न च हस्तादिव्यापाररूपाणामिति । यतो हि नित्यनिरञ्जननिष्क्रियनिजात्मस्वरूपभावनारहितस्य ।
कर्मादिकर्तृत्वं व्याख्यातम्, ततस्तत्रैव निजशुद्धात्मनि भावना कर्तव्या । एवं सांख्यमतं
प्रत्येकान्ताकर्तृत्वनिराकरणमुख्यत्वेन गाथा गता ।।८।।
अथ यद्यपि शुद्धनयेन निर्विकारपरमाह्लादैकलक्षणसुखामृतस्य भोक्ता तथाप्यशुद्धनयेन
सांसारिकसुखदुःखस्यापि भोक्तात्मा भवतीत्याख्याति —
ववहारा सुहदुक्खं पुग्गलकम्मप्फलं पभुंजेहि ।
आदा णिच्छयणयदो चेदणभावं खु आदस्स ।।९।।
व्यवहारात् सुखदुःखं पुद्गलकर्म्मफलं प्रभुङ्क्ते ।
आत्मा निश्चयनयतः चेतनभावं खलु आत्मनः ।।९।।
भावनारूपे, विवक्षित एकदेश शुद्ध निश्चयनयथी कर्ता छे अने मुक्त अवस्थामां शुद्धनयथी
अनंत ज्ञान – सुखादि शुद्धभावोनो कर्ता छे.
परंतु परिणमता एवा शुद्ध – अशुद्ध भावोनुं ज कर्तापणुं जीवमां जाणवुं, १हस्तादिना
व्यापाररूप (पुद्गल – परिणामो)नुं नहि.
नित्य – निरंजन – निष्क्रिय निजात्मस्वरूपनी भावना रहित जीवने कर्मादिनुं कर्तापणुं
कह्युं छे, तेथी ते निज शुद्धात्मामां ज भावना करवी.
आ रीते सांख्यमत प्रत्ये एकांत अकर्तृत्वनुं ( – जीव एकांते अकर्ता होवानुं)
निराकरण करवानी मुख्यताथी गाथा पूरी थई. ८.
हवे, जोके आत्मा शुद्धनयथी निर्विकार परम आह्लाद जेनुं एक लक्षण छे एवा
सुखामृतनो भोक्ता छे, तोपण अशुद्धनयथी सांसारिक सुख - दुःखनो पण भोक्ता थाय छे,
एम कहे छेः —
१. श्री समयसारमां पण जीव पुद्गलादि के अन्य जीवोनी पर्यायोनो कर्ता नथी, एम कर्ताकर्म – अधिकार
तथा सर्वविशुद्धज्ञान – अधिकारमां कह्युं छे. शरीरनी, परपदार्थोनी, बोलवानी, खावा – पीवानी इत्यादि
क्रियाओमां जे अनादि अज्ञानथी जीवनी कर्तृत्वबुद्धि छे, ते पोताना त्रिकाळ आत्मस्वरूपना लक्षे शुद्धरूपे
परिणमवाथी ज तूटे माटे ‘जीव परपदार्थनी कोई क्रिया खरेखर एक समय पण करी शकतो नथी’
एवो निर्णय करवो – ए आ गाथानुं तात्पर्य छे.
सुख – दुःखमय फल पुद्गलकर्म, भोगै नय व्यवहार सुमर्म;
निश्चयनय निज चेतनभाव, जीव भोगवै सदा कहाव. ९.
२६ ]
बृहद् – द्रव्यसंग्रह