यत्पुनस्तदविनाभूतं तन्निश्चयसम्यक्त्वं वीतरागसम्यक्त्वं चेति भण्यते । तदेव कालत्रयेऽपि
मुक्तिकारणम् । कालस्तु तदभावे सहकारिकारणमपि न भवति ततः स हेय इति ।
तथाचोक्तम् — ‘‘किं पलविएण बहुणा जे सिद्धा णरवरा गए काले । सिद्धिहंहि जेवि भविया
तं जाणइ सम्ममाहप्पं ।।’’ इदमत्र तात्पर्यम् — कालद्रव्यमन्यद्वा परमागमाविरोधेन विचारणीयं
परं किन्तु वीतरागसर्वज्ञवचनं प्रमाणमिति मनसि निश्चित्य विवादो न कर्तव्यः । कस्मादिति
चेत् ? विवादे रागद्वेषौ भवतस्ततश्च संसारवृद्धिरिति ।।२।।
एवं कालद्रव्यव्याख्यानमुख्यतया पञ्चमस्थले सूत्रद्वयं गतं । इतिगाथाष्टकसमुदायेन
पंचभिः स्थलैः पुद्गलादिपंचविधाजीवद्रव्यकथनरूपेण द्वितीयो अन्तराधिकारः समाप्तः ।
अतः परं सूत्रपञ्चकपर्यन्तं पञ्चास्तिकायव्याख्यानं करोति । तत्रादौ गाथापूर्वार्द्धेन
षड्द्रव्यव्याख्यानोपसंहार उत्तरार्धेन तु पंचास्तिकायव्याख्यानप्रारम्भः कथ्यतेः —
निश्चयसम्यक्त्व अथवा वीतरागसम्यक्त्व कहेवाय छे. ते ज (निश्चयसम्यक्त्व ज) त्रणे काळे
मुक्तिनुं कारण छे. काळ तो तेना अभावमां सहकारी कारण पण थतो नथी; तेथी ते हेय
छे. एवी रीते कह्युं पण छे के — ‘‘किं पलविएण बहुणा जे सिद्धा णरवरा गए काले । सिद्धिहंहि
जेवि भविया तं जाणह सम्ममाहप्पं ।।’’ (घणुं कहेवाथी शुं? जे श्रेष्ठ पुरुषो भूतकाळमां सिद्ध
थया छे, थाय छे अने भविष्यकाळमां थशे ते सम्यक्त्वनुं माहात्म्य१ जाणो.)’’
अहीं, तात्पर्य आ छे के — काळद्रव्य तथा अन्य द्रव्य विषे परमागमना अविरोधपणे
विचार करवो, परंतु ‘वीतराग सर्वज्ञनुं वचन सत्य छे’ एम मनमां निश्चय करीने विवाद
न करवो. शा माटे? कारण के, विवाद करवाथी राग - द्वेष थाय छे अने राग - द्वेषथी संसारनी
वृद्धि थाय छे. २२.
आ रीते काळद्रव्यना व्याख्याननी मुख्यताथी पांचमा स्थळमां बे गाथाओ पूरी थई.
आ रीते आठ गाथाओना समुदायथी पांच स्थळोमां पुद्गल आदि पांच प्रकारनां अजीव
द्रव्योना कथनरूपे बीजो अंतराधिकार पूरो थयो.
हवे पछी, पांच गाथाओ सुधी पंचास्तिकायनुं व्याख्यान करे छे. तेमां पण प्रथम
गाथाना पूर्वार्धथी छ द्रव्योना व्याख्याननो उपसंहार अने उत्तरार्धथी पंचास्तिकायना
व्याख्याननो प्रारंभ करे छेः —
१. द्वादश अनुपे्रक्षा – गाथा ९०
षड्द्रव्य-पंचास्तिकाय अधिकार [ ७५