व्याख्या — ‘‘ववहारा सुहदुक्खं पुग्गलकम्मफलं पभुंजेदि’’ व्यवहारात् सुखदुःखरूपं
पुद्गलकर्मफलं प्रभुंक्ते । स कः कर्त्ता ? ‘‘आदा’’ आत्मा । ‘‘णिच्छयणयदो चेदणभावं
आदस्स’ निश्चयनयतश्चेतनभावं भुंक्ते । ‘‘खु’’ स्फु टम् । कस्य सम्बन्धिनमात्मनः स्वस्येति ।
तद्यथा — आत्मा हि निजशुद्धात्मसंवित्तिसमुद्भूतपारमार्थिकसुखसुधारसभोजनमलभमान
उपचरितासद्भूतव्यवहारेणेष्टानिष्टपञ्चेन्द्रियविषयजनितसुखदुःखं भुंक्ते, तथैवानुपचरिता-
सद्भूतव्यवहारेणाभ्यन्तरे सुखदुःखजनकं द्रव्यकर्म्मरूपं सातासातोदयं भुंक्ते, स
एवाशुद्धनिश्चयनयेन हर्षविषादरूपं सुखदुःखं च भुंक्ते । शुद्धनिश्चयनयेन तु
परमात्मस्वभावसम्यक्श्रद्धानज्ञानानुष्ठानोत्पन्नसदानन्दैकलक्षणं सुखामृतं भुंक्त इति । अत्र
यस्यैव स्वाभाविकसुखामृतस्य भोजनाभावादिन्द्रियसुखं भुञ्जानः सन् संसारे परिभ्रमति
गाथा ९
गाथार्थः — व्यवहारनयथी आत्मा सुख - दुःखरूप पुद्गलकर्मना फळने भोगवे छे
अने निश्चयनयथी पोताना चेतनभावने भोगवे छे.
टीकाः — ‘‘ववहारा सुहदुक्खं पुग्गलकम्मफलं पभुंजेदि’’ व्यवहारनयनी अपेक्षाए सुख –
दुःखरूप पुद्गलकर्मनां फळोने भोगवे छे. ते कर्मफळोनो भोक्ता कोण छे? ‘‘आदा’’
आत्मा. ‘‘णिच्छयणयदो चेदणभावं आदस्स’’ निश्चयनयनी अपेक्षाए चेतनभावनो भोक्ता छे.
‘‘खु’’ प्रगटपणे, कोना चेतनभावनो? आत्माना पोताना चेतनभावनो. ते आवी रीते – आत्मा
ज निज शुद्धात्मसंवित्तिथी उत्पन्न पारमार्थिक सुख – सुधारसना भोजनने नहि प्राप्त करतो,
उपचरित असद्भूत व्यवहारनयथी इष्ट - अनिष्ट पंचेन्द्रिय विषयजनित सुख - दुःखने भोगवे
छे, तेवी ज रीते अनुपचरित असद्भूत व्यवहारनयथी अंतरंगमां सुख - दुःखजनक
द्रव्यकर्मरूप शाता अने अशाताना उदयने भोगवे छे अने ते ज अशुद्धनिश्चयनयथी हर्ष
- विषादरूप सुख - दुःखने भोगवे छे; शुद्धनिश्चयनयथी तो परमात्मस्वभावनां सम्यक् श्रद्धान
- ज्ञान - आचरणथी उत्पन्न, सदा आनंद जेनुं एक लक्षण छे एवा सुखामृतने भोगवे छे.
अहीं, जे स्वाभाविक सुखामृतना भोजनना अभावथी आत्मा इन्द्रियसुख
भोगवतो थको संसारमां परिभ्रमण१ करे छे, ते ज अतीन्द्रिय सुख ( – स्वाभाविक
१. संसारमां परिभ्रमण करनार प्रथम गुणस्थानधारी सर्वे मिथ्याद्रष्टि छे. चतुर्थ गुणस्थानथी सिद्ध
सुधीना सर्वे जीवो तेमनी भूमिकानी शुद्धि अनुसार आत्मिक अतीन्द्रिय – सुख भोगवे छे, एवुं आ
गाथानुं तात्पर्य छे.
षड्द्रव्य-पंचास्तिकाय अधिकार [ २७