पछी परंपराए मोक्षनी प्राप्ति करावे छे. कह्युं छे केः — ‘तप करवाथी स्वर्ग सौ कोई
मेळवे छे, परंतु ध्यानना योगथी जे स्वर्ग पामे छे ते आगामी भवमां अक्षय सुख पामे१
छे.’ आ रीते एकत्वभावनानुं फळ जाणीने निरंतर निज शुद्धात्माना एकत्वनी भावना
करवी. — आम, ‘एकत्व – अनुप्रेक्षा’ पूर्ण थई. ४.
हवे, अन्यत्व – अनुप्रेक्षा कहे छे. ते आ प्रमाणे — पूर्वोक्त देह, सगांओ,
सुवर्णादि अर्थ अने इन्द्रियसुखादि कर्मोने आधीन होवाथी, विनश्वर तेम ज हेय२ पण
छे. ते बधां, जे टंकोत्कीर्ण ज्ञायक एक स्वभावपणाने लीधे नित्य अने सर्व प्रकारे
उपादेयभूत छे एवा, निर्विकार परमचैतन्यरूप चित्चमत्कारस्वभाववाळा निज
परमात्मपदार्थथी निश्चयनये अन्य२ – भिन्न छे, आत्मा पण तेमनाथी अन्य – भिन्न छे.
अहीं, भाव (आशय) एम छे के — एकत्व – अनुप्रेक्षामां ‘‘हुं एक छुं’’ इत्यादि प्रकारे
विधिरूप व्याख्यान छे अने अन्यत्व – अनुप्रेक्षामां ‘देहादि पदार्थो माराथी भिन्न छे,
मारा नथी’ — एम निषेधरूपे व्याख्यान छे. ए रीते एकत्व अने अन्यत्व ए बन्ने
अनुप्रेक्षाओमां विधि अने निषेधरूप ज अंतर छे; बन्नेनुं तात्पर्य एक ज छे. — ए
मोक्षं प्रापयतीत्यर्थः । तथा चोक्तम् — ‘‘सग्गं तवेण सव्वो, वि पावए तहि वि झाणजोयेण ।
जो पावइ सो पावइ, परलोए सासयं सोक्खं ।१।’’ एवमेकत्वभावनाफलं ज्ञात्वा निरन्तरं
निजशुद्धात्मैकत्वभावना कर्तव्या । इत्येकत्वानुप्रेक्षा गता ।।४।।
अथान्यत्वानुप्रेक्षां कथयति । तथा हि — पूर्वोक्तानि यानि देहबन्धुजन-
सुवर्णाद्यर्थेन्द्रियसुखादीनि कर्माधीनत्वे विनश्वराणि तथैव हेयभूतानि च, तानि सर्वाणि
टङ्कोत्कीर्णज्ञायकैकस्वभावत्वेन नित्यात्सर्वप्रकारोपादेयभूतान्निर्विकारपरमचैतन्यचिच्चमत्कार-
स्वभावान्निजपरमात्मपदार्थान्निश्चयनयेनान्यानि भिन्नानि । तेभ्यः पुनरात्माप्यन्यो भिन्न इति ।
अयमत्र भावः — एकत्वानुप्रेक्षायामेकोऽहमित्यादिविधिरूपेण व्याख्यानं, अन्यत्वानुप्रेक्षायां तु
देहादयो मत्सकाशादन्ये, मदीया न भवन्तीति निषेधरूपेण । इत्येकत्वान्यत्वानुप्रेक्षायां
विधिनिषेधरूप एव विशेषस्तात्पर्यं तदेव । इत्यन्यत्वानुप्रेक्षा समाप्ता ।।५।।
१. मोक्षपाहुड गाथा. २३.
२. परपदार्थो आत्माथी अन्य छे – भिन्न छे अने आश्रय करवा योग्य नथी. परपदार्थोमां निमित्त पण
आवी जाय छे, तेमनी सन्मुखताथी राग – द्वेष उत्पन्न थाय छे, माटे ते हेय छे अर्थात् आत्मसन्मुखता
वडे तेमनी सन्मुखता (तेमनो आश्रय) छोडवा योग्य छे. सर्व प्रकारे उपादेयभूत एवा निज परमात्म-
पदार्थनो आश्रय थतां पर पदार्थनो आश्रय छूटी जाय छे एटले के, तेओ हेयरूप थई जाय छे.
१२४ ]
बृहद् – द्रव्यसंग्रह