Bruhad Dravya Sangrah-Gujarati (simplified iso15919 transliteration). Gatha: 37 : Moksha Tattvanu Kathan, 38 : Punya-Papna Swaroopanu Kathan ; Adhikar Trijo:Mokshamarga Adhikar; Mokshamarga Adhikar; Vyavahar Ane Nishchay Mokshamarganu Swaroop; Abhedpane Aatma Ja Mokshamarga Chhe; Samyagdarshananu Kathan; Pachish Dosh Rahit Samyaktvanu Kathan.

< Previous Page   Next Page >


Combined PDF/HTML Page 10 of 15

 

Page 169 of 272
PDF/HTML Page 181 of 284
single page version

background image
pharīvār ‘सडणं’ shabda shā māṭe kahyo? samādhān — pahelān je ‘सडदि’ shabda kahyo hato tenā
dvārā nirmaḷ ātmānā anubhavanun grahaṇ karanār bhāv – nirjarā nāmanā pariṇāmanā
sāmarthyanun kathan karyun hatun, dravya – nirjarānun nahi. ‘इदि दुविहा’ e rīte dravya ane bhāvarūp
nirjarā be prakāranī chhe.
ahīn, shiṣhya pūchhe chhe — savipāk nirjarā narakādi gatiomān agnānīone paṇ
(thatī) jovāmān āve chhe. te samyaggnānīone ja hoy evo niyam nathī. teno uttar —
ahīn je samvar – pūrvakanī mokṣhanā kāraṇarūp nirjarā chhe, te ja grahaṇ karavī. je
agnānīonī nirjarā chhe te to gajasnānavat niṣhphaḷ chhe, kāraṇ ke thoḍān karma khare chhe ane
te ghaṇān vadhāre bāndhe chhe, te kāraṇe te grahaṇ karavā yogya nathī. sarāg samyagdraṣhṭionī1
je nirjarā chhe te jo ke ashubh karmono vināsh kare chhe, topaṇ sansāranī sthiti ghaṭāḍe
chhe, te bhavamān tīrthaṅkar prakr̥iti ādi vishiṣhṭa prakāranā puṇyabandhanun kāraṇ thāy chhe ane
paramparāe mokṣhanun kāraṇ thāy chhe. vītarāg samyagdraṣhṭione puṇya ane pāp banneno nāsh
thatān te bhavamān paṇ muktinun kāraṇ thāy chhe. shrīkundakundāchāryadeve te ja kahyun chheḥ ‘‘agnānī
je karmo lākh karoḍ bhavomān khapāve chhe te karmo gnānī triguptimān gupta thaīne
uchchhvāsamātramān khapāve chhe.’’1
तेनैव द्रव्यनिर्जरा लब्धा, पुनरपि, ‘‘सडणं’’ किमर्थं भणितम् ? तत्रोत्तरम् — तेन
सडदिशब्देन निर्मलात्मानुभूतिग्रहणभावनिर्जराभिधानपरिणामस्य सामर्थ्यमुक्तं, न च
द्रव्यनिर्जरेति । ‘‘इदि दुविहा’’ इति द्रव्यभावरूपेण निर्जरा द्विविधा भवति ।
अत्राह शिष्य : — सविपाकनिर्जरा नरकादिगतिष्वज्ञानिनामपि दृश्यते संज्ञानिनामेवेति
नियमो नास्ति । तत्रोत्तरम् — अत्रैवमोक्षकारणं या संवरपूर्विका निर्जरा सैव ग्राह्या । या
पुनरज्ञानिनां निर्जरा सा गजस्नानवन्निष्फला । यतः स्तोकं कर्म निर्जरयति बहुतरं बध्नाति,
तेन कारणेन सा न ग्राह्या । या तु सरागसद्दृष्टीनां निर्जरा सा यद्यप्यशुभकर्मविनाशं करोति
तथापि संसारस्थितिं स्तोकां कुरुते । तद्भवे तीर्थकरप्रकृत्यादिविशिष्टपुण्यबन्धकारणं भवति
पारम्पर्येण मुक्तिकारणं चेति । वीतरागसद्दृष्टीनां पुनः पुण्यपापद्वयविनाशे तद्भवेऽपि
मुक्तिकारणमिति । उक्तं च श्री कुन्दकुन्दाचार्यदेवैः ‘‘जं अण्णाणी कम्मं खवेदि
भवसदसहस्सकोडीहिं । तं णाणी तिहिंगुत्तो खवेदि उस्सासमेत्तेण ।१।’’ कश्चिदाह —
1. shrī pravachanasār gāthā 238.

Page 170 of 272
PDF/HTML Page 182 of 284
single page version

background image
koī kahe chhe ke, samyagdraṣhṭione1 ‘vītarāg’ visheṣhaṇanun shun prayojan chhe? ‘rāgādi
hey chhe, e bhāv mārā nathī’ e pramāṇe bhedavignān thatān, tene rāgano anubhav thavā
chhatān paṇ, gnānamātrathī mokṣha thaī jāy chhe. (to pachhī ‘vītarāg’ visheṣhaṇanun shun prayojan
chhe?) samādhānaḥ — andhārāmān be manuṣhyo chhe, ekanā hāthamān dīvo chhe ane bījo dīvā
vināno chhe, te (dīvā vinānā) manuṣhyane kūvāmān paḍavānun ke sarpādinun gnān nathī, tethī
teno vināsh thāy to temān teno doṣh nathī. parantu jenā hāthamān dīvo chhe te kūvāmān paḍavā
vagerethī vināsh pāme to tene dīvānun phaḷ na maḷyun. je kūvāmān paḍavā vageremānthī bache
chhe tene dīvo rākhavānun phaḷ chhe. tevī rīte koī paṇ jīv ‘rāgādi hey chhe, mārā bhāv
nathī’ e pramāṇe bhedavignān jāṇato nathī, tyānsudhī to te karmathī bandhāy chhe ane bījo
koī jīv rāgādithī bhedavignān thavā chhatān paṇ jeṭalā anshe rāgādino anubhav kare chhe
teṭalā anshe te paṇ bandhāy ja chhe, tene paṇ rāgādinā bhedavignānanun phaḷ nathī. je rāgādithī
bhedavignān thatān rāgādino tyāg kare chhe tene bhedavignānanun phaḷ chhe, em jāṇavun. te ja
kahyun chhe — ‘chakṣhuthī dekhavānun phaḷ sarpādi doṣhano tyāg karavo te chhe; jovā chhatān paṇ sarpanā
daramān paḍanārane netra nirarthak chhe.’’2
सद्दृष्टीनां वीतरागविशेषेणं किमर्थं, ‘‘रागादयो हेयो, मदीया न भवन्ति’’ इति भेदविज्ञाने
जाते सति रागानुभवेऽपि ज्ञानमात्रेण मोक्षो भवतीति । तत्र परिहारः । अन्धकारे पुरुषद्वयम्
एकः प्रदीपहस्तस्तिष्ठति, अन्यः पुनरेकः प्रदीपरहितस्तिष्ठति । स च कूपे पतनं सर्पादिकं
वा न जानाति, तस्य विनाशे दोषो नास्ति । यस्तु प्रदीपहस्तस्तस्य कूपपतनादिविनाशे
प्रदीपफलं नास्ति । यस्तु कूपपतनादिकं त्यजति तस्य प्रदीपफलमस्ति । तथा कोऽपि रागादयो
हेया मदीया न भवन्तीति भेदविज्ञानं न जानाति स कर्मणा बध्यते तावत्, अन्यः कोऽपि
रागादिभेदविज्ञाने जातेऽपि यावतांशेन रागादिकमनुभवति तावतांशेन सोऽपि बध्यत एव,
तस्यापि रागादिभेदविज्ञानफलं नास्ति । यस्तु रागादिभेदविज्ञाने जाते सति रागादिकं त्यजति
तस्य भेदविज्ञानफलमस्तीति ज्ञातव्यम् । तथा चोक्तं — ‘चक्खुस्स दंसणस्स य सारो
सप्पादिदोसपरिहार । चक्खू होइ णिरत्थं दट्ठूण विले पडंतस्स’ ।।३६।। एवं
1. ahīn je sarāg samyagdraṣhṭio kahyā te jīvone samyagdarshan to yathārtha ja pragaṭyun chhe, paṇ chāritra
apekṣhāe temane mukhyapaṇe rāg hayāt hovāthī temane ‘sarāg samyagdraṣhṭio’ kahyā chhe. vaḷī temane je
shubh anuṣhṭhān chhe te mātra upachārathī ja ‘nishchay sādhak (nishchayanā sādhanabhūt)’ kahevāmān āvyun chhe,
em samajavun. (juo, shrī pañchāstikāy saṅgrah, pā. 259 phūṭanoṭ.)
2. shrī bhagavatī ārādhanā gāthā 12.

Page 171 of 272
PDF/HTML Page 183 of 284
single page version

background image
ā pramāṇe nirjarātattvanā vyākhyānamān ek sūtrathī chothun sthaḷ pūrun thayun. 36.
have, mokṣhatattvanun kathan kare chheḥ —
gāthā 37
gāthārthaḥ — je sarva karmonā nāshanun kāraṇ chhe evā ātmānā pariṇām tene
bhāvamokṣha jāṇavo; karmonun ātmāthī sarvathā pr̥uthak thavun te dravyamokṣha chhe.
ṭīkāḥ — joke sāmānyapaṇe sampūrṇa karmamaḷ - kalaṅkarahit, sharīrarahit ātmānun
ātyantik, svābhāvik, achintya, adbhut, anupam, sampūrṇa - nirmaḷ kevaḷagnānādi anant
guṇonān sthānarūp je avasthāntar ( – āvī je vishiṣhṭa avasthā) te ja mokṣha kahevāy chhe,
topaṇ visheṣhapaṇe bhāv ane dravyanā bhedathī te (mokṣha) be prakārano chhe – em vārttik chhe.
te ā rīte chhe — ‘णेयो स भावमुक्खो’ tene bhāvamokṣha jāṇavo. te koṇ? ‘‘अप्पणो हु
परिणामो’’ nishchayaratnatrayātmak kāraṇ samayasārarūp ‘हु’ pragaṭ ātmānā pariṇām. kevā
निर्जराव्याख्याने सूत्रेणैकेन चतुर्थस्थलं गतम् ।
अथ मोक्षतत्त्वमावेदयति : —
सव्वस्स कम्मणो जो खयहेदू अप्पणो हु परिणामो ।
णेयो स भावमुक्खो दव्वविमुक्खो य कम्मपुहभावो ।।३७।।
सर्वस्य कर्मणः यः क्षयहेतुः आत्मनः हि परिणामः ।
ज्ञेयः सः भावमोक्षः द्रव्यविमोक्षः च कर्म्मपृथग्भावः ।।३७।।
व्याख्या — यद्यपि सामान्येन निरवशेषनिराकृतकर्ममलकलंकस्याशरीरस्यात्मन
आत्यन्तिकस्वाभाविकाचिन्त्याद्भुतानुपमसकलविमलकेवलज्ञानाद्यनन्तगुणास्पदमवस्थान्तरं मोक्षो
भण्यते तथापि विशेषेण भावद्रव्यरूपेण द्विधा भवतीति वार्तिकम् । तद्यथा — ‘‘णेयो स
भावमुक्खो’’ णेयो ज्ञातव्यः स भावमोक्षः । स कः ? ‘‘अप्पणो हु परिणामो’’
निश्चयरत्नत्रयात्मककारणसमयसाररूपो ‘‘हु’’ स्फु टमात्मनः परिणामः । कथंभूतः ?
sarva karmakā kṣhayakar bhāv, chetanakai hvai mokṣhasubhāv;
karma – jīv nyāre jo hoy, dravya - vimokṣha kahāvai soy. 37.

Page 172 of 272
PDF/HTML Page 184 of 284
single page version

background image
pariṇām? ‘‘सव्वस्स कम्मणो जो खयहेदू’’ sarva dravya – bhāvarūp mohanīy ādi chār
ghātīkarmonā nāshanun je kāraṇ chhe te.
dravyamokṣhanun kathan kare chheḥ ‘‘दव्वविमुक्खो’’ ayogī guṇasthānanā chhellā samaye
dravyamokṣha thāy chhe. te (dravyamokṣha) kevo chhe? ‘‘कम्मपुहभावो’’ ṭaṅkotkīrṇa shuddha – buddha jeno ek
svabhāv chhe evā paramātmāthī, āyuṣhya ādi sheṣh chār aghātīkarmonun paṇ atyantapaṇe
pr̥uthak thavun – bhinna thavun – chhūṭī javun, te dravyamokṣha chhe.
te muktātmānā sukhanun varṇan karavāmān āve chhe — ‘‘ātmānā upādānathī siddha,
svayam atishayatāvāḷun, bādhārahit, vishāḷ, vr̥uddhi ane hnāsathī rahit, viṣhayothī rahit,
pratipakṣhabhāv rahit, anya dravyonī apekṣhā vinānun, nirupam, apār, shāshvat, sarvadā utkr̥uṣhṭa
tathā anantasārabhūt paramasukh te siddhone hoy chhe.’’
shaṅkāḥ — indriyasukh e ja sukh chhe, siddha jīvone indriy ane sharīrano abhāv
hovāthī pūrvokta atīndriy sukh kevī rīte hoī shake? teno uttar āpavāmān āve
chheḥ — sānsārik sukh to strī – sevanādi pāñch indriyanā viṣhayothī ja utpanna thāy chhe,
parantu pāñch indriyanā viṣhayonā vyāpārarahit, avyākuḷ chittavāḷā manuṣhyone je sukh chhe
te atīndriy sukh chhe, te ahīn paṇ dekhavāmān āve chhe. pāñch indriy ane manathī utpanna
thatā vikalponī jāḷarahit, nirvikalpa samādhimān sthit param yogīone rāgādino abhāv
‘‘सव्वस्स कम्मणो जो खयहेदू’’ सर्वस्य द्रव्यभावरूपमोहनीयादिघातिचतुष्टयकर्मणो यः
क्षयहेतुरिति । द्रव्यमोक्षं कथयति । ‘‘दव्वविमुक्खो’’ अयोगिचरमसमये द्रव्यविमोक्षो भवति ।
कोऽसौ ? ‘‘कम्मपुहभावो’’ टङ्कोत्कीर्णशुद्धबुद्धैकस्वभावपरमात्मन आयुरादिशेषाघाति-
कर्मणामपि य आत्यन्तिकपृथग्भावो विश्लेषो विघटनमिति ।
तस्य मुक्तात्मनः सुखं कथ्यते । ‘‘आत्मोपादानसिद्धं स्वयमतिशयवद्वीतबाधं विशालं
वृद्धिह्रासव्यपेतं विषयविरहितं निःप्रतिद्वन्द्वभावम् । अन्यद्रव्यानपेक्षं निरुपमममितं शाश्वतं
सर्वकालमुत्कृष्टानंतसारं परमसुखमतस्तस्य सिद्धस्य जातं ।१।’’ कश्चिदाह — इन्द्रियसुखमेव
सुखं, मुक्तात्मनामिन्द्रियशरीराभावे पूर्वोक्तमतीन्द्रियसुखं कथं घटत इति ? तत्रोत्तरं दीयते —
सांसारिकसुखं तावत् स्त्रीसेवनादिपञ्चेन्द्रियविषयप्रभवमेव, यत्पुनः पञ्चेन्द्रियविषय-
व्यापाररहितानां निर्व्याकुलचित्तानां पुरुषाणां सुखं तदतीन्द्रियसुखमत्रैव दृश्यते ।
पञ्चेन्द्रियमनोजनितविकल्पजालरहितानां निर्विकल्पसमाधिस्थानां परमयोगिनां रागादिरहितत्वेन

Page 173 of 272
PDF/HTML Page 185 of 284
single page version

background image
hovāthī je svasamvedya ātmasukh chhe te visheṣharūpe atīndriy sukh chhe; ane je bhāvakarma
– dravyakarma – nokarma rahit, ātmānā sarvapradeshe āhlādarūp evā ek pāramārthik
paramānandapariṇat mukta jīvone je atīndriy sukh chhe, te atyant visheṣharūpe atīndriy sukh
jāṇavun.
ahīn, shiṣhya kahe chhe — sansārī jīvone nirantar karmono bandh thāy chhe tevī ja rīte
karmono uday paṇ hoy chhe, shuddhātmabhāvanāno prasaṅg nathī; to mokṣha kevī rīte thāy? teno
uttaraḥ — jevī rīte koī buddhimān manuṣhya, shatrunī nirbaḷ avasthā joīne vichār kare
chhe ke ‘ā māre māravāno prasaṅg chhe,’ pachhī puruṣhārtha karīne shatrune haṇe chhe, tem karmonī
paṇ ekarūp avasthā rahetī nathī, jyāre karmanī sthiti ane anubhāg hīn thatān te laghu
ane kṣhīṇ thāy chhe, tyāre buddhimān bhavya jīv āgamabhāṣhāthī1 ‘खयउवसमियविसोही देसण
पाउग्ग करणलद्धी य । चत्तारि वि सामण्णा करणं पुण होदि सम्मत्ते ।। (arthaḥ — kṣhayopasham,
vishuddhi, deshanā, prāyogya ane karaṇalabdhi; emānthī chār to sāmānya chhe ane karaṇalabdhi
samyaktva thavānā samaye thāy chhe.)’ — ā gāthāmān kahelī pāñch labdhi nāmak
(nirmaḷabhāvanāvisheṣharūp khaḍgathī) ane adhyātmabhāṣhāthī nijashuddhātmābhimukh pariṇām
nāmak visheṣh prakāranī nirmaḷabhāvanārūp khaḍgathī puruṣhārtha karīne karmashatrune haṇe chhe.
antaḥkoṭākoṭīpramāṇ karmanī sthitirūp tathā latā ane kāṣhṭhasthānīy anubhāgarūp1 karmanun
स्वसंवेद्यमात्मसुखं तद्विशेषेणातीन्द्रियम् । यच्च भावकर्मद्रव्यकर्मनोकर्मरहितानां सर्वप्रदेशाह्लादैक-
पारमार्थिकपरमानन्दपरिणतानां मुक्तात्मनामतीन्द्रियसुखं तदत्यन्तविशेषेण ज्ञातव्यम् । अत्राह
शिष्यः — संसारिणां निरन्तरं कर्मबन्धोस्ति, तथैवोदयोऽप्यस्ति, शुद्धात्मभावनाप्रस्तावो नास्ति,
कथं मोक्षो भवतीति ? तत्र प्रत्युत्तरं — यथा शत्रोः क्षीणावस्थां दृष्ट्वा कोऽपि धीमान्
पर्यालोचयत्ययं मम हनने प्रस्तावस्ततः पौरुषं कृत्वा शत्रुं हन्ति । तथा कर्मणामप्येकरूपावस्था
नास्ति, हीयमानस्थित्यनुभागत्वेन कृत्वा यदा लघुत्वं क्षीणत्वं भवति तदा धीमान् भव्य
आगमभाषया ‘खयउवसमिय विसोही देसण पाउग्ग करणलद्धी य । चत्तारि वि सामण्णा
करणं पुण होइ सम्मत्ते ।१।’ इति गाथाकथितलब्धिपञ्चकसंज्ञेनाध्यात्मभाषया
निजशुद्धात्माभिमुखपरिणामसंज्ञेन च निर्मलभावनाविशेषखड्गेन पौरुषं कृत्वा कर्मशत्रुं
हन्तीति । यत्पुनरन्तः कोटाकोटीप्रमितकर्मस्थितिरूपेण तथैव लतादारुस्थानीयानुभागरूपेण च
1. shrī gommaṭasār jīvakāṇḍ gāthā 650. samyagdarshan sambandhī ā shāstranī gāthā 41 nī phūṭanoṭamān
karaṇalabdhinī vigat lakhī chhe te vāñchavī.

Page 174 of 272
PDF/HTML Page 186 of 284
single page version

background image
laghutva thavā chhatān paṇ ā jīv āgamabhāṣhāthī adhaḥkaraṇ, apūrvakaraṇ ane
anivr̥uttikaraṇ nāmak ane adhyātmabhāṣhāthī svashuddhātmābhimukh pariṇatirūp evī
karmahananabuddhi koī paṇ kāḷe nahi kare, to te abhavyatvaguṇanun lakṣhaṇ jāṇavun.
bījān paṇ nav draṣhṭānto mokṣhanā viṣhayamān jāṇavān. ‘‘रयण दीव दिणयर दहिउ, दुद्धउ
घीव पहाणु । सुण्णुरुप्पफलिहउ अगणि, णव दिट्ठंता जाणि१ ।। (arthaḥ — ratna, dīpak, sūrya, dūdh,
dahīn, ghī, patthar, sonun, chāndī, sphaṭikamaṇi ane agni — e rīte nav draṣhṭānt jāṇavān.).’’
shaṅkā : — anādikāḷathī jīv mokṣha pāme chhe, tethī ā jagat kadīk khālī thaī jashe?
tenun samādhāān : — jem bhaviṣhyakāḷanā samayo krame – krame pasār thavāthī joke bhaviṣhyakāḷanī
samayarāshimān ghaṭāḍo thāy chhe, topaṇ teno kadī ant thato nathī. tem jīvo mokṣhe jatān joke
jīvonī rāshimān ghaṭāḍo thāy chhe, topaṇ teno ant thato nathī. jo jīv mokṣhamān jatān sansāramān
jīvanī shūnyatā thatī hoy to bhūtakāḷamān ghaṇā jīvo mokṣhe gayā chhe, topaṇ atyāre jagatamān
jīvonī shūnyatā kem dekhātī nathī? vaḷī abhavya jīvo ane abhavya samān bhavyajīvono
mokṣha nathī, to pachhī jagatamān jīvonī shūnyatā kevī rīte thāy? 37.
āvī rīte, saṅkṣhepamān mokṣhatattvanā vyākhyānarūp ek sūtrathī pāñchamun sthaḷ samāpta
thayun.
कर्मलघुत्वे जाते अपि सत्ययं जीव आगमभाषया अधःप्रवृत्तिकरणापूर्व-
करणानिवृत्तिकरणसंज्ञामध्यात्मभाषया स्वशुद्धात्माभिमुखपरिणतिरूपां कर्महननबुद्धिं क्वापि
काले न करिष्यतीति तदभव्यत्वगुणस्यैव लक्षणं ज्ञातव्यमिति । अन्यदपि दृष्टान्तनवकं
मोक्षविषये ज्ञातव्यम् — ‘‘रयण दीव दिणयर दहिउ दुद्धउ घीव पहाणु । सुण्णुरुप्पफलिहउ
अगणि, णव दिट्ठंता जाणि ।१।’ नन्वनादिकाले मोक्षं गच्छतां जीवानां जगच्छून्यं
भविष्यतीति ? तत्र परिहारः — यथा भाविकालसमयानां क्रमेण गच्छतां यद्यपि
भाविकालसमयराशेः स्तोकत्वं भवति तथाप्यवसानं नास्ति । तथा मुक्तिं गच्छतां जीवानां
यद्यपि जीवराशेः स्तोकत्वं भवति तथाप्यवसानं नास्ति । इति चेत्तर्हि पूर्वकाले बहवोऽपि जीवा
मोक्षं गता इदानीं जगतः शून्यत्वं किं न दृश्यते ? किञ्चाभव्यानामभव्यसमानभव्यानां च
मोक्षो नास्ति कथं शून्यत्वं भविष्यतीति ।।३७।। एवं संक्षेपेण मोक्षतत्त्वव्याख्यानेनैकसूत्रेण
पञ्चमं स्थलं गतम् ।
1. shrī yogasār gāthā 57

Page 175 of 272
PDF/HTML Page 187 of 284
single page version

background image
have, āgaḷ chhaṭhṭhā sthaḷamān ‘‘gāthānā pūrvārdhathī puṇya - pāparūp be padārthonun svarūp
ane uttarārdhathī puṇya ane pāp prakr̥itionī saṅkhyā hun kahun chhun’’ evo abhiprāy manamān
rākhīne bhagavān ā sūtranun pratipādan kare chhe.
gāthā 38
gāthārthaḥ — shubh ane ashubh pariṇāmothī yukta jīvo kharekhar puṇya – pāparūp
hoy chhe; shātāvedanīy, shubh āyu, shubh nām tathā uchcha gotra e puṇyaprakr̥iti chhe, bākīnī
badhī pāpaprakr̥itio chhe.
ṭīkāḥ — ‘‘पुण्णं पावं हवंति खलु जीवा’’ chidānanda ek sahaj shuddhasvabhāvathī
jīvo puṇya, pāp, bandh, mokṣha ādi paryāyarūp vikalpothī rahit hovā chhatān paṇ
paramparāthī chālyā āvatā anādikarmabandharūp paryāyathī kharekhar – spaṣhṭapaṇe puṇya ane
pāparūp thāy chhe. kevā prakāranā thaīne? ‘‘सुहअसुहभावजुत्ता’’ उद्वममिथ्यात्वविषं भावय
दृष्टिं च कुरु परां भक्तिम् भावनमस्काररतो ज्ञाने युक्तो भव सदापि ।। पञ्च महाव्रतरक्षां
अतः ऊर्ध्वं षष्ठस्थले गाथापूर्वार्धेन पुण्यपापपदार्थद्वयस्वरूपमुत्तरार्धेन च
पुण्यपापप्रकृतिसंख्यां कथयामीत्यभिप्रायं मनसि धृत्वा भगवान् सूत्रमिदम् प्रतिपादयति : —
सुहअसुहभावजुत्ता पुण्णं पावं हवंति खलु जीवा ।
सादं सुहाउ णामं गोदं पुण्णं पराणि पावं च ।।३८।।
शुभाशुभभावयुक्ताः पुण्यं पापं भवन्ति खलु जीवाः ।
सातं शुभायुः नाम गोत्रं पुण्यं पराणि पापं च ।।३८।।
व्याख्या — ‘‘पुण्णं पावं हवंति खलु जीवा’’ चिदानन्दैकसहजशुद्धस्वभावत्वेन
पुण्यपापबन्धमोक्षादिपर्यायरूपविकल्परहिता अपि सन्तानागतानादिकर्मबन्धपर्यायेण पुण्यं पापं
च भवन्ति खलु स्फु टं जीवाः । कथंभूताः सन्तः ? ‘‘सुहअसुहभावजुत्ता’’ ‘‘उद्वममिथ्यात्वविषं
भावय दृष्टिं च कुरु परां भक्तिम् । भावनमस्काररतो ज्ञाने युक्तो भव सदापि ।१।
shubh ar ashubh bhāvajut jīv, bhāv puṇya aru pāp sadīv;
sātā shubh gottar aru nām, āyu puṇya, par pāp nakām. 38.

Page 176 of 272
PDF/HTML Page 188 of 284
single page version

background image
कोपचतुष्कस्य निग्रहं परमम् । दुर्दान्तेन्द्रियविजयं तपःसिद्धिविधौ कुरूद्योगम् ।।१ (arthaḥ —
mithyātvarūpī viṣhanun vaman karo, samyagdarshananī bhāvanā karo, utkr̥uṣhṭa bhakti karo ane
bhāvanamaskāramān tatpar thaīne sadā gnānamān joḍāo. pāñch mahāvratonī rakṣhā karo,
krodhādi chār kaṣhāyono pūrṇa nigrah karo, prabaḷ indriyono vijay karo ane tapane
siddha karavānī vidhino udyam karo.) ā rīte uparanī be āryāmān kahelā lakṣhaṇavāḷā
shubhopayogarūp pariṇāmathī ane tenāthī viparīt ashubhopayogarūp pariṇāmathī yukta –
pariṇat jīvo puṇya - pāparūp thāy chhe. have, puṇya ane pāpanā bhed kahe chhe. ‘‘सादं
सुहाउ णामं गोदं पुण्णं’’ shātāvedanīy, shubh āyu, shubh nām ane uchcha gotra —
e karma to puṇyarūp chhe. ‘‘पराणि पावं च’’ tenāthī anya karmo pāp chhe. te ā
pramāṇe — shātāvedanīy ek, tiryañch, manuṣhya ane dev — e traṇ āyuṣhya, subhag,
yashaḥkīrti, tīrthaṅkarapaṇun vagere nāmakarmanī sāḍatrīs ane uchcha gotra ek — e rīte
kul bentāḷīs puṇyaprakr̥itio jāṇavī, bākīnī byāsī pāpaprakr̥iti chhe. ‘darshanavishuddhi,
vinayasampannatā, shīl ane vratomān atichārarahit ācharaṇ, nirantar gnānopayog,
samveg, shakti anusār tyāg, shakti anusār tap, sādhusamādhi, vaiyāvr̥utya karavī,
arhantabhakti, āchāryabhakti, bahushrutabhakti, pravachanabhakti, āvashyakomān hāni na
karavī, mārga - prabhāvanā ane pravachan - vātsalya — e tīrthaṅkaraprakr̥itinā bandhanān kāraṇ chhe.’
e uparokta lakṣhaṇavāḷā soḷ bhāvanāothī utpanna tīrthaṅkar nāmakarma vishiṣhṭa puṇya
पञ्चमहाव्रतरक्षां कोपचतुष्कस्य निग्रहं परमम् । दुर्दान्तेन्द्रियविजयं तपःसिद्धिविधौ
कुरूद्योगम् ।२।’’ इत्यार्याद्वयकथितलक्षणेन शुभोपयोगभावेन परिणामेन तद्वि-
लक्षणेनाशुभोपयोगपरिणामेन च युक्ताः परिणताः । इदानीं पुण्यपापभेदान् कथयति ‘‘सादं
सुहाउ णामं गोदं पुण्णं’’ सद्वेद्यशुभायुर्नामगोत्राणि पुण्यं भवति ‘‘पराणि पावं च’’
तस्मादपराणि कर्माणि पापं चेति । तद्यथा — सद्वेद्यमेकं, तिर्यग्मनुष्यदेवायुस्त्रयं, सुभग-
यशःकीर्त्तितीर्थकरत्वादिनामप्रकृतीनां सप्तत्रिंशत्, तथोच्चैर्गोत्रमिति समुदायेन
द्विचत्वारिंशत्संख्याः पुण्यप्रकृतयो विज्ञेयाः । शेषा द्वयशीतिपापमिति । तत्र ‘दर्शनविशुद्धि-
र्विनयसंपन्नता शीलव्रतेष्वनतिचारोऽभीक्ष्णज्ञानोपयोगसंवेगौ शक्तितस्त्यागतपसीसाधुसमाधि-
र्वैयावृत्त्यकरणमर्हदाचार्यबहुश्रुतप्रवचनभक्तिरावश्यकापरिहाणिमार्गप्रभावनाप्रवचनवत्सलत्वमिति
तीर्थकरत्वस्य’ इत्युक्तलक्षणषोडशभावनोत्पन्नतीर्थकरनामकर्मैव विशिष्टं पुण्यम् ।
1. agnāt shāstra.

Page 177 of 272
PDF/HTML Page 189 of 284
single page version

background image
chhe. soḷ bhāvanāomān paramāgamanī bhāṣhāthī ‘‘मूढत्रयं मदाश्चाष्टौ तथानायतनानि षट् ।
अष्टौ शंकादयश्चेति द्रग्दोषाः पञ्चविंशतिः ।। (arthaḥ — traṇ1 mūḍhatā, āṭh mad, chha
anāyatan ane āṭh shaṅkādi doṣh — e pachīs samyagdarshanā doṣh chhe.)’’ e shlokamān
kahel pachīs maḷarahit (samyaktvabhāvanā) ane adhyātmabhāṣhāthī nij shuddhātmā
upādey chhe evī ruchirūp samyaktvanī bhāvanā ja mukhya chhe, em jāṇavun.
shaṅkāḥ — samyagdraṣhṭi jīvane to puṇya – pāp banne hey chhe, to te puṇya kem kare?
tyān yukti sahit samādhān āpe chhe — jem koī manuṣhya bījā deshamān rahetī (potānī)
manohar strīnī pāsethī āvel manuṣhyone te arthe dān āpe chhe ane sanmān vagere kare chhe,
tem samyagdraṣhṭi paṇ upādeyarūpe nij shuddhātmānī ja bhāvanā kare chhe ane jyāre
chāritramohanā udayathī temān (shuddhātmānī bhāvanā karavāmān) asamartha hoy chhe; tyāre nirdoṣh
paramātmasvarūp arhant ane siddhonī tathā temanā ārādhak āchārya, upādhyāy ane
sādhuonī, paramātmapadanī prāpti māṭe ane viṣhay – kaṣhāyothī bachavā māṭe, dān - pūjā
vagerethī athavā guṇonī stutithī paramabhakti kare chhe. te bhogākāṅkṣhādi nidānarahit
pariṇāmathī tathā niḥspr̥uhavr̥uttithī vishiṣhṭa puṇyano āsrav thāy chhe, jem kheḍūtane chokhānī
khetī karatān ghās, photarān vagere maḷe ja chhe tem. te puṇyathī jīv svargamān devendra,
lokāntikadev vagerenī vibhūti pāmīne vimān, parivār vagere sampadāone jīrṇa tr̥uṇasamān
षोडशभावनासु मध्ये परमागमभाषया ‘‘मूढत्रयं मदाश्चाष्टौ तथानायतनानि षट् । अष्टौ
शंकादयश्चेतिं द्रग्दोषाः पञ्चविंशतिः ।१।’’ इति श्लोककथितपञ्चविंशतिमलरहिता
तथाध्यात्मभाषया निजशुद्धात्मोपादेयरुचिरूपा सम्यक्त्वभावनैव मुख्येति विज्ञेयम् ।
‘सम्यग्दृष्टेर्जीवस्य पुण्यपापद्वयमपि हेयम्,’ कथं पुण्यं करोतीति ? तत्र युक्तिमाह । यथा
कोऽपि देशान्तरस्थमनोहरस्त्रीसमीपादागतपुरुषाणां तदर्थे दानसन्मानादिकं करोति तथा
सम्यग्दृष्टिः अप्युपादेयरूपेण स्वशुद्धात्मानमेव भावयति चारित्रमोहोदयात्तत्रासमर्थः सन्
निर्दोषपरमात्मस्वरूपाणामर्हत्सिद्धानां तदाराधकाचार्योपाध्यायसाधूनां च परमात्मपदप्राप्त्यर्थं
विषयकषायवञ्चनार्थं च दानपूजादिना गुणस्तवनादिना वा परमभक्तिं करोति तेन
भोगाकाङ्क्षादिनिदानरहितपरिणामेन कुटुम्बिनां (कृषकानां) पलालमिव अनीहितवृत्त्या
विशिष्टपुण्यमास्रवति तेन च स्वर्गे देवेन्द्रलोकान्तिकादिविभूतिं प्राप्य विमानपरिवारादिसंपदं
1. gnānārṇav pr̥u. 93

Page 178 of 272
PDF/HTML Page 190 of 284
single page version

background image
gaṇato thako pāñch mahāvidehomān jaīne jue chhe. shun jue chhe? ‘te ā samavasaraṇ chhe, te
ā vītarāg sarvagna bhagavān chhe, te ā bhedābhed ratnatrayanā ārādhak gaṇadharadevādi chhe;’
je pahelān sāmbhaḷyā hatā temane āj pratyakṣha joyā’ — em samajīne dharmamān buddhi visheṣh
draḍh karīne chothā guṇasthānane yogya ātmabhāvanāne na chhoḍatān, bhog bhogavavā chhatān paṇ
dharmadhyānamān kāḷ nirgaman karīne svargamānthī āvīne tīrthaṅkarādi padane pāme chhe, topaṇ
pūrvabhavamān bhāvelī vishiṣhṭa bhedagnānanī vāsanānā baḷathī moh karatā nathī. pachhī jinadīkṣhā
laīne, puṇya ane pāpathī rahit nij paramātmānā dhyān vaḍe mokṣhe jāy chhe. mithyādraṣhṭi to
tīvra nidānabandhavāḷān puṇyathī bhog prāpta karīne pachhī ardha chakravartī rāvaṇ ādinī jem
narake jāy chhe.
ā pramāṇe uparokta lakṣhaṇavāḷān puṇya - pāparūp be padārtha sāthe pūrvokta sāt tattvo
ja nav padārtha chhe, em jāṇavun. 38.
e pramāṇe shrī nemichandra saiddhāntikadeve rachel dravyasaṅgrah nāmanā granthamān
‘‘आसवबंधण’’ ādi ek sūtra gāthā, tyārapachhī dash gāthāo dvārā chha sthaḷ — e rīte
kul agiyār sūtro vaḍe sāt tattva ane nav padārthonun pratipādan karanār bījo mahādhikār
samāpta thayo. 2.
❁ ❁ ❁
जीर्णतृणमिव गणयन् पञ्चमहाविदेहेषु गत्वा पश्यति । किं पश्यतीति चेत् — तदिदं
समवसरणं, त एते वीतरागसर्वज्ञाः, त एते भेदाभेदरत्नत्रयाराधका गणधरदेवादयो ये पूर्वं
श्रूयन्ते त इदानीं प्रत्यक्षेण दृष्टा इति मत्वा विशेषेण दृढधर्ममतिर्भूत्वा चतुर्थगुणस्थान-
योग्यामात्मनो भावनामपरित्यजन् भोगानुभवेऽपि सति धर्मध्यानेन कालं नीत्वा स्वर्गादागत्य
तीर्थकरादिपदे प्राप्तेऽपि पूर्वभवभावितविशिष्टभेदज्ञानवासनाबलेन मोहं न करोति ततो
जिनदीक्षां गृहीत्वा पुण्यपापरहितनिजपरमात्मध्यानेन मोक्षं गच्छतीति । मिथ्यादृष्टिस्तु तीव्र-
निदानबन्ध पुण्येन भोगं प्राप्य पश्चादर्द्धचक्रवर्त्तिरावणादिवन्नरकं गच्छतीति । एवमुक्तलक्षण-
पुण्यपापपदार्थद्वयेन सह पूर्वोक्तानि सप्ततत्त्वान्येव नव पदार्था भवन्तीति ज्ञातव्यम् ।
इति श्री नेमिचन्द्रसैद्धान्तिकदेवविरचिते द्रव्यसंग्रहग्रन्थे ‘‘आसवबंधण’’ इत्यादि एका
सूत्रगाथा तदनन्तरं गाथादशकेन स्थलषट्कं चेति समुदायेनैकादशसूत्रैः
सप्ततत्त्वनवपदार्थप्रतिपादकनामा द्वितीयोमहाधिकारः समाप्तः ।।२।।

Page 179 of 272
PDF/HTML Page 191 of 284
single page version

background image
– 3 –
mokṣhamārga adhiākār
अतः ऊर्ध्वं विंशतिगाथापर्यन्तं मोक्षमार्गं कथयति । तत्रादौ ‘‘सम्मद्दंसण’’
इत्याद्यष्टगाथाभिर्निश्चयमोक्षमार्गव्यवहारमोक्षमार्गप्रतिपादकमुख्यत्वेन प्रथमः अन्तराधिकारस्ततः
परम् ‘‘दुविहं पि मुक्खहेउं’’ इति प्रभृतिद्वादशसूत्रैर्ध्यानध्यातृध्येयध्यानफलकथनमुख्यत्वेन
द्वितीयोऽन्तराधिकारः । इति तृतीयाधिकारे समुदायेन पातनिका ।
अथ प्रथमतः सूत्रपूर्वार्धेन व्यवहारमोक्षमार्गमुत्तरार्धेन च निश्चयमोक्षमार्ग
निरूपयति : —
सम्मद्दंसणणाणं चरणं मोक्खस्स कारणं जाणे ।
ववहारा णिच्छयदो तत्तियमइओ णिओ अप्पा ।।३९।।
ahīnthī āgaḷ, vīs gāthā sudhī mokṣhamārganun kathan kare chhe. tyān prārambhamān
‘‘सम्मद्दंसण’’ ityādi āṭh gāthāo dvārā nishchayamokṣhamārga ane vyavahāramokṣhamārganā
pratipādananī mukhyatāthī pratham antarādhikār chhe, tyārapachhī ‘‘दुविहं पि मुक्खहेउं’’ vagere
bār sūtro dvārā dhyān, dhyātā, dhyey ane dhyānaphaḷanā kathananī mukhyatāthī dvitīy
antarādhikār chhe. e pramāṇe trījā adhikāramān samūharūpe bhūmikā chhe.
have, pratham ja sūtranā pūrvārdhathī vyavahāramokṣhamārga ane uttarārdhathī
nishchayamokṣhamārga kahe chheḥ
ab suni darshan gnān susār, chārit, shiv - kāran vyavahār;
nishchay ek ātamā jāni, tīnāmmayī mokṣhamag māni. 39.

Page 180 of 272
PDF/HTML Page 192 of 284
single page version

background image
सम्यग्दर्शनं ज्ञानं चरणं मोक्षस्य कारणं जानीहि ।
व्यवहारात् निश्चयतः तत्त्रिकमयः निजः आत्मा ।।३९।।
व्याख्या — ‘‘सम्मद्दंसणणाणं चरणं मोक्खस्स कारणं जाणे ववहारा’’
सम्यग्दर्शनज्ञानचारित्रत्रयं मोक्षस्य कारणं, हे शिष्य ! जानीहि व्यवहारनयात् । ‘‘णिच्छयदो
तत्तियमइओ णिओ अप्पा’’ निश्चयतस्तत्त्रितयमयो निजात्मेति । तथाहि वीतरागसर्वज्ञप्रणीत-
षड्द्रव्यपञ्चास्तिकायसप्ततत्त्वनवपदार्थसम्यक्श्रद्धानज्ञानव्रताद्यनुष्ठानविकल्परूपो व्यवहारमोक्ष-
मार्गः । निजनिरञ्जनशुद्धात्मतत्त्वसम्यक्श्रद्धानज्ञानानुचरणैकाग्य्रापरिणतिरूपो निश्चयमोक्षमार्गः ।
gāthā 39
gāthārthaḥ — samyagdarshan, samyaggnān ane samyakchāritrane vyavahāranayathī mokṣhanun
kāraṇ jāṇo. samyagdarshan, samyaggnān ane samyakchāritramay nij ātmāne nishchayathī
mokṣhanun kāraṇ jāṇo.
ṭīkāḥ — ‘‘सम्मद्दंसणणाणं चरणं मोक्खस्स कारणं जाणे ववहारा’’ – he shiṣhya!
samyagdarshan, samyaggnān ane samyakchāritra — e traṇane vyavahāranayathī mokṣhanun kāraṇ
jāṇo. ‘‘णिच्छयदो तत्तियमइओ णिओ अप्पा’’ nishchayathī1 samyagdarshan, samyaggnān ane
samyakchāritra — e traṇamay nijātmā ja mokṣhanun kāraṇ chhe. te samajāvavāmān āve chheḥ —
vītarāgasarvagnapraṇīt chha dravya, pañchāstikāy, sāt tattva ane nav padārthonān samyakshraddhān,
gnān ane vratādi ācharaṇanā vikalparūp2 vyavahāramokṣhamārga chhe; nij nirañjan
shuddhātmatattvanān samyakshraddhān – gnān – ācharaṇanī ekāgrapariṇatirūp nishchayamokṣhamārga chhe.
1. ‘‘jainashāstronun paramārthe vītarāgapaṇun ja tātparya chhe. ā vītarāgapaṇāne vyavahār – nishchayanā avirodh
vaḍe ja anusaravāmān āve to iṣhṭasiddhi thāy chhe, parantu anyathā nahīn.’’ [juo, shrī pañchāstikāy
gāthā 172 ṭīkā pr̥uṣhṭha 254.] ‘‘chhaṭhṭhā guṇasthāne muniyogya shuddha pariṇati nirantar hovī temaj
mahāvratādi sambandhī shubhabhāvo yathāyogyapaṇe hovā te nishchay – vyavahāranā avirodhanun (sumeḷanun)
udāharaṇ chhe. pāñchamā guṇasthāne te guṇasthānane yogya shuddha pariṇati nirantar hovī temaj deshavratādi
sambandhī shubhabhāvo yathāyogyapaṇe hovā te nishchay – vyavahāranā avirodhanun udāharaṇ chhe.’’ [juo, shrī
pañchāstikāy gāthā 172, pr̥uṣhṭha 254 phūṭanoṭ. 2]
2. vikalpa chhe te rāg chhe ane teno har samaye anshe abhāv thato jāy chhe arthāt kathañchit bhinna
sādhya – sādhan bhāvano abhāv thato jāy chhe, tethī tene vyavahāramokṣhamārga kahe chhe. [ juo,
pañchāstikāy pr̥uṣhṭha 235 – 236.]

Page 181 of 272
PDF/HTML Page 193 of 284
single page version

background image
अथवा स्वशुद्धात्मभावनासाधकबहिर्द्रव्याश्रितो व्यवहारमोक्षमार्गः । केवलस्वसंवित्तिसमुत्पन्न-
रागादिविकल्पोपाधिरहितसुखानुभूतिरूपोनिश्चयमोक्षमार्गः । अथवा धातुपाषाणेऽग्निवत्साधको
व्यवहारमोक्षमार्गः, सुवर्णस्थानीयनिर्विकारस्वोपलब्धिसाध्यरूपो निश्चयमोक्षमार्गः । एवं संक्षेपेण
व्यवहारनिश्चयमोक्षमार्गलक्षणं ज्ञातव्यमिति ।।३९।।
अथाभेदेन सम्यग्दर्शनज्ञानचारित्राणि स्वशुद्धात्मैव तेन कारणेन
निश्चयेनात्मैव निश्चयमोक्षमार्ग इत्याख्याति । अथवा पूर्वोक्तमेव निश्चयमोक्षमार्गं प्रकारान्तरेण
दृढयति : —
रयणत्तयं ण वट्टइ अप्पाणं मुइत्तु अण्णदवियह्मि ।
तह्मा तत्तियमइउ होदि हु मुक्खस्स कारणं आदा ।।४०।।
athavā svashuddhātmabhāvanāno sādhak1, bāhyapadārthāshrit vyavahāramokṣhamārga chhe; mātra
svasamvedanathī utpanna, rāgādi vikalpanī upādhithī rahit — evā sukhanī anubhūtirūp
nishchayamokṣhamārga chhe. athavā dhātupāṣhāṇanī bābatamān agnisamān2 sādhak te
vyavahāramokṣhamārga chhe ane suvarṇasamān nirvikār nijātmānī upalabdhirūp sādhya te
nishchayamokṣhamārga chhe. ā pramāṇe saṅkṣhepathī vyavahār ane nishchay mokṣhamārganun lakṣhaṇ
jāṇavun. 39.
have, abhedapaṇe samyagdarshan, gnān, chāritra te shuddhātmā ja chhe, te kāraṇe nishchayathī
ātmā ja nishchayamokṣhamārga chhe, em kahe chhe. athavā pūrvokta nishchayamokṣhamārga bījā prakāre
draḍh kare chheḥ —
1. jemane te anuṣhṭhān chhe tene mātra upachārathī ja svashuddhātmānī bhāvanāno sādhak kahevāmān āvyo chhe,
em samajavun. ( pañchāstikāy saṅgrah gujarātī, pr̥uṣhṭha 259 phūṭanoṭ.)
2. juo, shrī pañchāstikāy gāthā 160 ṭīkā pā. 235 – 236 banne āchāryonī ṭīkā. agni to
nimittamātra chhe tem vyavahār nimittamātra chhe. ā kriyākāṇḍ pariṇati chhe te to rāg chhe. dharmī jīvane
tenun māhātmya kem hoī shake? juo, shrī pañchāstikāy gāthā 172 ṭīkā pā. 262.
darshan bodh chāritra ju tīn, ātam – vin paramain na pravīn;
tātain tīnāmmayī su āp, kāran mokṣha kahyau vin pāp. 40.

Page 182 of 272
PDF/HTML Page 194 of 284
single page version

background image
रत्नत्रयं न वर्त्तते आत्मानं मुक्त्वा अन्यद्रव्ये ।
तस्मात् तत्त्रिकमयः भवति खलु मोक्षस्य कारणं आत्मा ।।४०।।
व्याख्या : — ‘रयणत्तयं ण वट्टइ अप्पाणं मुइत्तु अण्णदवियह्मि’ रत्नत्रयं न वर्त्तते
स्वकीयशुद्धात्मानं मुक्त्वा अन्याचेतने द्रव्ये । ‘तह्मा तत्तियमइउ होदि हु मुक्खस्स कारणं
आदा’ तस्मात्तत्त्रितयमय आत्मैव निश्चयेन मोक्षस्य कारणं भवतीति जानीहि । अथ विस्तरः
— रागादिविकल्पोपाधिरहितचिच्चमत्कारभावनोत्पन्नमधुररसास्वादसुखोऽहमिति निश्चयरुचिरूपं
सम्यग्दर्शनं, तस्यैव सुखस्य समस्तविभावेभ्यः स्वसंवेदनज्ञानेन पृथक् परिच्छेदनं सम्यग्ज्ञानं,
तथैव दृष्टश्रुतानुभूतभोगाकाङ्क्षाप्रभृतिसमस्तापध्यानरूपमनोरथजनितसंकल्पविकल्पजालत्यागेन
तत्रैव सुखे रतस्य सन्तुष्टस्य तृप्तस्यैकाकारपरमसमरसीभावेन द्रवीभूतचित्तस्य पुनः पुनः
स्थिरीकरणं सम्यक्चारित्रम् । इत्युक्तलक्षणं निश्चयरत्नत्रयं शुद्धात्मानं विहायान्यत्र
gāthā 40
gāthārthaḥ — ātmā sivāy anya dravyamān ratnatray rahetān nathī, te kāraṇe
ratnatrayamayī ātmā ja mokṣhanun kāraṇ chhe.
ṭīkāḥ — ‘‘रयणत्तयं ण वट्टइ अप्पाणं मुइत्तु अण्णदवियह्मि’’ nij shuddhātmāne chhoḍīne
anya achetan dravyamān ratnatray vartatān – rahetān nathī. ‘‘तह्मा तत्तियमइउ होदि हु मुक्खस्स कारणं
आदा’’ – tethī te ratnatrayamay ātmā ja nishchayathī mokṣhanun kāraṇ1 thāy chhe, em tun jāṇ.
have vistār kare chhe — ‘rāgādi – vikalpa – upādhirahit, chitchamatkāranī bhāvanāthī utpanna
madhurarasanā āsvādarūp sukh hun chhun’ evī nishchay ruchirūp samyakdarshan chhe. te ja sukhane
samasta vibhāvothī svasamvedanagnānavaḍe pr̥uthak jāṇavun, te samyaggnān chhe. tevī ja rīte draṣhṭa –
shrut – anubhūt bhogonī ākāṅkṣhā vagere samasta khoṭā dhyānarūp manorathathī utpanna saṅkalpa –
vikalpanī jāḷanā tyāg vaḍe te ja sukhamān līn – santuṣhṭa – tr̥upta ane ekākār param -
samarasībhāvathī bhīñjāyelā chittane pharī pharīne sthir karavun te samyakchāritra chhe. ā pramāṇe
1. ā gāthāmān svātmatattvasvarūp nij shuddhātmāne ja – eṭale ke nishchay ratnatrayamay shuddhātmāne ja — mokṣhanun
kāraṇ kahyun chhe. tethī siddha thayun ke vikalpa – rāg kharekhar mokṣhanun kāraṇ nathī, paryāye paryāye rāgano abhāv
thato jāy chhe ane shuddhi vadhatī jāy chhe. e rīte sātamā guṇasthānanā sātishay vibhāgamān nirvikalpatā
vadhatān kṣhapakashreṇīmān āṭhame, navame, dashame guṇasthāne chaḍatān dashamāne ante sampūrṇa vītarāg thaī, bārame
guṇasthāne sampūrṇa vītarāgapaṇe rahī, tenā ante kevaḷagnānarūp bhāvamokṣha pragaṭ kare chhe.

Page 183 of 272
PDF/HTML Page 195 of 284
single page version

background image
घटपटादिबहिर्द्रव्ये न वर्त्तते यतस्ततः कारणादभेदनयेनानेकद्रव्यात्मकैकपानकवत्तदेव
सम्यग्दर्शनं, तदेव सम्यग्ज्ञानं, तदेव सम्यक्चारित्रं, तदेव स्वात्मतत्त्वमित्युक्तलक्षणं
निजशुद्धात्मानमेव मुक्तिकारणं जानीहि ।।४०।।
एवं प्रथमस्थले सूत्रद्वयेन निश्चयव्यवहारमोक्षमार्गस्वरूपं संक्षेपेण व्याख्याय तदनन्तरं
द्वितीयस्थले गाथाषट्कपर्यन्तं सम्यक्त्वादित्रयं क्रमेण विवृणोति । तत्रादौ सम्यक्त्वमाह : —
जीवादीसद्दहणं सम्मत्तं रूवमप्पणो तं तु ।
दुरभिणिवेसविमुक्कं णाणं सम्मं खु होदि सदि जह्मि ।।४१।।
जीवादिश्रद्धानं सम्यक्त्वं रूपं आत्मनः तत् तु ।
दुरभिनिवेशविमुक्तं ज्ञानं सम्यक् खलु भवति सति यस्मिन् ।।४१।।
kahelān lakṣhaṇ nishchayaratnatray 1shuddhātmāne chhoḍīne bīje ghaṭ – paṭādi bahirdravyomān rahetān
nathī. te kāraṇe abhedanayathī anekadravyamay ek pīṇānnī jem te ja samyagdarshan chhe, te
ja samyaggnān chhe, te ja samyakchāritra chhe, te ja svātmatattva chhe. e pramāṇe ukta
lakṣhaṇavāḷā nij shuddhātmāne ja muktinun kāraṇ tame jāṇo. 40.
ā rīte, pratham sthaḷamān be gāthāo dvārā saṅkṣhepamān nishchay ane vyavahār
mokṣhamārganun svarūp kahīne, pachhī bījā sthaḷamān chha gāthā sudhī samyaktva ādi traṇanun
kramapūrvak varṇan kare chhe. temān pratham ja samyagdarshananun kathan kare chheḥ —
gāthā 41
gāthārthaḥ — jīvādi padārthonun shraddhān karavun te samyaktva chhe. te samyaktva ātmānun
svarūp chhe. ā samyaktva thatān durabhinivesharahit samyakgnān thāy chhe.
1. ahīn sukhanī mukhyatāthī nishchay samyagdarshan, nishchay samyaggnān ane nishchay chāritranī vyākhyā chhe. tethī
siddha thāy chhe ke — chaturtha guṇasthāne je shuddha samyagdarshan pragaṭe chhe tenī sāthe ja bhūmikā pramāṇe shuddha
ātmik sukh pragaṭe chhe.
jīvādik tattvanikī karai, shraddhā so samyaktva hūn̐ varai;
yāhītain samyak hvai gnān, dur āshay - vin ātam mān. 41.

Page 184 of 272
PDF/HTML Page 196 of 284
single page version

background image
व्याख्या : — ‘‘जीवादीसद्दहणं सम्मत्तं’’ वीतरागसर्वज्ञप्रणीतशुद्धजीवादितत्त्वविषये
चलमलिनागाढरहितत्वेन श्रद्धानं रुचिर्निश्चय इदमेवेत्थमेवेति निश्चयबुद्धिः सम्यग्दर्शनम् ।
‘‘रूवमप्पणो तं तु’’ तच्चाभेदनयेन रूपं स्वरूपं तु; पुनः कस्य ? आत्मन आत्मपरिणाम
इत्यर्थः । तस्य सामर्थ्यं माहात्म्यं दर्शयति । ‘‘दुरभिणिवेसविमुक्कं णाणं सम्मं खु होदि सदि
जह्मि’’ यस्मिन् सम्यक्त्वे सति ज्ञानं सम्यग् भवति स्फु टं । कथम्भूतं सम्यग्भवति ?
‘‘दुरभिणिवेसविमुक्कं’’ चलितप्रतिपत्तिगच्छत्तृणस्पर्शशुक्तिकाशकलरजतविज्ञानसदृशैः संशय-
विभ्रमविमोहैर्मुक्तं रहितमित्यर्थः ।
ṭīkāḥ — ‘‘जीवादीसद्दहणं सम्मत्तं’’ vītarāg – sarvagnapraṇīt shuddha jīvādi tattvomān
chaḷ, maḷ, agāḍh (doṣh) rahit shraddhā – ruchi – nishchay ane ‘ā ja chhe, āvī rīte ja chhe,’
evī nishchayabuddhi te samyagdarshan chhe. ‘‘रूवमप्पणो तं तु’’ ane te samyagdarshan abhedanayathī
svarūp chhe. konun svarūp chhe? ātmānun; te ātmānā pariṇām1 chhe, em artha chhe.
tenun (samyagdarshananun) sāmarthya ane māhātmya dekhāḍe chhe; ‘‘दुरभिणिवेसविमुक्कं णाणं सम्मं
खु होदि सदि जह्मि’’ je samyaktva thatān gnān pragaṭapaṇe samyak thaī jāy chhe. kevun samyak
thāy chhe? ‘‘दुरभिणिवेसविमुक्कं’’ chalāyamān sanshayagnān (arthāt ām hashe ke ām evā)
sanshayathī, gaman karatān tr̥uṇasparsha thatān ‘sheno sparsha thayo’ tenā anishchayarūp vibhramathī ane
‘chhīpanā ṭukaḍāmān, chāndīnun gnān thāy’ evā vimohathī — e traṇe doṣhothī rahit samyakgnān
thaī jāy chhe.
1. te ātmānā pariṇām hovāthī shuddha pariṇām chhe. samyagdarshan pragaṭ thatī vakhate ‘‘niṣhkriy chinmātrabhāvane
pāme chhe.’’ em shrī pravachanasār gāthā 80 pā-138 mān kahyun chhe te ja nirvikalpa dashā chhe. shrī
jayasenāchārya kahe chhe ke ‘‘āgamanī bhāṣhāthī adhaḥkaraṇ, apūrvakaraṇ, anivr̥uttikaraṇ nāmanā
pariṇāmavisheṣhonā baḷathī je visheṣhabhāv darshanamohano abhāv karavāne samartha chhe, temān potānā ātmāne
joḍe chhe. tyārapachhī nirvikalpa svarūpanī prāpti māṭe — jem paryāyarūpe motīnā dāṇā, guṇarūpe saphedī
ādi abhedanayathī ek hārarūp ja mālūm paḍe chhe tem — pūrve kahelān dravya – guṇ – paryāy abhedanayathī
ātmā ja chhe, evī bhāvanā karatān karatān darshanamohano andhakār naṣhṭa thaī jāy chhe.’’ (shrī pravachanasār
shrī jayasenāchārya ṭīkā pā. 138)
vaḷī, shrī pravachanasār gāthā 194nī ṭīkāmān paṇ nīchenā shabdomān te ja siddhāntanun pratipādan karyun
chhe. (pā. 358-359)
ṭīkāḥ — ‘‘yathokta vidhi vaḍe shuddhātmāne je dhruv jāṇe chhe tene temān ja pravr̥utti dvārā shuddhātmatattva
hoy chhe, tethī anant shaktivāḷā chinmātra paramaātmānun ekāgra sañchetan – dhyān hoy chhe ane tethī

Page 185 of 272
PDF/HTML Page 197 of 284
single page version

background image
इतो विस्तार : — सम्यक्त्वे सति ज्ञानं सम्यग्भवतीति यदुक्तं तस्य विवरणं क्रियते ।
तथाहि — गौतमाग्निभूतिवायुभूतिनामानो विप्राः पञ्चपञ्चशतब्राह्मणोपाध्याया वेदचतुष्टयं,
ज्योतिष्कव्याकरणादिषडङ्गानि, मनुस्मृत्याद्यष्टादशस्मृतिशास्त्राणि तथा भारताद्यष्टादशपुराणानि
मीमांसान्यायविस्तर इत्यादिलौकिकसर्वशास्त्राणि यद्यपि जानन्ति तथापि तेषां हि ज्ञानं
सम्यक्त्वं विना मिथ्याज्ञानमेव । यदा पुनः प्रसिद्धकथान्यायेन श्रीवीरवर्द्धमानस्वामितीर्थकर-
परमदेवसमवसरणे मानस्तम्भावलोकनमात्रादेवागमभाषया दर्शनचारित्रमोहनीयोपशमक्षय-
संज्ञेनाध्यात्मभाषया स्वशुद्धात्माभिमुखपरिणामसंज्ञेन च कालादिलब्धिविशेषेण मिथ्यात्वं विलयं
गतं तदा तदेव मिथ्याज्ञानं सम्यग्ज्ञानं जातम् । ततश्च ‘जयति भगवान्’ इत्यादि नमस्कारं
कृत्वा जिनदीक्षां गृहीत्वा कचलोचानन्तरमेव चतुर्ज्ञानसप्तर्द्धिसम्पन्नास्त्रयोऽपि गणधरदेवाः
संजाताः गौतमस्वामी भव्योपकारार्थं द्वादशाङ्गश्रुतरचनां कृतवान्; पश्चान्निश्चयरत्नत्रय-
eno vistār — ‘samyagdarshan thatān gnān samyak thāy chhe’ em je kahyun tenun vivaraṇ
karavāmān āve chheḥ – pāñchaso pāñchaso brāhmaṇone bhaṇāvanār gautam, agnibhūti ane
vāyubhūti nāmanā brāhmaṇo chār ved, jyotiṣh – vyākaraṇ vagere chha aṅg, manusmr̥uti vagere
aḍhār smr̥utishāstro, mahābhāratādi aḍhār purāṇo, mīmānsā, nyāyavistār vagere samasta
laukik shāstro jāṇatā hatā, topaṇ temanun gnān samyaktva vinā mithyāgnān ja hatun. jyāre
prasiddha kathā pramāṇe shrī mahāvīr varddhamān tīrthaṅkar paramadevanā samavasaraṇamān mānastambhane
jovā mātrathī ja āgamabhāṣhā – apekṣhāe darshanamohanīy ane chāritramohanīyakarmanā
upasham – kṣhay nāmak (kālādilabdhi visheṣhathī) ane adhyātmabhāṣhānī apekṣhāe
nijashuddhātmābhimukh pariṇām nāmak kālādilabdhi visheṣhathī mithyātva nāsh pāmyun, tyāre
te ja mithyāgnān samyaggnān thayun. pachhī ‘bhagavānano vijay ho’ ityādi prakāre namaskār
karīne jinadīkṣhā laīne keshaloch karatān ja chār gnān (mati, shrut, avadhi ane manaḥparyay)
ane sāt r̥̄iddhisampanna thaīne traṇey gaṇadharadev thaī gayā. gautamasvāmīe bhavya jīvonā
upakārane māṭe bār aṅgarūp shrutanī rachanā karī. pachhī te traṇey nishchayaratnatrayanī1
sākār upayogavāḷāne ke anākār upayogavāḷāne – bannene avisheṣhapaṇe ekāgrasañchetananī prasiddhi
hovāthī anādi sansārathī bandhāyelī atidraḍh mohagranthi (mohanī duṣhṭa gāṇṭh) chhūṭī jāy chhe.
āthī em kahyun ke — mohagranthibhed (darshanamoharūpī gāṇṭhanun bhedāvun – tūṭavun) te shuddhātmānī upalabdhinun
phaḷ chhe.’’
1. vyavahār ratnatrayano krame krame abhāv thatān ane shuddhi krame krame harek samaye vr̥uddhiṅgat thatān
nishchayaratnatrayanī pūrṇatā karī mokṣha pāmyā, em samajavun.

Page 186 of 272
PDF/HTML Page 198 of 284
single page version

background image
भावनाबलेन त्रयोऽपि मोक्षं गताः । शेषाः पश्चदशशतप्रमितब्राह्मणा जिनदीक्षां गृहीत्वा
यथासम्भवं स्वर्गं मोक्षं च गताः । अभव्यसेनः पुनरेकादशाङ्गधारकोऽपि सम्यक्त्वं विना
मिथ्याज्ञानी सञ्जात इति । एवं सम्यक्त्वमाहात्म्येन ज्ञानतपश्चरणव्रतोपशमध्यानादिकं
मिथ्यारूपमपि सम्यग्भवति । तदभावे विषयुक्तदुग्धमिव सर्वं वृथेति ज्ञातव्यम् ।
तच्च सम्यक्त्वं पञ्चविंशतिमलरहितं भवति तद्यथा — देवतामूढलोकमूढसमयमूढभेदेन
मूढत्रयं भवति । तत्र क्षुधाद्यष्टादशदोषरहितमनन्तज्ञानाद्यनन्तगुणसहितं वीतरागसर्वज्ञदेवता-
स्वरूपमजानन् ख्यातिपूजालाभरूपलावण्यसौभाग्यपुत्रकलत्रराज्यादिविभूतिनिमित्तं रागद्वेषो-
पहतार्त्तरौद्रपरिणतक्षेत्रपालचण्डिकादिमिथ्यादेवानां यदाराधनं करोति जीवस्तद्देवतामूढत्वं
भण्यते । न च ते देवाः किमपि फलं प्रयच्छन्ति । कथमिति चेत् ? रावणेन रामस्वामि-
लक्ष्मीधरविनाशार्थं बहुरूपिणी विद्या साधिता, कौरवैस्तु पाण्डवनिर्मूलनार्थं कात्यायनी विद्या
bhāvanānā baḷathī mokṣha pāmyā. bākīnā pandaraso brāhmaṇo jinadīkṣhā laīne yathāsambhav svarge
ke mokṣhe gayā. parantu abhavyasen agiyār aṅgano pāṭhī hovā chhatān paṇ samyaktva vinā
mithyāgnānī rahyo. ā rīte samyaktvanā māhātmyathī gnān, tapashcharaṇ1, vrat, upasham, dhyān
vagere mithyārūp hoy te paṇ samyak thaī jāy chhe. ane tenā (samyaktvanā) vinā e
badhān jher sahitanā dūdhanī jem vr̥uthā chhe, em jāṇavun.
ane te samyaktva pachīs doṣharahit hoy chhe. te ā pramāṇe — devamūḍhatā, lokamūḍhatā
ane samayamūḍhatā — e traṇ mūḍhatā chhe.
kṣhudhā ādi aḍhār doṣharahit, anantagnānādi anantaguṇasahit vītarāgasarvagnadevanun
svarūp nahi jāṇato je jīv khyāti, pūjā, lābh, rūp, lāvaṇya, saubhāgya, putra, strī,
rājya ādi vaibhavane māṭe, rāg – dveṣhathī haṇāyelā, ārta ane raudra pariṇāmovāḷā
kṣhetrapāḷ, chaṇḍikā ādi mithyādevonun ārādhan kare chhe tene devamūḍhatā kahe chhe. te devo kāī
paṇ phaḷ āpatā nathī.
prashnaḥ — (phaḷ nathī detā) te kaī rīte? uttar — rāvaṇe rāmachandra ane lakṣhmaṇano
vināsh karavā māṭe bahurūpiṇī vidyā siddha karī; kauravoe pāṇḍavono nāsh karavā māṭe
kātyāyanī vidyā sādhī; kanse nārāyaṇano (kr̥iṣhṇano) vināsh karavā māṭe ghaṇī vidyāo
sādhī; parantu te vidyāo dvārā rāmachandra, pāṇḍavo ane kr̥iṣhṇa nārāyaṇanun kāī paṇ aniṣhṭa
1. samyaktva pāmyā vinānun gnān, tapashcharaṇ, vrat, niyam, dhyān vagere sarve mithyā chhe, em samajavun.
māṭe samyagdarshan pragaṭ karavā pratham prayatna – puruṣhārtha karavo evī bhagavānanī āgnā samajavī.

Page 187 of 272
PDF/HTML Page 199 of 284
single page version

background image
साधिता, कंसेन च नारायणविनाशार्थं बह्व्योऽपि विद्याः समाराधितास्ताभिः कृतं न किमपि
रामस्वामिपाण्डवनारायणानाम् । तैस्तु यद्यपि मिथ्यादेवता १नानुकूलितास्तथापि निर्मल-
सम्यक्त्वोपार्जितेन पूर्वकृतपुण्येन सर्वं निर्विघ्नं जातमिति । अथ लोकमूढत्वं कथयति ।
गङ्गादिनदीतीर्थस्थानसमुद्रस्नानप्रातःस्नानजलप्रवेशमरणाग्निप्रवेशमरणगोग्रहणादिमरणभूम्यग्निवट-
वृक्षपूजादीनि पुण्यकारणानि भवन्तीति यद्वदन्ति तल्लोकमूढत्वं विज्ञेयम् । अन्यदपि
लौकिकपारमार्थिकहेयोपादेयस्वपरज्ञानरहितानामज्ञानिजनानां प्रवाहेन यद्धर्मानुष्ठानं तदपि
लोकमूढत्वं विज्ञेयमिति । अथ समयमूढत्वमाह । अज्ञानिजनचिच्चमत्कारोत्पादकं ज्योतिष्कमन्त्र-
वादादिकं दृष्ट्वा वीतरागसर्वज्ञप्रणीतसमयं विहाय कुदेवागमलिङ्गिनां भयाशास्नेहलोभैर्धर्मार्थं
प्रणामविनयपूजापुरस्कारादिकरणं समयमूढत्वमिति । एवमुक्तलक्षणं मूढत्रयं सराग-
सम्यग्दृष्टयवस्थायां परिहरणीयमिति । त्रिगुप्तावस्थालक्षणवीतरागसम्यक्त्वप्रस्तावे पुनर्निज-
thayun nahi. temaṇe (rām vageree) joke mithyādevonī ārādhanā na karī, topaṇ nirmaḷ
samyaktvathī upārjit2 pūrve karelān puṇyathī temanān sarva vighna dūr thayān.
have, lokamūḍhatānun kathan kare chheḥ ‘gaṅgā ādi nadīrūp tīrthomān snān, samudramān
snān, prātaḥkāḷamān snān, jaḷamān pravesh karīne maravun, agnimān pravesh karīne maravun, gāyanun
pūñchhaḍun pakaḍīne maravun, bhūmi – agni – vaḍavr̥ukṣhanī pūjā karavī — e badhān puṇyanān kāraṇ chhe’,
em je kahe chhe tene lokamūḍhatā jāṇavī. laukik – pāramārthik hey – upādey ane sva –
paragnānarahit agnānīonun pravāhathī (kuḷ paramparāthī) chālyun āvatun bījun paṇ je kāī
dharmācharaṇ chhe te paṇ lokamūḍhatā chhe, em jāṇavun.
have, samayamūḍhatā kahe chheḥ — agnānīonā manamān chamatkār (āshcharya) utpanna
karanār jyotiṣh, mantravād vagere dekhīne vītarāg – sarvagnapraṇīt dharma chhoḍī daīne khoṭā dev –
shāstra ane veshadhārīone bhay, āshā, sneh ane lobhathī dharmane māṭe praṇām, vinay,
pūjā, satkār vagere karavān te samayamūḍhatā chhe.
ā ukta lakṣhaṇavāḷī traṇe mūḍhatā 3sarāgasamyagdraṣhṭinī avasthāmān tyāgavā yogya
chhe.
१. ‘आराधना न कृता’ इति पाठान्तरं
2. nirmaḷ samyaktva sāthe rahelā shubharāgathī upārjit puṇya — em ahīn samajavun.
3. sarāgasamyagdraṣhṭinā artha māṭe juo pā. 173 phūṭanoṭ.

Page 188 of 272
PDF/HTML Page 200 of 284
single page version

background image
निरञ्जननिर्दोषपरमात्मैव देव इति निश्चयबुद्धिर्देवतामूढरहितत्वं विज्ञेयम् । तथैव च
मिथ्यात्वरागादिमूढभावत्यागेन स्वशुद्धात्मन्येवावस्थानं लोकमूढरहितत्वं विज्ञेयम् । तथैव च
समस्तशुभाशुभसंकल्पविकल्परूपपरभावत्यागेन निर्विकारतात्त्विकपरमानन्दैकलक्षणपरमसमरसी-
भावेन तस्मिन्नेव सम्यग्रूपेणायनं गमनं परिणमनं समयमूढरहितत्वं बोद्धव्यम् । इति मूढत्रयं
व्याख्यातम् ।
अथ मदाष्टस्वरूपं कथ्यते । विज्ञानैश्वर्यज्ञानतपःकुलबलजातिरूपसंज्ञं मदाष्टकं
सरागसम्यग्दृष्टिभिस्त्याज्यमिति । वीतरागसम्यग्दृष्टीनां पुनर्मानकषायादुत्पन्नमदमात्सर्यादिसमस्त-
विकल्पजालपरिहारेण ममकाराहंकाररहिते स्वशुद्धात्मनि भावनैव मदाष्टकत्याग इति ।
ममकाराहङ्कारलक्षणं कथयति । कर्मजनितदेहपुत्रकलत्रादौ ममेदमिति ममकारस्तत्रैवाभेदेन
man – vachan – kāyānī guptirūp avasthā jenun lakṣhaṇ chhe evā vītarāg 2samyaktvanā
prasaṅge to — ‘potānā nirañjan, nirdoṣh paramātmā ja dev chhe’ evī nishchayabuddhi ja
devamūḍhatāthī rahitapaṇun chhe em jāṇavun; tathā mithyātva – rāgādi mūḍhabhāvono tyāg karīne
je potānā shuddha ātmāmān ja sthiti chhe te lokamūḍhatāthī rahitapaṇun chhe em jāṇavun; tevī
ja rīte samasta shubhāshubh saṅkalpa-vikalparūp parabhāvano tyāg karīne, nirvikār tāttvik
paramānand jenun ek lakṣhaṇ chhe evā param samarasībhāvathī temān ja (shuddhātmāmān ja) samyak
prakāre ayan – gaman – pariṇaman chhe te samayamūḍhatāthī rahitapaṇun chhe, em jāṇavun. e pramāṇe
traṇ mūḍhatānun vyākhyān karyun.
have, āṭh madonun svarūp kahe chheḥ — vignān, aishvarya, gnān, tap, kuḷ, baḷ, jāti
ane rūp — e āṭhe madono tyāg sarāg samyagdraṣhṭioe karavo joīe. vītarāg
samyakdraṣhṭione to mān – kaṣhāyathī utpanna thatā mad, mātsarya (irṣhyā ) ādi samasta
vikalpajāḷanā tyāg vaḍe, mamakār – ahaṅkār rahit nij shuddhātmāmān bhāvanā te ja āṭh
madono tyāg chhe. mamakār ane ahaṅkāranun lakṣhaṇ kahe chheḥ — karmajanit deh, putra, strī
2. je jīvone yathārtha samyagdarshan to chaturtha guṇasthāne pragaṭyun chhe ane chāritra apekṣhāe jene vītarāgatā
pragaṭī chhe tene vītarāg samyaktvī kahevāy chhe. bījā sāchā samyagdraṣhṭine sāthe chāritradashāmān chothe,
pāñchame ane chhaṭhṭhe guṇasthāne je rāg rahyo chhe, tenun gnān karāvavā tene sarāg samyagdraṣhṭi kahe chhe. chhaṭhṭhā
guṇasthānadhārī munine nirjarā apekṣhāe vītarāgasamyagdraṣhṭi kahyā chhe. (juo, shrī samayasār, shrī
jayasenāchārya ṭīkā gā. 201 – 2).......tathā āsrav apekṣhāe tene ja sarāgasamyagdraṣhṭi kahyā chhe. māṭe
sarvatra je apekṣhāe kathan karyun hoy te apekṣhā yathārthapaṇe samajavī. (juo, shrī samayasār gā. 177 –
178 nī shrī jayasenāchārya ṭīkā.)