ज्ञानं अष्टविकल्पं मतिश्रुतावधयः अज्ञानज्ञानानि ।
मनःपर्ययः केवलं अपि प्रत्यक्षपरोक्षभेदं च ।।५।।
व्याख्याः — ‘‘णाणं अट्ठवियप्पं’’ ज्ञानमष्टविकल्पं भवति । ‘‘मदिसुदिओही
अणाणणाणाणि’’ अत्राष्टविकल्पमध्ये मतिश्रुतावधयो मिथ्यात्वोदयवशाद्विपरीताभिनिवेश-
रूपाण्यज्ञानानि भवन्ति; तान्येव शुद्धात्मादितत्त्वविषये विपरीताभिनिवेशरहितत्वेन
सम्यग्दृष्टिजीवस्य सम्यग्ज्ञानानि भवन्ति । ‘‘मणपज्जकेवलमवि’’ मनःपर्ययज्ञानं
केवलज्ञानमप्येवमष्टविधं ज्ञानं भवति । ‘‘पच्चक्खपरोक्खभेयं च’’ प्रत्यक्षपरोक्षभेदं च ।
अवधिमनःपर्ययद्वयमेकदेशप्रत्यक्षं विभङ्गावधिरपि देशप्रत्यक्षं, केवलज्ञानं सकलप्रत्यक्षं;
शेषचतुष्टयं परोक्षमिति ।
इतो विस्तरः — आत्मा हि निश्चयनयेन सकलविमलाखण्डैकप्रत्यक्ष-
प्रतिभासमयकेवलज्ञानरूपस्तावत् । स च व्यवहारेणानादिकर्मबन्धप्रच्छादितः सन्
मतिज्ञानावरणीयक्षयोपशमाद्वीर्यान्तरायक्षयोपशमाच्च बहिरङ्गपञ्चेन्द्रियमनोऽवलम्बनाच्च मूर्त्तामूर्त्तं
गाथा – ५
गाथार्थः — कुमति, कुश्रुत, कुअवधि, मति, श्रुत, अवधि, मनःपर्यय अने
केवळज्ञान — ए रीते आठ प्रकारनुं ज्ञान छे. एमां पण प्रत्यक्ष अने परोक्षरूप भेद छे.
टीकाः — ‘‘णाणं अट्ठवियप्पं’’ ज्ञान आठ प्रकारनुं छे. ‘‘मदिसुदिओही
अणाणणाणाणि’’ ए आठ भेदोमां मति, श्रुत अने अवधिज्ञान — ए त्रण मिथ्यात्वना
उदयवशे विपरीत अभिनिवेशरूप अज्ञान छे अने ते ज शुद्धात्मादि तत्त्वना विषयमां
विपरीताभिनिवेशरहितपणाथी सम्यग्द्रष्टि जीवने सम्यग्ज्ञान छे. ‘‘मणपज्जवकेवलमवि’’
मनःपर्ययज्ञान अने केवळज्ञान — ए बन्ने मळीने ज्ञानना आठ भेद थया. ‘पच्चक्खपरोक्खभेयं
च’’ ते प्रत्यक्ष अने परोक्ष एवा भेदरूप छे. अवधि अने मनःपर्यय — ए बे (भेद)
एकदेशप्रत्यक्ष छे. विभंग - अवधिज्ञान पण देशप्रत्यक्ष छे, केवळज्ञान सकळप्रत्यक्ष छे अने
बाकीनां चार परोक्ष छे.
हवे तेनो विस्तार कहेवामां आवे छेः — १प्रथम तो आत्मा खरेखर निश्चयनयथी
सकळविमळ, अखंड एक प्रत्यक्षप्रतिभासमय केवळज्ञानरूप छे. ते व्यवहारथी अनादिकर्मबंध
वडे आच्छादित थयो थको, मतिज्ञानावरणीयना क्षयोपशमथी अने वीर्यान्तरायना
१. गाथा ४ नी फूटनोट अहीं पण वांचवी.
षड्द्रव्य-पंचास्तिकाय अधिकार [ १७
3