सर्वपुद्गलसाधारणं, यथा च शुद्धबुद्धैकस्वभावसिद्धजीवे अनन्तचतुष्टयमतीन्द्रियं तथैव
शुद्धपुद्गलपरमाणुद्रव्ये रूपादिचतुष्टयमतीन्द्रियं, यथा रागादिस्नेहगुणेन कर्मबन्धावस्थायां
ज्ञानादिचतुष्टयस्याशुद्धत्वं तथा स्निग्धरूक्षत्वगुणेन द्वयणुकादिबन्धावस्थायां रूपादि-
चतुष्टयस्याशुद्धत्वं, यथा निःस्नेहनिजपरमात्मभावनाबलेन रागादिस्निग्धत्वविनाशे सत्यनंत-
चतुष्टयस्य शुद्धत्वं तथा जघन्यगुणानां बन्धो न भवतीति वचनात्परमाणुद्रव्ये स्निग्धरूक्षत्व-
गुणस्य जघन्यत्वे सति रूपादिचतुष्टयस्य शुद्धत्वमवबोद्धव्यमित्यभिप्रायः ।।१५।।
अथ पुद्गलद्रव्यस्य विभावव्यञ्जनपर्यायान्प्रतिपादयति : —
सद्दो बंधो सुहुमो थूलो संठाणभेदतमछाया ।
उज्जोदादवसहिया पुग्गलदव्वस्स पज्जाया ।।१६।।
शब्दः बन्धः सूक्ष्मः स्थूलः संस्थानभेदतमश्छायाः ।
उद्योतातपसहिताः पुद्गलद्रव्यस्य पर्यायाः ।।१६।।
शुद्ध – बुद्ध – एक – स्वभाववाळा सिद्ध जीवमां अनंतचतुष्टय अतीन्द्रिय छे, तेम ज शुद्ध पुद्गल
एवा परमाणुद्रव्यमां रूपादि चतुष्टय अतीन्द्रिय छे. जेम रागादि स्नेहगुणथी कर्मबंधनी
अवस्थामां ज्ञानादि चतुष्टयनुं अशुद्धपणुं छे, तेम स्निग्ध - रूक्षत्वगुणथी द्वि – अणुकादि बंध
- अवस्थामां रूपादि चतुष्टयनुं अशुद्धपणुं छे. जेम स्नेहरहित निजपरमात्मभावनाना बळे
रागादि स्निग्धत्वनो विनाश थतां अनंतचतुष्टय शुद्ध होय छे. तेम ‘जघन्य गुणोनो बंध
थतो नथी’’ ए वचन अनुसार परमाणुद्रव्यमां स्निग्ध-रूक्षत्वगुणनी जघन्यता होतां रूपादि
चतुष्टयनुं शुद्धपणुं होय छे, एम जाणवुं. आवो अभिप्राय छे. १५.
हवे, पुद्गल द्रव्यना विभावव्यंजनपर्यायोनुं प्रतिपादन करे छेः —
गाथा १६
गाथार्थः — शब्द, बंध, सूक्ष्म, स्थूळ, संस्थान, भेद, तम, छाया, उद्योत अने
आतप पुद्गल द्रव्यना पर्यायो छे.
शब्द बंध सूक्षम अरु थूल, संसथान अरु भेद समूल;
तम छाया आताप उजास, पुद्गल के पर्याय समास. १६
५८ ]
बृहद् – द्रव्यसंग्रह