चूलिका
अतः परं पूर्वोक्तषड्द्रव्याणां चूलिकारूपेण विस्तरव्याख्यानं क्रियते । तद्यथा —
परिणामि जीव – मुत्तं, सपदेसं एय – खेत्त – किरिया य ।
णिच्चं कारण कत्ता, सव्वगदमिदरंहि यपवेसे ।।१।।
दुण्णि य एयं एयं, पंच त्तिय एय दुण्णि चउरो य ।
पंच य एयं एयं, एदेसं एय उत्तरं णेयं ।।२।। (युग्मम्)
व्याख्या — ‘‘परिणामि’’ इत्यादिव्याख्यानं क्रियते । ‘‘परिणामि’’ परिणामिनौ
जीवपुद्गलौ स्वभावविभावपरिणामाभ्यां कृत्वा, शेष चत्वारि द्रव्याणि
विभावव्यञ्जनपर्यायाभावान्मुख्यवृत्त्या पुनरपरिणामीनिति । ‘‘जीव’’ शुद्धनिश्चयनयेन
विशुद्धज्ञानदर्शनस्वभावं शुद्धचैतन्यं प्राणशब्देनोच्यते तेन जीवतीति जीवः । व्यवहारनयेन पुनः
हवे, पछी पूर्वोक्त छ द्रव्योनुं चूलिकारूपे (उपसंहार तरीके) विशेष व्याख्यान करे
छेः —
चूलिका
गाथार्थः — छ द्रव्योमां जीव अने पुद्गल ए बे द्रव्य परिणामी छे, चेतनद्रव्य
एक जीव छे, मूर्तिक एक पुद्गल छे, प्रदेशसहित जीव, पुद्गल, धर्म, अधर्म तथा
आकाश — ए पांच द्रव्यो छे, एक एक संख्यावाळा धर्म, अधर्म अने आकाश — ए त्रण
द्रव्यो छे, क्षेत्रवान एक आकाश द्रव्य छे, क्रियासहित जीव अने पुद्गल — ए बे द्रव्य छे,
नित्यद्रव्य धर्म, अधर्म, आकाश अने काळ — ए चार छे, कारणद्रव्य पुद्गल, धर्म, अधर्म,
आकाश अने काळ — ए पांच छे, कर्ता एक जीवद्रव्य छे, सर्वव्यापक द्रव्य एक आकाश
छे, (एक क्षेत्रावगाह होवा छतां पण) आ छये द्रव्योने परस्पर प्रवेश नथी. ए रीते छये
मूळ द्रव्योना उत्तरगुण जाणवा.
टीकाः — ‘‘परिणामि’’ स्वभाव तथा विभाव परिणामोथी जीव अने पुद्गल —
ए बे द्रव्यो परिणामी छे. बाकीनां चार द्रव्यो विभावव्यंजनपर्यायना अभावनी मुख्यताथी
अपरिणामी छे.
‘‘जीव’’ शुद्धनिश्चयनयथी विशुद्ध ज्ञानदर्शनस्वभावी शुद्धचैतन्यने ‘प्राण’ शब्दथी
कहेवामां आवे छे; ते शुद्धचैतन्यरूप प्राणथी जे जीवे छे ते जीव छे. व्यवहारनयथी
षड्द्रव्य-पंचास्तिकाय अधिकार [ ८५