व्ययस्तदुभयाधारभूतपरमात्मद्रव्यत्वेन ध्रौव्यमित्युक्तलक्षणैर्गुणपर्यायैरुत्पादव्ययध्रौव्यैश्च सह
मुक्तावस्थायां संज्ञालक्षणप्रयोजनादिभेदेऽपि सत्तारूपेण प्रदेशरूपेण च भेदो नास्ति ।
कस्मादिति चेत् ? मुक्तात्मसत्तायां गुणपर्यायाणामुत्पादव्ययध्रौव्याणां चास्तित्वं सिद्ध्यति,
गुणपर्यायोत्पादव्ययध्रौव्यसत्तायाश्च मुक्तात्मास्तित्वं सिद्धयतीति परस्परसाधितसिद्धत्वादिति ।
कायत्वं कथ्यते — बहुप्रदेशप्रचयं दृष्ट्वा यथा शरीरं कायो भण्यते तथानन्त-
ज्ञानादिगुणाधारभूतानां लोकाकाशप्रमितासंख्येयशुद्धप्रदेशानां प्रचयं समूहं संघातं मेलापकं
दृष्ट्वा मुक्तात्मनि कायत्वं भण्यते । यथा शुद्धगुणपर्यायोत्पादव्ययध्रौव्यैः सह मुक्तात्मनः
सत्तारूपेण निश्चयेनाभेदो दर्शितस्तथा यथासंभवं संसारिजीवेषु पुद्गलधर्माधर्माकाशकालेषु च
द्रष्टव्यः । कालद्रव्यं विहाय कायत्वं चेति सूत्रार्थः ।।२४।।
अथ कायत्वव्याख्याने पूर्वं यत्प्रदेशास्तित्वं सूचितं तस्य विशेषव्याख्यानं करोतीत्येका
पातनिका, द्वितीया तु कस्य द्रव्यस्य कियन्तः प्रदेशा भवन्तीति प्रतिपादयति : —
ए रीते उपरोक्त लक्षणवाळा गुण - पर्याय अने उत्पाद - व्यय - ध्रौव्यनी साथे मुक्त अवस्थामां
संज्ञा, लक्षण, प्रयोजन आदिनो भेद होवा छतां पण सत्तारूपे अने प्रदेशरूपे भेद नथी. शा
माटे भेद नथी? मुक्तात्मानी सत्तामां गुणपर्यायोनुं अने उत्पाद - व्यय - ध्रौव्यनुं अस्तित्व सिद्ध
थाय छे, तथा गुण - पर्याय तेम ज उत्पाद - व्यय - ध्रौव्यनी सत्ताथी मुक्तात्मानुं अस्तित्व सिद्ध
थाय छे; ए रीते परस्पर साधित - सिद्धत्व ( – साध्यसाधनपणुं ) छे.
हवे, एमना कायत्वनुं कथन करवामां आवे छेः — जेवी रीते घणा प्रदेशोनो समूह
जोईने शरीरने ‘काय’ कहेवामां आवे छे, तेवी रीते अनंत ज्ञानादि गुणोना आधारभूत
लोकाकाशप्रमाण असंख्य शुद्ध प्रदेशोनो समूह जोईने मुक्तात्मामां ‘कायत्व’ कहेवामां आवे छे.
जेवी रीते शुद्ध गुण - पर्याय अने उत्पाद - व्यय - ध्रौव्य साथे मुक्तात्माने सत्तारूपे
निश्चयनयथी अभेदपणुं बताव्युं, तेवी रीते यथासंभव संसारी जीवोमां तथा पुद्गल, धर्म,
अधर्म, आकाश ने काळमां पण जाणवुं, अने काळद्रव्य सिवाय कायत्व पण जाणवुं.
— आ प्रमाणे आ गाथानो अर्थ छे. २४
हवे, कायत्वना व्याख्यानमां पूर्वे जे प्रदेशोनुं अस्तित्व सूचव्युं हतुं तेनुं विशेष
व्याख्यान करे छे. [एक पातनिका (उत्थानिका) तो ए प्रमाणे छे, बीजी पातनिका एम
छे के,] कया द्रव्यना केटला प्रदेशो छे एनुं प्रतिपादन करे छेः —
७८ ]
बृहद् – द्रव्यसंग्रह