क्षीणकषाय सुधीना छ गुणस्थानोमां जघन्य, मध्यम अने उत्कृष्ट भेदथी विवक्षित एकदेश
शुद्धनयरूप शुद्धोपयोग होय छे. त्यां मिथ्याद्रष्टि (प्रथम) गुणस्थानोमां तो संवर होतो
नथी, सासादन वगेरे गुणस्थानोमां ‘मिथ्याद्रष्टि प्रथम गुणस्थानमां सोळ प्रकृति, बीजामां
पचीस, त्रीजामां शून्य, चोथामां दस, पांचमामां चार, छठ्ठामां छ, सातमामां एक,
आठमामां बे, त्रीस अने चार, नवमामां पांच, दसमामां सोळ अने सयोगकेवळी
(तेरमा)मां एक प्रकृतिनी बंध व्युच्छित्ति थाय छे.१’ आ रीते बंधविच्छेद त्रिभंगीमां कह्या
प्रमाणे क्रमथी उपर अधिकताथी संवर जाणवो.
शंकाः — अशुद्धनिश्चयमां मिथ्याद्रष्टि आदि गुणस्थानोमां (अशुभ, शुभ अने
शुद्ध) त्रण उपयोगनुं व्याख्यान कर्युं; त्यां अशुद्धनिश्चयमां शुद्धोपयोग केवी रीते घटे छे?
उत्तरः — शुद्धोपयोगमां शुद्ध – बुद्ध – एकस्वभावी निजात्मा ध्येय होय छे; ते कारणे शुद्ध
ध्येयवाळो होवाथी, शुद्ध अवलंबनवाळो होवाथी अने शुद्धात्मस्वरूपनो साधक होवाथी
शुद्धोपयोग सिद्ध थाय छे. अने ते ‘संवर’ शब्दथी वाच्य शुद्धोपयोग संसारना कारणभूत
मिथ्यात्व रागादि अशुद्धपर्यायनी जेम अशुद्ध नथी होतो तथा तेना फळरूप केवळज्ञानरूप
शुद्धपर्यायनी जेम शुद्ध पण नथी होतो, परंतु ते अशुद्ध अने शुद्ध (बन्ने) पर्यायोथी
विलक्षण, शुद्धात्माना अनुभवरूप निश्चयरत्नत्रयात्मक, मोक्षना कारणभूत, एकदेश प्रगट,
एकदेश आवरणरहित — एवी त्रीजी अवस्थारूप कहेवाय छे.
क्षीणकषायपर्यन्तं जघन्यमध्यमोत्कृष्टभेदेन विवक्षितैकदेशशुद्धनयरूपशुद्धोपयोगो वर्तते । तत्रैवं,
मिथ्यादृष्टिगुणस्थाने तावत् संवरो नास्ति, सासादनादिगुणस्थानेषु ‘‘सोलसपणवीसणभं
दसचउछक्केक्कबन्धवोछिण्णा । दुगतीसचदुरपुव्वेपणसोलस जोगिणो एक्को ।१।’’ इति
बन्धविच्छेदत्रिभङ्गीकथितक्रमेणोपर्युपरि प्रकर्षेण संवरो ज्ञातव्य इति । अशुद्धनिश्चयमध्ये
मिथ्यादृष्टयादिगुणस्थानेषूपयोगत्रयं व्याख्यातं, तत्राशुद्धनिश्चये शुद्धोपयोगः कथं घटते ? इति
चेत्तत्रोत्तरं — शुद्धोपयोगे शुद्धबुद्धैकस्वभावो निजात्मा ध्येयस्तिष्ठति तेन कारणेन
शुद्धध्येयत्वाच्छुद्धावलम्बनत्वाच्छुद्धात्मस्वरूपसाधकत्वाच्च शुद्धोपयोगो घटते । स च
संवरशब्दवाच्यः शुद्धोपयोगः संसारकारणभूतमिथ्यात्वरागाद्यशुद्धपर्यायवदशुद्धो न भवति तथैव
फलभूतकेवलज्ञानलक्षण शुद्धपर्यायवत् शुद्धोऽपि न भवति किन्तु ताभ्यामशुद्धशुद्धपर्यायाभ्यां
विलक्षणं शुद्धात्मानुभूतिरूपनिश्चयरत्नत्रयात्मकं मोक्षकारणमेकदेशव्यक्तिरूपमेकदेशनिरावरणं च
तृतीयमवस्थान्तरंभण्यते ।
१. गोम्मटसार कर्मकांड गाथा ९४.
सप्ततत्त्व-नवपदार्थ अधिकार [ १०९