अष्टचतुर्ज्ञानदर्शने सामान्यं जीवलक्षणं भणितम् ।
व्यवहारात् शुद्धनयात् शुद्धं पुनः दर्शनं ज्ञानम् ।।६।।
व्याख्या — ‘‘अट्ठ चदु णाणदंसण सामण्णं जीवलक्खणं भणियं’’ अष्टविधं ज्ञानं
चतुर्विधं दर्शनं सामान्यं जीवलक्षणं भणितम् । सामान्यमिति कोऽर्थः ?
संसारिजीवमुक्तजीवविवक्षा नास्ति, अथवा शुद्धाशुद्धज्ञानदर्शनविवक्षा नास्ति । तदपि
कथमितिचेद् ? विवक्षाया अभावः सामान्यलक्षणमिति वचनात् । कस्मात् सामान्यम्
जीवलक्षणं भणितम् ? ‘‘ववहारा’’ व्यवहारात् व्यवहारनयात् । अत्र केवलज्ञानदर्शनं प्रति
शुद्धसद्भूतशब्दवाच्योऽनुपचरितसद्भूतव्यवहारः, छद्मस्थज्ञानदर्शनापरिपूर्णापेक्षया पुनरशुद्ध-
सद्भूतशब्दवाच्य उपचरितसद्भूतव्यवहारः, कुमतिकुश्रुतविभङ्गत्रये पुनरुपचरितासद्भूत-
व्यवहारः । ‘‘सुद्धणया सुद्धं पुण दंसणं णाणं’’ शुद्धनिश्चयनयात्पुनः शुद्धमखण्डं
केवलज्ञानदर्शनद्वयं जीवलक्षणमिति । किञ्च ज्ञानदर्शनोपयोगविवक्षायामुपयोगशब्देन
गाथा – ६
गाथार्थः — व्यवहारनयथी आठ प्रकारनां ज्ञान अने चार प्रकारनां दर्शन — ए
सामान्यपणे जीवनुं लक्षण कह्युं छे. शुद्धनयनी अपेक्षाए शुद्ध ज्ञान – दर्शनने जीवनुं लक्षण
कह्युं छे.
टीकाः — ‘‘अट्ठ चदु णाणदंसण सामण्णं जीवलक्खणं भणियं’’ आठ प्रकारना ज्ञान
अने चार प्रकारना दर्शनने सामान्यपणे जीवनुं लक्षण कह्युं छे. अहीं ‘सामान्य’ ए कथननो
शो अर्थ छे? ए अर्थ छे के आ लक्षणमां संसारी जीव के मुक्त जीवनी विवक्षा नथी
अथवा शुद्ध के अशुद्ध ज्ञान - दर्शननी विवक्षा नथी. एवो अर्थ केम? ‘विवक्षानो अभाव —
ए सामान्यनुं लक्षण छे’ — एवुं वचन होवाथी.
कई अपेक्षाए जीवनुं सामान्य लक्षण कह्युं छे? ‘‘ववहारा’’
व्यवहारथी – व्यवहारनयनी अपेक्षाए कह्युं छे. अहीं केवळज्ञान – दर्शन प्रत्ये ‘शुद्ध सद्भूत’
व्यवहारथी वाच्य ‘अनुपचरित सद्भूत’ व्यवहार छे, छद्मस्थनां अपूर्ण ज्ञान - दर्शननी
अपेक्षाए ‘अशुद्ध सद्भूत’ शब्दथी वाच्य ‘उपचरित सद्भूत’ व्यवहार छे अने कुमति,
कुश्रुत, कुअवधि — ए त्रणे ज्ञानने विषे ‘उपचरित असद्भूत’ व्यवहार छे.
‘‘सुद्धणया सुद्धं पुण दंसणं णाणं’’ शुद्धनिश्चयनयथी शुद्ध अखंड केवळज्ञान अने
केवळदर्शन — ए बे जीवनुं लक्षण छे.
षड्द्रव्य-पंचास्तिकाय अधिकार [ २१