अथैकप्रदेशस्यापि पुद्गलपरमाणोरुपचारेण कायत्वमुपदिशति : —
एयपदेसो वि अणू णाणाखंधप्पदेसदो होदि ।
बहुदेसो उवयारा तेण य काओ भणंति सव्वण्हु ।।२६।।
एकप्रदेशः अपि अणुः नानास्कन्धप्रदेशतः भवति ।
बहुदेशः उपचारात् तेन च कायः भणन्ति सर्वज्ञः ।।२६।।
व्याख्या — ‘‘एयपदेसो वि अणू णाणाखंधप्पदेसदो होदि बहुदेसो’’ एकप्रदेशोऽपि
पुद्गलपरमाणुर्नानास्कन्धरूपबहुप्रदेशतः सकाशाद्बहुप्रदेशो भवति । ‘‘उवयारा’’ उपचाराद्
व्यवहारनयात्, ‘‘तेण य काओ भणंति सव्वण्हु’’ तेन कारणेन कायमिति सर्वज्ञा
भणन्तीति । तथाहि — यथायं परमात्मा शुद्धनिश्चयनयेन द्रव्यरूपेण शुद्धस्तथैकोऽप्यनादिकर्म-
बन्धवशात्स्निग्धरूक्षस्थानीयरागद्वेषाभ्यां परिणम्य नरनारकादिविभावपर्यायरूपेण व्यवहारेण
હવે, પુદ્ગલ પરમાણુ એકપ્રદેશી છે તોપણ ઉપચારથી તેને કાયત્વ છે, એમ ઉપદેશે
છેઃ —
ગાથા ૨૬
ગાથાર્થઃ — એકપ્રદેશી પણ પરમાણુ અનેક સ્કંધરૂપ બહુપ્રદેશી થાય છે તે કારણે
સર્વજ્ઞદેવ ઉપચારથી પરમાણુને ‘કાય’ કહે છે.
ટીકાઃ — ‘‘एयपदेसो वि अणू णाणाखंदप्पदेसदो होदि बहुदेसो’’ પુદ્ગલ – પરમાણુ
એકપ્રદેશી છે, તોપણ જુદાજુદા સ્કંધરૂપ બહુપ્રદેશી થાય છે; ‘‘उवयारा’’ ઉપચાર એટલે
વ્યવહારનયથી; ‘‘तेण य काओ भणंति सव्वण्हु’’ તે કારણે સર્વજ્ઞદેવો પરમાણુને ‘કાય’ કહે
છે.
વિશેષઃ — જેવી રીતે આ પરમાત્મા શુદ્ધ નિશ્ચયનયથી દ્રવ્યરૂપે શુદ્ધ તથા એક
છે, તોપણ અનાદિ કર્મબંધના વશે સ્નિગ્ધ - રૂક્ષગુણસ્થાનીય રાગ - દ્વેષરૂપ પરિણમીને
વ્યવહારથી નર - નારકાદિ વિભાવ પર્યાયરૂપે અનેક પ્રકારનો થાય છે, તેવી જ રીતે
પુદ્ગલ-અણૂ એક પરદેશ, ખંધ રૂક્ષ - ચીકણતૈં વેશ;
બહુદેશી ઉપચાર કહાવ, કાયરૂપ ઇમ કહ્યૌ સ્વભાવ. ૨૬.
ષડ્દ્રવ્ય-પંચાસ્તિકાય અધિકાર [ ૮૧
11