शुद्धपारिणामिकपरमभावरूपशुद्धनिश्चयेन गुणस्थानमार्गणास्थानरहिता जीवा इत्युक्तं पूर्वम्,
इदानीं पुनर्भव्याभव्यरूपेण मार्गणामध्येऽपि पारिणामिकभावो भणित इति पूर्वापरविरोधः ?
अत्र परिहारमाह — पूर्वं शुद्धपारिणामिकभावापेक्षया गुणस्थानमार्गणानिषेधः कृतः, इदानीं
पुनर्भव्याभव्यत्वद्वयमशुद्धपारिणामिकभावरूपं मार्गणामध्येऽपि घटते । ननु — शुद्धाशुद्धभेदेन
पारिणामिकभावो द्विविधो नास्ति किन्तु शुद्ध एव ? नैवं यद्यपि सामान्यरूपेणोत्सर्गव्याख्यानेन
शुद्धपारिणामिकभावः कथ्यते तथाप्यपवादव्याख्यानेनाशुद्धपारिणामिकभावोऽप्यस्ति । तथाहि —
‘‘जीवभव्याभव्यत्वानि च’’ इति तत्त्वार्थसूत्रे त्रिधा पारिणामिकभावो भणितः, तत्र शुद्ध-
चैतन्यरूपं जीवत्वमविनश्वरत्वेन शुद्धद्रव्याश्रितत्वाच्छुद्धद्रव्यार्थिकसंज्ञः शुद्धपारिणामिकभावो
भण्यते, यत्पुनः कर्मजनितदशप्राणरूपं जीवत्वं, भव्यत्वम्, अभव्यत्वं, चेति, त्रयं, तद्वि-
नश्वरत्वेन पर्यायाश्रितत्वात्पर्यायार्थिकसंज्ञस्त्वशुद्धपारिणामिकभाव उच्यते । अशुद्धत्वं कथमिति
चेत् ? यद्यप्येतदशुद्धपारिणामिकत्रयं व्यवहारेण संसारिजीवेऽस्ति तथापि ‘‘सव्वे सुद्धा हु
अहीं शिष्य कहे छे — शुद्ध पारिणामिकपरमभावरूप शुद्धनिश्चयथी जीवो गुणस्थान
अने मार्गणास्थानरहित छे — एम पहेलां१ कहेवामां आव्युं छे अने हवे अहीं मार्गणाना
कथनमां भव्य अने अभव्यरूपे पारिणामिकभाव कह्यो. ए रीते त्यां पूर्वापर विरोध आवे
छे. तेनुं अहीं समाधान करे छेः — पहेलां शुद्ध पारिणामिकभावनी अपेक्षाथी गुणस्थान
अने मार्गणास्थाननो निषेध कर्यो हतो, परंतु अहीं भव्यत्व अने अभव्यत्व ए बे, अशुद्ध
पारिणामिकभावरूप होवाथी, मार्गणाना कथनमां घटे छे. जो एम कहेवामां आवे के ‘‘शुद्ध
अने अशुद्धना भेदथी पारिणामिकभाव बे प्रकारनो नथी पण एक शुद्ध ज छे,’’ तो एम
नथी; जोके सामान्यरूपे उत्सर्ग व्याख्यानथी शुद्ध पारिणामिकभाव कहेवामां आवे छे, तोपण
अपवाद व्याख्यानथी अशुद्ध पारिणामिकभाव पण छे. जेमके — ‘‘जीवभव्याभव्यत्वानि च’’ ए
प्रमाणे तत्त्वार्थसूत्रमां जीवत्व, भव्यत्व, अने अभव्यत्वरूप त्रण प्रकारे पारिणामिकभाव कह्यो
छे. त्यां शुद्ध चैतन्यरूप जीवत्व अविनश्वरपणाने लीधे शुद्धद्रव्यने आश्रित होवाथी ‘शुद्ध
- द्रव्यार्थिक’ एवी संज्ञावाळो शुद्ध पारिणामिकभाव कहेवाय छे अने कर्मजनित दश प्राणरूप
जीवत्व, भव्यत्व अने अभव्यत्वरूप त्रणे छे, ते विनश्वरपणाने लीधे पर्यायाश्रित होवाथी
‘पर्यायार्थिक’ एवी संज्ञावाळा अशुद्ध पारिणामिकभाव कहेवाय छे. प्रश्नः — अशुद्धपणुं
केम? उत्तरः — जोके आ त्रण अशुद्ध पारिणामिकभाव व्यवहारथी संसारी जीवमां छे,
तोपण ‘‘सव्वे सुद्धा हु सुद्धणया’’ [शुद्धनये सर्व (संसारी) जीवो खरेखर शुद्ध छे]’’ ए
१. आ गाथाना मथाळामां कह्युं छे.
षड्द्रव्य-पंचास्तिकाय अधिकार [ ४५