व्याख्या — ‘‘अज्जीवो पुण णेओ’’ अजीवः पुनर्ज्ञेयः । सकलविमलकेवलज्ञानदर्शनद्वयं
शुद्धोपयोगः, मतिज्ञानादिरूपो विकलोऽशुद्धोपयोग इति द्विविधोपयोगः,
अव्यक्तसुखदुःखानुभवनरूपा कर्मफलचेतना, तथैव मतिज्ञानादिमनःपर्ययपर्यन्तमशुद्धोपयोग
इति, स्वेहापूर्वेष्टानिष्टविकल्परूपेण विशेषरागद्वेषपरिणमनं कर्मचेतना, केवलज्ञानरूपा
शुद्धचेतना इत्युक्तलक्षणोपयोगश्चेतना च यत्र नास्ति स भवत्यजीव इति विज्ञेयः । ‘पुण’
पुनः पश्चाज्जीवाधिकारानन्तरं । ‘‘पुग्गलधम्मो अधम्म आयासं कालो’’ स च
पुद्गलधर्माधर्माकाशकालद्रव्यभेदेन पञ्चधा । पूरणगलनस्वभावत्वात्पुद्गल इत्युच्यते ।
गतिस्थित्यवगाहवर्त्तनालक्षणा धर्माधर्माकाशकालाः, ‘‘पुग्गल मुत्तो’’ पुद्गलो मूर्त्तः ।
कस्मात् ? ‘‘रूवादिगुणो’’ रूपादिगुणसहितो यतः । ‘‘अमुत्ति सेसा हु’’
रूपादिगुणाभावादमूर्त्ता भवन्ति पुद्गलाच्छेषाश्चत्वार इति । तथाहि — यथा
अनन्तज्ञानदर्शनसुखवीर्यगुणचतुष्टयं सर्वजीवसाधारणं तथा रूपरसगन्धस्पर्शगुणचतुष्टयं
टीकाः — ‘‘अज्जीवो पुण णेओ’’ वळी, अजीव जाणवा योग्य छे. सकळविमळ
केवळज्ञान अने केवळदर्शन ए बन्ने शुद्ध उपयोग छे, मतिज्ञानादिरूप विकल - अशुद्ध
उपयोग छे; ए रीते उपयोग बे प्रकारे छे. अव्यक्त सुख - दुःखना अनुभवरूप
‘कर्मफळचेतना’ छे, तेम ज मतिज्ञानथी मनःपर्ययज्ञानपर्यंत अशुद्धोपयोगरूप एवी,
स्वइहापूर्वक इष्ट - अनिष्ट, विकल्परूपे विशेष राग - द्वेषना परिणमनरूप ‘कर्मचेतना’ छे,
केवळज्ञानरूप ‘शुद्धचेतना’ छे. ए रीते उपर कह्या प्रमाणेना लक्षणवाळां उपयोग अने
चेतना ज्यां नथी ते अजीव छे, एम जाणवुं; ‘पुण’ पछी, अर्थात् जीव अधिकारनी पछी
‘‘पुग्गलधम्मो अधम्म आयासं कालो’’ अने ते (अजीव) पुद्गल, धर्म, अधर्म, आकाश अने
काळद्रव्यना भेदथी पांच प्रकारे छे.
पूरण अने गलननो स्वभाव होवाथी पुद्गल कहेवाय छे. गति, स्थिति, अवगाह
अने वर्तना (हेतुरूप) लक्षणवाळां (क्रमपूर्वक) धर्म, अधर्म, आकाश अने काळद्रव्य छे.
‘‘पुग्गल मुत्तो’’ पुद्गल मूर्त छे. शा माटे? ‘‘रूवादिगुणो’’ रूपादि गुणवाळुं छे. माटे. ‘‘अमुत्ति
सेसा हु’’ पुद्गल सिवायनां बाकीनां चार द्रव्यो रूपादि गुणो विनानां होवाथी अमूर्त छे.
ते आ रीते —
जेम अनंतज्ञान, दर्शन, सुख अने वीर्य — ए चारे गुण सर्व जीवोमां सामान्य छे
तेम रूप, रस, गंध अने स्पर्श — ए चारे गुण सर्व पुद्गलोमां सामान्य छे अने जेम
षड्द्रव्य-पंचास्तिकाय अधिकार [ ५७
8