टीकाः — ‘वदसमिदोगुत्तीओ’ व्रत, समिति, गुप्ति, ‘धम्माणुपेहा’ धर्म, अनुप्रेक्षा
‘परीषहजओ य’ परिषहोनुं जीतवुं अने ‘चारित्तं बहुभेया’ अनेक भेदवाळुं चारित्र; ‘णायव्वा
भावसंवरविसेसा’ ए बधा भावसंवरना भेद जाणवा. हवे, एने विस्तारथी कहे छेः —
निश्चयथी विशुद्धज्ञानदर्शनस्वभावी निजात्मतत्त्वनी भावनाथी उत्पन्न सुखरूपी सुधाना
आस्वादना बळथी समस्त शुभाशुभ रागादि विकल्पोनी निवृत्ति ते व्रत छे. व्यवहारथी
ते निश्चयव्रतने साधनार१, हिंसा, असत्य, चोरी, अब्रह्म अने परिग्रहना जिंदगीभर
त्यागलक्षणरूप पांच प्रकारनां व्रत छे. निश्चयथी अनंत ज्ञानादि स्वभावना धारक
निजात्मामां ‘सम’ एटले के सारी रीते — समस्त रागादि विभावोना परित्याग वडे,
निजात्मामां लीनता – चिंतन – तन्मयताथी ‘अयन’ – गमन – परिणमन करवुं ते ‘समिति’ छे,
व्यवहारथी तेना बहिरंग सहकारी२ कारणभूत, आचारादि चरणानुयोगना ग्रन्थोमां कहेली
इर्या, भाषा, एषणा, आदाननिक्षेपण अने उत्सर्ग नामनी पांच समिति छे. निश्चयथी
सहज शुद्धात्मानी भावनारूप लक्षणवाळा गुप्तस्थानमां संसारना कारणरूप रागादि भयोथी
पोताना आत्माने गोपववो, ढांकवो, झंपलाववो, प्रवेश कराववो के रक्षवो ते गुप्ति छे,
व्यवहारथी बहिरंग साधन माटे मन, वचन अने कायाना व्यापारने रोकवो ते गुप्ति छे.
व्याख्या — ‘‘वदसमिदीगुत्तीओ’’ व्रतसमितिगुप्तयः, ‘‘धम्माणुपेहा’’ धर्मस्तथै-
वानुप्रेक्षाः, ‘‘परीसहजओ य’’ परीषहजयश्च, ‘‘चारित्तं बहुभेया’’ चारित्रं बहुभेदयुक्तं,
‘‘णायव्वा भावसंवरविसेसा’’ एते सर्वे मिलिता भावसंवरविशेषा भेदा ज्ञातव्याः । अथ
विस्तरः — निश्चयेन विशुद्धज्ञानदर्शनस्वभावनिजात्मतत्त्वभावनोत्पन्नसुखसुधास्वादबलेन
समस्तशुभाशुभरागादिविकल्पनिवृत्तिर्व्रतम्, व्यवहारेण तत्साधकं हिंसानृतस्तेयाब्रह्मपरिग्रहाच्च
यावज्जीवनिवृत्तिलक्षणं पञ्चविधं व्रतम् । निश्चयेनानन्तज्ञानादिस्वभावे निजात्मनि सम् सम्यक्
समस्तरागादिविभावपरित्यागेन तल्लीनतच्चिन्तनतन्मयत्वेन अयनं गमनं परिणमनं समितिः,
व्यवहारेण तद्बहिरङ्गसहकारिकारणभूताचारादिचरणग्रन्थोक्ता ईर्याभाषैषणादाननिक्षेपोत्सर्गसंज्ञाः
पञ्च समितयः । निश्चयेन सहजशुद्धात्मभावनालक्षणे गूढस्थाने संसारकारणरागादि-
भयात्स्वस्यात्मनो गोपनं प्रच्छादनं झम्पनं प्रवेशनं रक्षणं गुप्तिः, व्यवहारेण बहिरङ्गसाधनार्थं
मनोवचनकायव्यापारनिरोधो गुप्तिः । निश्चयेन संसारे पतन्तमात्मानं धरतीति
१. साधनार = निमित्त
२. बहिरंग सहकारी कारणभूत = बहिरंग निमित्तभूत. बहिरंग साधन ते यथार्थ साधन नथी, मात्र
उपचरित साधन छे.
सप्ततत्त्व-नवपदार्थ अधिकार [ ११३