan vinA) chAr prAN hoy chhe. aparyApta jIvomAn sangnI
tathA asangnI — e banne panchendriyone shvAsochchhvAs, vachanabaL ane manobaL vinA sAt prAN

hoy chhe ane chaturindriyathI ekendriy sudhI kramekrame ekek prAN ghaTe chhe.] A banne gAthAomAn

1. gommaTasAr jIvakAnD gAthA 118 2. gommaTasAr jIvakAnD gAthA 131 – 132

Page 37 of 272
PDF/HTML Page 49 of 284
single page version

अत्रैतेभ्यो भिन्नं निजशुद्धात्मतत्त्वमुपादेयमिति भावार्थः ।।१२।।

अथ शुद्धपारिणामिकपरमभावग्राहकेण शुद्धद्रव्यार्थिकनयेन शुद्धबुद्धैकस्वभावा अपि

जीवाः पश्चादशुद्धनयेन चतुर्दशमार्गणास्थानचतुर्दशगुणस्थानसहिता भवन्तीति प्रतिपादयति : —

मग्गणगुणठाणेहि य चउदसहि हवंति तह असुद्धणया ।

विण्णेया संसारी सव्वे सुद्धा हु सुद्धणया ।।१३।।

मार्गणागुणस्थानैः चतुर्दशभिः भवन्ति तथा अशुद्धनयात् ।

विज्ञेयाः संसारिणः सर्व्वे शुद्धाः खलु शुद्धनयात् ।।१३।।

व्याख्या — ‘‘मग्गणगुणठाणेहि य हवंति तह विण्णेया’’ यथा

पूर्वसूत्रोदितचतुर्दशजीवसमासैर्भवन्ति मार्गणागुणस्थानैश्च तथा भवन्ति सम्भवन्तीति विज्ञेया

kahelA kram pramANe yathAsambhav indriyAdik dash prAN samajavA.

ahIn bhAvArtha e chhe ke AnAthI (indriyo, paryAptio, prANo vagerethI) bhinna

nijashuddhAtmatattva upAdey chhe. 12.

have shuddha¹ - pAriNAmik - paramabhAvagrAhak shuddhadravyArthikanayathI jIvo shuddha - buddha - ek

svabhAvavALA chhe, topaN pashchAt ashuddhanayathI chaud mArgaNAsthAn ane chaud guNasthAn sahit
hoy chhe, em pratipAdan kare chhe —

gAthA 13

gAthArtha — sarve sansArI jIvo ashuddhanayathI mArgaNAsthAn ane guNasthAnanI

apekShAe chaud-chaud prakAranA chhe. shuddhanayathI kharekhar badhA sansArI jIv shuddha jANavA.

TIkA — ‘‘मग्गणगुणठाणेहि य हवंति तइ विण्णेया’’ jem AgaLanI gAthAmAn kahelA

chaud jIvasamAsothI jIvo chaud bhedavALA thAy chhe tem mArgaNA ane guNasthAnathI paN thAy

1. juo phUTanoT gAthA 4

chaudah mAraganA gunathAn, nay ashuddha sansArI mAn;

nishchay sarva jIv hai shuddha, nAnhi bhed chetan nit buddha. 13.

Page 38 of 272
PDF/HTML Page 50 of 284
single page version

ज्ञातव्याः । कतिसंख्योपेतैः ? ‘‘चउदसहि’’ प्रत्येकं चतुर्दशभिः । कस्मात् ? ‘असुद्धणया’’

अशुद्धनयात् सकाशात् । इत्थंभूताः के भवन्ति ? ‘‘संसारी’’ संसारिजीवाः । ‘‘सव्वे सुद्धा

हु सुद्धणया’’ त एव सर्वे संसारिणः शुद्धाः सहजशुद्धज्ञायकैकस्वभावाः । कस्मात् ?

शुद्धनयात् शुद्धनिश्चयनयादिति । अथागमप्रसिद्धगाथाद्वयेन गुणस्थाननामानि कथयति ।

‘‘मिच्छो सासण मिस्सो अविरदसम्मो य देसविरदो य । विरया पमत्त इयरो अपुव्व अणियठ्ठि

सुहमो य । १ । उवसंत खीणमोहो सजोगिकेवलिजिणो अजोगी य । चउदस गुणठाणाणि य

कमेण सिद्धा य णायव्वा ।२।’’ इदानीं तेषामेव गुणस्थानानां प्रत्येकं संक्षेपलक्षणं कथ्यते ।

तथाहि — सहजशुद्धकेवलज्ञानदर्शनरूपाखण्डैकप्रत्यक्षप्रतिभासमयनिजपरमात्मप्रभृतिषड्द्रव्य-

पञ्चास्तिकायसप्ततत्त्वनवपदार्थेषु मूढत्रयादिपञ्चविंशतिमलरहितं वीतरागसर्वज्ञप्रणीत-
नयविभागेन यस्य श्रद्धानं नास्ति स मिथ्यादृष्टिर्भवति । पाषाणरेखासदृशानन्तानुबन्धिक्रोध-

chhe em samajavun. (mArgaNA ane guNasthAnathI) keTalI sankhyAvALA thAy chhe? ‘‘चउदसहि’’

pratyek chaud – chaud sankhyAvALA thAy chhe. kaI apekShAe? ‘‘असुद्धणया’’ ashuddhanayanI

apekShAe. A prakAnA koN thAy chhe? ‘‘संसारी’’ sansArI jIvo thAy chhe. ‘‘सव्वे सुद्धा हु

सुद्धणया’’ te ja badhA sansArI jIvo shuddha chhe arthAt jeno sahajashuddhagnAyak ekasvabhAv chhe

evA chhe. kaI apekShAe? shuddhanayanI apekShAe – shuddha nishchayanayanI apekShAe.

have Agamaprasiddha be gAthAo dvArA guNasthAnonAn nAm kahe chhe mithyAtva,

sAsAdan, mishra, avirat samyaktva, deshavirat, pramattavirat, apramattavirat, apUrvakaraN,
anivRuttikaraN, sUkShmasAmparAy, upashAntamoh, kShINamoh, sayogIkevaLI ane ayogIkevaLI.
A rIte kramapUrvak chaud guNasthAn jANavA¹.

have, te guNasthAnomAnthI pratyekanun sankShepathI lakShaN kahe chhe. te A rIte — sahajashuddha

kevaLagnAnadarshanarUp akhanD - ek - pratyakSha - pratibhAsamay nijaparamAtmA vagere chha dravya, pAnch

astikAy, sAt tattva ane nav padArthomAn, traN mUDhatA vagere pachchIs doSharahit, vItarAg

- sarvagnapraNIt nayavibhAg anusAr² je jIvane shraddhAn nathI te jIv ‘mithyAdraShTi’ chhe. 1.

paththaramAn korelI rekhA samAn anantAnubandhI krodh, mAn, mAyA ane lobhamAnthI koI ekanA

1. gommaTasAr jIvakAnD gAthA 9 – 10

2. sarvagnapraNIt nayavibhAgamAn shuddha-buddha ekasvabhAv paramAtmadravya upAdey chhe, anya sarva hey chhe. juo

gAthA 15 bhUmikA tathA chUlikA.

Page 39 of 272
PDF/HTML Page 51 of 284
single page version

मानमायालोभमान्यतरोदयेन प्रथमौपशमिकसम्यक्त्वात्पतितो मिथ्यात्वं नाद्यापि
गच्छतीत्यन्तरालवर्त्ती सासादनः । निजशुद्धात्मादितत्त्वं वीतरागसर्वज्ञप्रणीतं परप्रणीतं च मन्यते

यः स दर्शनमोहनीयभेदमिश्रकर्मोदयेन दधिगुडमिश्रभाववत् मिश्रगुणस्थानवर्त्ती भवति । अथ

मतं — येन केनाप्येकेन मम देवेन प्रयोजनं तथा सर्वे देवा वन्दनीया न च निन्दनीया इत्यादि-

वैनयिकमिथ्यादृष्टिः संशयमिथ्यादृष्टिर्वा तथा मन्यते तेन सह सम्यग्मिथ्यादृष्टेः को विशेष
इति ? अत्र परिहारः — ‘‘स सर्वदेवेषु सर्वसमयेषु च भक्तिपरिणामेन येन केनाप्येकेन मम

udayavaDe pratham - upashamasamyaktvathI paDIne jyAn sudhI mithyAtvane prApta na thAy tyAn sudhI

samyaktva ane mithyAtva e bannenI vachchenA pariNAmavALo jIv ‘sAsAdan’ chhe. 2.
nijashuddhAtmAdi vItarAgasarvagnapraNIt tattvone ane parapraNIt tattvone paN je mAne chhe te
mishradarshanamohanIyakarmanA udayathI dahIn ane goLanA mishraNavALA padArthonI jem
‘mishraguNasthAn’vALo jIv chhe. 3.

ahIn shankA — ‘je koI paN ( – game te ho) ek devathI mAre to prayojan chhe’ tathA

‘badhA ja dev vandanIy chhe, nindA koI paN devanI na karavI joIe’ ityAdi vainayik
mithyAdraShTi athavA sanshay mithyAdraShTi mAne chhe, to tenAmAn ane samyagmithyAdraShTimAn sho
taphAvat chhe? teno uttar — te to sarva devo pratye ane sarva shAstro pratye bhaktinA pariNAm

karavAne lIdhe koI paN ekathI mane puNya thashe – em mAnIne sanshayarUpe bhakti kare chhe, tene

koI ek devamAn nishchay nathI ane mishraguNasthAnavartI jIvane to bannemAn nishchay chhe; —

e taphAvat chhe.

‘‘svAbhAvik anantagnAnAdi anant guNanA AdhArabhUt nijaparamAtmadravya upAdey chhe

ane indriyasukhAdi paradravya hey chhe’’ em arhatsarvagnapraNIt nishchay¹ – vyavahAranayarUp

1. avirat samyagdraShTi jIv ‘nij paramAtmadravya upAdey chhe ane indriyasukhAdi paradravya hey chhe’ em

antarangamAn Anshik shuddha pariNatie pariNamIne nirantar mAne chhe (eTale ke nishchayarUp sAdhyabhAve – shuddha

samyagdarshanabhAve – pariNamIne nirantar mAne chhe); vaLI te bahAramAn – vikalpamAn navatattvashraddhAnAdibhAve

pariNamIne paN em mAne chhe (eTale ke vyavahArarUp sAdhakabhAvathI – navatattva – shraddhAnAdirUp

vikalpabhAvathI – paN em mAne chhe). nishchay – vyavahArano Avo sumeL hoy chhe. AthI Am tAtparya

grahavun — koI jIv em kahe ke ‘hun antarang shuddhapariNatithI to nijadravyanI upAdeyatA ne paradravyanI

heyatA mAnun chhun, paN mane vikalpamAn navatattvashraddhAnAdithI viruddhabhAvo chhe,’ to te vAt barAbar nathI
ane te jIv samyagdraShTi nathI ja. vaLI koI jIv em kahe ke ‘hun navatattvashraddhAnAdirUp vikalpabhAvamAn
to nijadravyanI upAdeyatA ne paradravyanI heyatA barAbar mAnun chhun, paN mane antarang shuddha pariNaman
nathI,’ to te jIv paN samyagdraShTi nathI.

Page 40 of 272
PDF/HTML Page 52 of 284
single page version

पुण्यं भविष्यतीति मत्वा संशयरूपेण भक्तिं कुरुते निश्चयो नास्ति । मिश्रस्य पुनरुभयत्र

निश्चयोऽस्तीति विशेषः ।’’ स्वाभाविकानन्तज्ञानाद्यनन्तगुणाधारभूतं निजपरमात्मद्रव्यमुपादेयम्,

इन्द्रियसुखादिपरद्रव्यं हि हेयमित्यर्हत्सर्वज्ञप्रणीतनिश्चयव्यवहारनयसाध्यसाधकभावेन मन्यते परं
किन्तु भूमिरेखादिसदृशक्रोधादिद्वितीयकषायोदयेन मारणनिमित्तं तलवरगृहीततस्कर-
वदात्मनिन्दासहितः सन्निन्द्रियसुखमनुभवतीत्यविरतसम्यग्दृष्टेर्लक्षणम् । यः पूर्वोक्तप्रकारेण

सम्यग्दृष्टिः सन् भूमिरेखादिसमानक्रोधादिद्वितीयकषायोदयाभावे सत्यभ्यन्तरे निश्चय-
नयेनैकदेशरागादिरहितस्वाभाविकसुखानुभूतिलक्षणेषु बहिर्विषयेषु पुनरेकदेशहिंसानृतास्तेया-
ब्रह्मपरिग्रहनिवृत्तिलक्षणेषु ‘‘दंसणवयसामाइयपोसहसचित्तराइभत्ते य । बम्हारंभपरिग्गह

अणुमण उद्दिट्ठ देसविरदो य ।१।’’ इति गाथाकथितैकादशनिलयेषु वर्तते स

पञ्चमगुणस्थानवर्ती श्रावको भवति ।५। स एव सद्दृष्टिर्धूलिरेखादिसदृशक्रोधादि-

तृतीयकषायोदयाभावे सत्यभ्यन्तरे निश्चयनयेन रागाद्युपाधिरहितस्वशुद्धात्मसंवित्तिसमुत्पन्न-
सुखामृतानुभवलक्षणेषु बहिर्विषयेषु पुनः सामस्त्येन हिंसानृतस्तेयाब्रह्मपरिग्रहनिवृत्तिलक्षणेषु च

sAdhya - sAdhakabhAve mAne chhe, parantu bhUmimAn paDelI rekhA samAn krodhAdi apratyAkhyAn

kaShAyanA udayathI, mAravAne mATe koTavALe pakaDel choranI jem, AtmanindA sahit vartato
thako indriyasukhane anubhave¹ chhe te ‘avirat samyagdraShTi’ nun lakShaN chhe. 4. je pUrvokta prakAre

samyagdraShTi vartato thako bhUminI rekhA samAn krodhAdi apratyAkhyAnAvaraNarUp dvitIy kaShAyanA
udayano abhAv hotAn, ‘‘दंसणवयसामाइय पोसहसचित्तराइभत्ते य । बम्हारंभपरिग्गह अणुमय उद्दिट्ठ

देसविरदो य ।१।’ (darshan, vrat, sAmAyik, proShadh, sachittavirat, rAtribhojanatyAg, brahmacharya,

ArambhatyAg, parigrahatyAg, anumatityAg ane uddiShTatyAg)’ e gAthAmAn kahelAn
(shrAvakonAn) agiyAr sthAnomAn — (1) antarangamAn nishchayanayathI ekadesh rAgAdirahit

svAbhAvik sukhanI anubhUti jemanun lakShaN chhe, ane (2) bAhya viShayomAn (vyavahArathI)
hinsA, asatya, chorI, abrahma tathA parigrahanI ekadesh nivRutti jemanun lakShaN chhe temAn —

varte chhe, te pancham guNasthAnavartI shrAvak chhe. 5. jyAre te ja samyagdraShTi, dhULanI rekhA samAn
krodhAdi pratyAkhyAnAvaraN trIjA kaShAyano uday hotAn, pAnch mahAvratomAn — (1) antarangamAn

nishchayanayathI rAgAdi – upAdhirahit svashuddhAtmasamvedanathI utpanna sukhAmRutano anubhav jemanun

lakShaN chhe, ane (2) bAhya viShayomAn (vyavahArathI) hinsA, asatya, chorI, abrahma tathA

1. A anubhav – bhogavaTo anIhit vRuttie – viyogabuddhie hoy chhe ane tenun svAmitva chaturthaguNasthAnavartI

jIvane hotun nathI.

Page 41 of 272
PDF/HTML Page 53 of 284
single page version

पञ्चमहाव्रतेषु वर्त्तेते यदा तदा दुःस्वप्नादिव्यक्ताव्यक्तप्रमादसहितोऽपि षष्ठगुणस्थानवर्त्ती
प्रमत्तसंयतो भवति ।६। स एव जलरेखादिसदृशसंज्वलनकषायमन्दोदये सति निष्प्रमदा-

शुद्धात्मसंवित्तिमलजनकव्यक्ताव्यक्तप्रमादरहितः सन्सप्तमगुणस्थानवर्ती अप्रमत्तसंयतो
भवति ।७। स एवातीतसंज्वलनकषायमन्दोदये सत्यपूर्वपरमाह्लादैकसुखानुभूतिलक्षणा-

पूर्वकरणोपशमकक्षपकसंज्ञोऽष्टमगुणस्थानवर्ती भवति ।८। दृष्टश्रुतानुभूतभोगाकांक्षादिरूप-

समस्तसंङ्कल्पविकल्परहितनिजनिश्चलपरमात्मतत्त्वैकाग्रध्यानपरिणामेन कृत्वा येषां
जीवानामेकसमये ये परस्परं पृथक्कर्तुं नायान्ति ते वर्णसंस्थानादिभेदेऽप्यनिवृत्ति-
करणौपशमिकक्षपकसंज्ञा द्वितीयकषायाद्येकविंशतिभेदभिन्नचारित्रमोहप्रकृतिनामुपशमन-
क्षपणसमर्था नवमगुणस्थानवर्तिनो भवन्ति ।९। सूक्ष्मपरमात्मतत्त्वभावनाबलेन सूक्ष्म-

कृष्टिगतलोभकषायस्योपशमकाः क्षपकाश्च दशमगुणस्थानवर्तिनो भवन्ति ।१०।

परमोपशममूर्तिनिजात्मस्वभावसंवित्तिबलेन सकलोपशान्तमोहा एकादशगुणस्थानवर्तिनो
भवन्ति ।११। उपशमश्रेणिविलक्षणेन क्षपकश्रेणिमार्गेण निष्कषायशुद्धात्मभावनाबलेन

parigrahanI sampUrNapaNe nivRutti jemanun lakShaN chhe temAn — varte chhe tyAre, dusvapna Adi vyakta

ane avyakta pramAdasahit hovA chhatAn paN, te chhaThThA guNasthAnavartI ‘pramattasanyat’ chhe. 6.
te ja jIv jaLanI rekhA samAn sanjvalan kaShAyano mand uday hotAn pramAdarahit
shuddhAtmAnubhavamAn doSh utpanna karanAr vyakta ane avyakta pramAdarahit vartato thako sAtamA
guNasthAnavartI ‘apramattasanyat’ chhe. 7. te ja (jIv) sanjvalan kaShAyano atyant mand uday
hotAn apUrva (param – AhlAdarUp ek sukhanI anubhUti jenun lakShaN chhe evA) ‘apUrvakaraN

- upashamak ke kShapak’ nAmanA AThamA guNasthAnavartI chhe. 8. draShTa, shrut ane anubhUt

bhogAkAnkShAdirUp samasta sankalpa – vikalparahit, nij nishchal paramAtmasvarUpamAn ekAgra

dhyAnanA pariNAmanI apekShAe je jIvone ek samayamAn paraspar antar hotun nathI teo,
varNa ane sansthAn Adino bhed hovA chhatAn, ‘anivRuttikaraN – upashamak ke kShapak’ sangnAnA

dhArak, apratyAkhyAnAvaraNarUp dvitIy kaShAyAdi ekavIs prakAranI chAritramohanIy karmanI
prakRitionA upasham ke kShayamAn samartha evA, navamA guNasthAnavartI jIv chhe. 9. sUkShma
paramAtmatattvanI bhAvanAnA baLathI, sUkShma – atyant kRush thayel lobhakaShAyano upasham ke kShay

karanArA jIvo dashamA guNasthAnavartI chhe. 10. param – upashamamUrti nijAtmAnA svabhAvanA

anubhavanA baLathI sampUrNa mohano upasham karanAr (jIvo) agiyAramA guNasthAnavartI chhe.
11. upashamashreNIthI vilakShaN evA kShapakashreNInA mArge niShkaShAy shuddhAtmAnI bhAvanAnA

⁶

Page 42 of 272
PDF/HTML Page 54 of 284
single page version

क्षीणकषाया द्वादशगुणस्थानवर्तिनो भवन्ति ।१२। मोहक्षपणानन्तरमन्तर्मुहूर्तकालं

स्वशुद्धात्मसंवित्तिलक्षणैकत्ववितर्कावीचारद्वितीयशुक्लध्याने स्थित्वा तदनन्त्यसमये ज्ञानावरण-
दर्शनावरणान्तरायत्रयं युगपदेकसमयेन निर्मूल्य मेघपुञ्जरविनिर्गतदिनकर इव सकल-
विमलकेवलज्ञानकिरणैर्लोकालोकप्रकाशकास्त्रयोदशगुणस्थानवर्तिनो जिनभास्करा भवन्ति ।१३।

मनोवचनकायवर्गणालम्बनकर्मादाननिमित्तात्मप्रदेशपरिस्पन्दलक्षणयोगरहिताश्चतुर्दशगुणस्थान-
वर्तिनोऽयोगिजिना भवन्ति ।१४। ततश्च निश्चयरत्नत्रयात्मक-कारणभूतसमयसारसंज्ञेन

परमयथाख्यातचारित्रेण चतुर्दशगुणस्थानातीताः ज्ञानावरणाद्यष्टकर्मरहिताः सम्यक्त्वाद्यष्ट-
गुणान्तर्भूतनिर्नामनिर्गोत्राद्यनन्तगुणाः सिद्धा भवन्ति ।

अत्राह शिष्य : — केवलज्ञानोत्पत्तौ मोक्षकारणभूतरत्नत्रयपरिपूर्णतायां सत्यां तस्मिन्नेव

क्षणे मोक्षेण भाव्यं सयोग्ययोगिजिनगुणस्थानद्वये कालो नास्तीति ? परिहारमाह —

यथाख्यातचारित्रं जातं परं किन्तु परमयथाख्यातं नास्ति । अत्र दृष्टांतः । यथा —

चौरव्यापाराभावेऽपि पुरुषस्य चौरसंसर्गो दोषं जनयति तथा चारित्रविनाशक-

baLathI kaShAyano kShay karanArA jIv bAramA guNasthAnavartI chhe. 12. mohano kShay karyA pachhI
antarmuhUrta kALaparyant, svashuddhAtmasamvitti (samvedan) jenun lakShaN chhe evA ‘ekatvavitarka
avIchAr’ nAmanA dvitIy shukladhyAnamAn sthir thaIne, tenA chhellA samayamAn gnAnAvaraN,
darshanAvaraN ane antarAy e traNeno ek sAthe ek samayamAn nAsh karIne, meghapaTalamAnthI
nIkaLelA sUryanI jem sakaLanirmaL kevaLagnAnanAn kiraNothI lok ane alokane prakAshit
karanArA, teramA guNasthAnavartI jin bhAskar chhe. 13. man, vachan, kAyAnI vargaNAnun jene
Alamban chhe ane karmone grahaN karavAmAn je nimitta chhe, evA AtmapradeshonA
parispandanasvarUp je yog, tenAthI rahit, chaudamA guNasthAnavartI ayogI jin chhe. 14.
ane tyArapachhI nishchayaratnatrayAtmak ‘kAraNabhUt samayasAr’ nAmanun je param yathAkhyAtachAritra
chhe, tenA vaDe pUrvokta chaud guNasthAnathI atIt thayelA, gnAnAvaraNAdi ATh karmothI rahit
thayelA tathA samyaktvAdi ATh guNomAn antarbhUt, nirnAm, nirgotra Adi anantaguNavALA,
‘siddho’ chhe.

ahIn shiShya pUchhe chhe ke kevaLagnAnanI utpatti thatAn mokShanA kAraNabhUt ratnatrayanI

paripUrNatA thaI gaI to te ja kShaNe mokSha thavo joIe. sayogI ane ayogIjin nAmanA
be guNasthAnano kAL raheto nathI. e shankAno uttar Ape chhe — yathAkhyAtachAritra to thayun,

parantu param yathAkhyAtachAritra nathI. ahIn draShTAnta chhe — jem koI manuShya chorI karato nathI

Page 43 of 272
PDF/HTML Page 55 of 284
single page version

चारित्रमोहोदयाभावेऽपि सयोगिकेवलिनां निष्क्रियशुद्धात्माचरणविलक्षणो योगत्रय-
व्यापारश्चारित्रमलं जनयति, योगत्रयगते पुनरयोगिजिने चरमसमयं विहाय शेषाघाति-
कर्मतीव्रोदयश्चारित्रमलं जनयति, चरमसमये तु मन्दोदये सति चारित्रमलाभावात् मोक्षं
गच्छति । इति चतुर्दशगुणस्थानव्याख्यानं गतम् । इदानीं मार्गणाः कथ्यन्ते । ‘‘गइ इंदियेसु

काये जोगे वेदे कसायणाणे य । संयम दंसण लेस्सा भविया समत्तसण्णि आहारे ।१।’’ इति

गाथाकथितक्रमेण गत्यादिचतुर्दशमार्गणा ज्ञातव्याः । तद्यथा — स्वात्मोपलब्धिसिद्धिविलक्षणा

नारकतिर्यङ्मनुष्यदेवगतिभेदेन चतुर्विधा गतिमार्गणा भवति ।१। अतीन्द्रियशुद्धात्म-

तत्त्वप्रतिपक्षभूताह्येकद्वित्रिचतुःपञ्चेन्द्रियभेदेन पञ्चप्रकारेन्द्रियमार्गणा ।२। अशरीरात्म-

तत्त्वविसदृशी पृथिव्यप्तेजोवायुवनस्पतित्रसकायभेदेन षड्भेदा कायमार्गणा ।३।

निर्व्यापारशुद्धात्मपदार्थविलक्षणमनोवचनकाययोगभेदेन त्रिधा योगमार्गणा, अथवा विस्तरेण

paN tene choranA sansargano doSh lAge chhe, tem sayog kevaLIone chAritrano nAsh karanAr
chAritramohanA udayano abhAv hovA chhatAn niShkriy shuddhAtma – AcharaNathI vilakShaN traN

yogano vyApAr chAritramAn doSh utpanna kare chhe; tathA traN yogano jemane abhAv chhe te
ayogI jinane, charam samay sivAy, bAkI rahelAn chAr aghAtIkarmono tIvra uday chAritramAn
doSh utpanna kare chhe. charam samaye mand uday hotAn, chAritramAn doShano abhAv thavAthI, te
mokShane pAme chhe.

e rIte chaud guNasthAnonun vyAkhyAn samApta thayun.
have mArgaNAonun kathan karavAmAn Ave chhe — ‘‘गइ इंदियेसु काये जोगे वेदे कसायणाणे

य । संयम दंसण लेस्सा भविया सम्मत्तसण्णि आहारे ।। (gati, indriy, kAy, yog, ved, kaShAy,

gnAn, sanyam, darshan, leshyA, bhavyatva, samyaktva, sangnA ane AhAr)’’ e rIte gAthAmAn¹

kahelA kram pramANe gati Adi chaud mArgaNA jANavI. te A pramANe — nij AtmAnI

upalabdhirUp siddhithI vilakShaN evI gatimArgaNA nArak, tiryanch, manuShya ane devagatinA
bhedathI chAr prakAranI chhe. 1. atIndriy shuddhAtmatattvathI pratipakShabhUt indriyamArgaNA
ekendriy, beindriy, trIndriy, chaturindriy ane panchendriyanA bhedathI pAnch prakAranI chhe. 2.
asharIrI AtmatattvathI visadrash evI kAyamArgaNA pRithvI, jaL, tej, vAyu, vanaspati ane
trasakAyanA bhedathI chha prakAranI chhe. 3. nirvyApAr shuddhAtmapadArthathI vilakShaN man, vachan ane
kAyayoganA bhedathI yogamArgaNA traN prakAranI chhe; athavA vistArathI satya, asatya, ubhay

1. gommaTasAr jIvakAnD gAthA 141

Page 44 of 272
PDF/HTML Page 56 of 284
single page version

सत्यासत्योभयानुभयभेदेन चतुर्विधो मनोयोगो वचनयोगश्च, औदारिकौदारिकमिश्र-
वैक्रियिकवैक्रियिकमिश्राहारकाहारकमिश्रकार्मणकायभेदेन सप्तविधो काययोगश्चेति समुदायेन
पञ्चदशविधा वा योगमार्गणा ।४। वेदोदयोद्भवरागादिदोषरहितपरमात्मद्रव्याद्भिन्ना

स्त्रीपुंनपुंसकभेदेन त्रिधा वेदमार्गणा ।५। निष्कषायशुद्धात्मस्वभावप्रतिकूलक्रोध-

लोभमायामानभेदेन चतुर्विधा कषायमार्गणा, विस्तरेण कषायनोकषायभेदेन पञ्चविंशतिविधा
वा ।६। मत्यादिसंज्ञापञ्चकं कुमत्याद्यज्ञानत्रयं चेत्यष्टविधा ज्ञानमार्गणा ।७।

सामायिकच्छेदोपस्थापनपरिहारविशुद्धिसूक्ष्मसांपराययथाख्यातभेदेन चारित्रं पञ्चविधम्,
संयमासंयमस्तथैवासंयमश्चेति प्रतिपक्षद्वयेन सह सप्तप्रकारा संयममार्गणा ।८।

चक्षुरचक्षुरवधिकेवलदर्शनभेदेन चतुर्विधा दर्शनमार्गणा ।९। कषायोदयरञ्जितयोगप्रवृत्ति-

विसदृशपरमात्मद्रव्यप्रतिपन्थिनी^१ कृष्णनीलकापोततेजःपद्मशुक्लभेदेन षड्विधा

लेश्यामार्गणा ।१०। भव्याभव्यभेदेन द्विविधा भव्यमार्गणा ।११। अत्राह शिष्यः —

ane anubhayarUp bhedathI chAr prakAranA manoyog chhe, e ja rIte (satya, asatya, ubhay
ane anubhay em) chAr prakAranA vachanayog chhe, audArik, audArikamishra, vaikriyik,
vaikriyikamishra, AhArak, AhArakamishra ane kArmaN — evI rIte kAyayoganA sAt prakAr chhe.

e pramANe badhI maLIne pandar prakAranI yogamArgaNA thaI. 4. vedanA udayathI utpanna thatA
rAgAdidoSh rahit paramAtmadravyathI bhinna evI vedamArgaNA strI, puruSh ane napunsakavedanA
bhedathI traN prakAranI chhe. 5. niShkaShAy shuddhAtmasvabhAvathI pratikUL krodh, mAn, mAyA ane
lobhanA bhedathI chAr prakAranI kaShAyamArgaNA chhe; vistArathI kaShAy ane nokaShAyanA bhedathI
pachchIs prakAranI kaShAyamArgaNA chhe. 6. mati, shrut, avadhi, manaparyay ane kevaLagnAn tathA
kumati, kushrut ane kuavadhi — e rIte ATh prakAranI gnAnamArgaNA chhe. 7. sAmAyik,

chhedopasthApan, parihAravishuddhi, sUkShmasAmparAy ane yathAkhyAtarUp bhedathI chAritra pAnch
prakAranun tathA sanyamAsanyam ane asanyam e be pratipakSharUp bhed maLIne sAt prakAranI
sanyamamArgaNA chhe. 8. chakShu, achakShu, avadhi ane kevaLadarshananA bhedathI chAr prakAranI
darshanamArgaNA chhe. 9. kaShAyodayaranjit yogapravRuttithI visadrash (kaShAyanA udayathI ranjit
yoganI pravRuttithI viparIt) evA paramAtmadravyano virodh karanArI leshyAmArgaNA kRiShNa, nIl,
kApot, tejo, padma ane shuklaleshyAnA bhedathI chha prakAranI chhe. 10. bhavya ane abhavyanA
bhedathI be prakAranI bhavyamArgaNA chhe. 11.

१. ‘प्रतिपक्षी’ इति पाठान्तरं.

Page 45 of 272
PDF/HTML Page 57 of 284
single page version

शुद्धपारिणामिकपरमभावरूपशुद्धनिश्चयेन गुणस्थानमार्गणास्थानरहिता जीवा इत्युक्तं पूर्वम्,
इदानीं पुनर्भव्याभव्यरूपेण मार्गणामध्येऽपि पारिणामिकभावो भणित इति पूर्वापरविरोधः ?
अत्र परिहारमाह — पूर्वं शुद्धपारिणामिकभावापेक्षया गुणस्थानमार्गणानिषेधः कृतः, इदानीं

पुनर्भव्याभव्यत्वद्वयमशुद्धपारिणामिकभावरूपं मार्गणामध्येऽपि घटते । ननु — शुद्धाशुद्धभेदेन

पारिणामिकभावो द्विविधो नास्ति किन्तु शुद्ध एव ? नैवं यद्यपि सामान्यरूपेणोत्सर्गव्याख्यानेन
शुद्धपारिणामिकभावः कथ्यते तथाप्यपवादव्याख्यानेनाशुद्धपारिणामिकभावोऽप्यस्ति । तथाहि —

‘‘जीवभव्याभव्यत्वानि च’’ इति तत्त्वार्थसूत्रे त्रिधा पारिणामिकभावो भणितः, तत्र शुद्ध-
चैतन्यरूपं जीवत्वमविनश्वरत्वेन शुद्धद्रव्याश्रितत्वाच्छुद्धद्रव्यार्थिकसंज्ञः शुद्धपारिणामिकभावो
भण्यते, यत्पुनः कर्मजनितदशप्राणरूपं जीवत्वं, भव्यत्वम्, अभव्यत्वं, चेति, त्रयं, तद्वि-
नश्वरत्वेन पर्यायाश्रितत्वात्पर्यायार्थिकसंज्ञस्त्वशुद्धपारिणामिकभाव उच्यते । अशुद्धत्वं कथमिति

चेत् ? यद्यप्येतदशुद्धपारिणामिकत्रयं व्यवहारेण संसारिजीवेऽस्ति तथापि ‘‘सव्वे सुद्धा हु

ahIn shiShya kahe chhe — shuddha pAriNAmikaparamabhAvarUp shuddhanishchayathI jIvo guNasthAn

ane mArgaNAsthAnarahit chhe — em pahelAn¹ kahevAmAn Avyun chhe ane have ahIn mArgaNAnA

kathanamAn bhavya ane abhavyarUpe pAriNAmikabhAv kahyo. e rIte tyAn pUrvApar virodh Ave
chhe. tenun ahIn samAdhAn kare chhe — pahelAn shuddha pAriNAmikabhAvanI apekShAthI guNasthAn

ane mArgaNAsthAnano niShedh karyo hato, parantu ahIn bhavyatva ane abhavyatva e be, ashuddha
pAriNAmikabhAvarUp hovAthI, mArgaNAnA kathanamAn ghaTe chhe. jo em kahevAmAn Ave ke ‘‘shuddha
ane ashuddhanA bhedathI pAriNAmikabhAv be prakArano nathI paN ek shuddha ja chhe,’’ to em
nathI; joke sAmAnyarUpe utsarga vyAkhyAnathI shuddha pAriNAmikabhAv kahevAmAn Ave chhe, topaN
apavAd vyAkhyAnathI ashuddha pAriNAmikabhAv paN chhe. jemake — ‘‘जीवभव्याभव्यत्वानि च’’ e

pramANe tattvArthasUtramAn jIvatva, bhavyatva, ane abhavyatvarUp traN prakAre pAriNAmikabhAv kahyo
chhe. tyAn shuddha chaitanyarUp jIvatva avinashvarapaNAne lIdhe shuddhadravyane Ashrit hovAthI ‘shuddha

- dravyArthik’ evI sangnAvALo shuddha pAriNAmikabhAv kahevAy chhe ane karmajanit dash prANarUp

jIvatva, bhavyatva ane abhavyatvarUp traNe chhe, te vinashvarapaNAne lIdhe paryAyAshrit hovAthI
‘paryAyArthik’ evI sangnAvALA ashuddha pAriNAmikabhAv kahevAy chhe. prashna — ashuddhapaNun

kem? uttara — joke A traN ashuddha pAriNAmikabhAv vyavahArathI sansArI jIvamAn chhe,

topaN ‘‘सव्वे सुद्धा हु सुद्धणया’’ [shuddhanaye sarva (sansArI) jIvo kharekhar shuddha chhe]’’ e

1. A gAthAnA mathALAmAn kahyun chhe.

Page 46 of 272
PDF/HTML Page 58 of 284
single page version

सुद्धणया’’ इति वचनाच्छुद्धनिश्चयेन नास्ति त्रयं, मुक्तजीवे पुनः सर्वथैव नास्ति, इति
हेतोरशुद्धत्वं भण्यते । तत्र शुद्धाशुद्धपारिणामिकमध्ये शुद्धपारिणामिकभावो ध्यानकाले ध्येयरूपो

भवति ध्यानरूपो न भवति, कस्मात् ध्यानपर्यायस्य विनश्वरत्वात्, शुद्धपारिणामिकस्तु
द्रव्यरूपत्वादविनश्वरः, इति भावार्थः । औपशमिकक्षायोपशमिकक्षायिकसम्यक्त्वभेदेन त्रिधा

सम्यक्त्वमार्गणा मिथ्यादृष्टिसासादनमिश्रसंज्ञविपक्षत्रयभेदेन सह षड्विधा ज्ञातव्या ।१२।

संज्ञित्वासंज्ञित्वविसदृशपरमात्मस्वरूपाद्भिन्ना संज्ञ्यसंज्ञिभेदेन द्विधा संज्ञिमार्गणा ।१३।

आहारकानाहारकजीवभेदेनाहारकमार्गणापि द्विधा ।१४। इति चतुर्दशमार्गणास्वरूपं ज्ञातव्यम् ।

एवं ‘पुढविजलतेयवाऊ’’ इत्यादिगाथाद्वयेन, तृतीयगाथापादत्रयेण च ‘‘गुणजीवापज्जत्ती पाणा
सण्णा य मग्गणाओय । उवओगोवि य कमसो वीसं तु परूवणा भणिया ।१।’’ इति

गाथाप्रभृतिकथितस्वरूपं धवलजयधवलमहाधवलप्रबन्धाभिधानसिद्धान्तत्रयबीजपदं सूचितम् ।

vachanathI shuddha nishchayanayanI apekShAe (sansArI jIvomAn) e traNe bhAv nathI ane mukta
jIvamAn to sarvathA nathI, e hetuthI ashuddhapaNun kahevAy chhe. tyAn shuddha ane ashuddha
pAriNAmikabhAvamAnthI ¹shuddhapAriNAmikabhAv dhyAnanA kALe dhyeyarUp hoy chhe, dhyAnarUp hoto

nathI, kAraN ke dhyAnaparyAy vinashvar chhe ane shuddha pAriNAmikabhAv to dravyarUp hovAthI
avinashvar chhe. Am bhAvArtha chhe.

aupashamik, kShAyopashamik ane kShAyik samyaktvanA bhedathI traN prakAranI samyaktva-

mArgaNA — mithyAdarshan, sAsAdan ane mishra e traN viparIt bhedasahit — chha prakAranI

jANavI. 12. sangnI ane asangnIpaNAthI visadrash evA paramAtmasvarUpathI bhinna
sangnImArgaNA sangnI ane asangnInA bhedathI be prakAranI chhe. 13. AhArak ane anAhArak
jIvonA bhedathI AhAramArgaNA paN be prakAranI chhe. 14.

e rIte chaud mArgaNAnun svarUp jANavun.
A rIte

‘‘पुढविजलतेयवाऊ’’ ityAdi be gAthAthI ane trIjI gAthAnA traN pAdathI

granthakAre dhaval - jayadhaval - mahAdhavalaprabandh nAmanA traN siddhAntagranthonA bIjapadane sUchit karyun

chhe – ke jenun svarUp (je bIjapadanun svarUp) ‘‘गुणजीवापज्जत्ती पाणा सण्णा य मग्गणाओय ।

उवओगोवि य कमसो वीसं तु परूवणा भणिया ।’’ guNasthAn, jIvasamAs, paryApti, prAN, sangnA,

chaud mArgaNA ane upayogathI – em kramapUrvak vIsh prarUpaNA² kahI chhe.)’’ e

1. traNe kALe shuddhatA pragaT karavA mATe A dravyarUp shuddha pAriNAmikabhAv Ashray karavA yogya chhe.
2. gommaTasAr jIvakAnD gAthA – 2.

Page 47 of 272
PDF/HTML Page 59 of 284
single page version

‘‘सव्वे सुद्धा हु सुद्धणया’’ इति शुद्धात्मतत्त्वप्रकाशकं तृतीयगाथाचतुर्थपादेन पञ्चास्तिकाय-
प्रवचनसारसमयसाराभिधानप्राभृतत्रयस्यापि बीजपदं सूचितमिति । अत्र गुणस्थानमार्गणादिमध्ये

केवलज्ञानदर्शनद्वयं क्षायिकसम्यक्त्वमनाहारकशुद्धात्मस्वरूपं च साक्षादुपादेयं, यत्पुनश्च
शुद्धात्मसम्यक्श्रद्धानज्ञानानुचरणलक्षणं कारणसमयसारस्वरूपं तत्तस्यैवोपादेयभूतस्य
विवक्षितैकदेशशुद्धनयेन साधकत्वात्पारम्पर्येणोपादेयं शेषं तु हेयमिति । यच्चाध्यात्मग्रन्थस्य

बीजपदभूतं शुद्धात्मस्वरूपमुक्तं तत्पुनरुपादेयमेव । अनेन प्रकारेण जीवाधिकारमध्ये

शुद्धाशुद्धजीवकथनमुख्यत्वेन सप्तमस्थले गाथात्रयं गतम् ।।१३।।

अथेदानीं गाथापूर्वार्द्धेन सिद्धस्वरूपमुत्तरार्द्धेन पुनरूर्ध्वगतिस्वभावं च कथयति —

णिक्कम्मा अट्ठगुणा किंचूणा चरमदेहदो सिद्धा ।

लोयग्गठिदा णिच्चा उप्पादवएहिं संजुत्ता ।।१४।।

(gommaTasAranI) gAthA vageremAn kahyun. ‘‘सव्वे सुद्धा हु सुद्धणया (shuddhanaye sarva jIvo kharekhar

shuddha chhe)’’ e trIjI gAthAnA chothA pAdathI — ke je shuddhAtmatattvanun prakAshak chhe tenAthI —

panchAstikAy, pravachanasAr ane samayasAr e traN prAbhRutanA bIjapadane sUchit karyun chhe.

ahIn guNasthAn ane mArgaNAsthAn vageremAn kevaLagnAn ane kevaLadarshan — e be,

kShAyikasamyaktva, anAhArak shuddhAtmasvarUp sAkShAt¹ upAdey chhe ane shuddhAtmAnAn samyak

shraddhAn - gnAn - AcharaNarUp kAraNasamayasAr chhe te, te ja upAdeyabhUtano (kevaLagnAnAdino)

vivakShit ekadesh shuddhanayanI apekShAe sAdhak hovAthI paramparAe upAdey chhe; e sivAy
badhun hey chhe. je adhyAtma - granthanA bIjapadabhUt shuddhAtmasvarUp kahyun te to upAdey ja chhe.

A rIte jIvAdhikAramAn shuddha ane ashuddha jIvanA kathananI mukhyatAthI sAtamA sthaLe

traN gAthA pUrI thaI. 13.

have, ahIn gAthAnA pUrvArdhathI siddhonun svarUp ane uttarArdhathI temano Urdhvagaman

svabhAv kahe chhe —

1. pragaT karavA yogya tarIke upAdey chhe.

aShTakarma hati aTh guN pAy, charamadehatain kichhU unAy;

lokaant thit siddha kahAy, nit utpAd nAsh hU bhAy. 14.

Page 48 of 272
PDF/HTML Page 60 of 284
single page version

निष्कर्म्माणः अष्टगुणाः किंचिदूनाः चरमदेहतः सिद्धाः ।

लोकाग्रस्थिताः नित्याः उत्पादव्ययाभ्यां संयुक्ताः ।।१४।।

व्याख्या — ‘सिद्धा’ सिद्धा भवन्तीति क्रियाध्याहारः । किं विशिष्टाः ? ‘‘णिक्कम्मा

अट्ठगुणा किंचूणा चरमदेहदो’’ निष्कर्माणोऽष्टगुणाः किञ्चिदूनाश्चरमदेहतः सकाशादिति
सूत्रपूर्वार्द्धेन सिद्धस्वरूपमुक्तम् । ऊर्ध्वगमनं कथ्यते ‘लोयग्गठिदा णिच्चा उप्पादवएहिं

संजुत्ता’’ ते च सिद्धा लोकाग्रस्थिता नित्या उत्पादव्ययाभ्यां संयुक्ताः । अतो

विस्तरः — कर्मारिविध्वंसकस्वशुद्धात्मसंवित्तिबलेन ज्ञानावरणादिमूलोत्तरगतसमस्तकर्मप्रकृति-

विनाशकत्वादष्टकर्मरहिताः ‘‘सम्मत्तणाणदंसणवीरियसुहुमं तहेव अवगहणं । अगुरुलहुअव्वबाहं

अट्ठगुणा होंति सिद्धाणं ।१। इति गाथाकथितक्रमेण तेषामष्टकर्मरहितानामष्टगुणाः कथ्यन्ते ।

gAthA 14

gAthArtha — siddha bhagavAn karmothI rahit chhe, ATh guNonA dhArak chhe, antim

sharIrathI k knyUn (ochhA) AkAravALA chhe, lokanA agrabhAge sthit chhe, nitya chhe ane
utpAd - vyayathI yukta chhe.

TIkA — ‘‘सिद्धा’’ siddho hoy chhe. e rIte ahIn ‘भवन्ति’ (hoy chhe)’’ kriyA

adhyAhAr chhe. kevA hoy chhe? ‘‘णिकम्मा अट्ठगुणाः किंचूणा चरमदेहदो’’ karmothI rahit, ATh

guNothI sahit, antim sharIrathI k knyUn evA siddha chhe – hoy chhe; e pramANe gAthAnA

pUrvArdhathI siddhonun svarUp kahyun. have, temano Urdhvagaman svabhAv kahevAmAn Ave chhe

‘‘लोयग्गठिदा णिच्चा उप्पादवएहिं संजुत्ता’’ te siddha bhagavanto lokanA agrabhAgamAn sthit chhe,

nitya chhe ane utpAd - vyayathI sanyukta chhe.

have vistAr kahevAmAn Ave chhe — karmashatruonA vidhvansak svashuddhAtmAnI samvittinA

(samvedananA) baLathI gnAnAvaraNAdi mUL ane uttar samasta karmaprakRitiono vinAsh karavAne
kAraNe siddhabhagavAn ATh karmathI rahit chhe. ‘‘सम्मत्तणाणदंसणवीरियसुहुमं तहेव अवगहणं ।

अगुरुलहुअव्वबाहं अट्ठगुणा होंति सिद्धाणं ।१। (samyaktva, gnAn, darshan, vIrya, sUkShmatva,

avagAhan, agurulaghu ane avyAbAdh — e ATh guNo siddhone hoy chhe)’’ e gAthAmAn¹

kahelA kramapUrvak, ATh karmarahit evA te siddhonA ATh guNo kahevAmAn Ave chhe.

1. vasunandI shrAvakAchAr gAthA-537

< Previous Page Next Page >