कर्तृत्वम्, वस्तुवृत्त्या पुनः पुण्यपापादिरूपेणाकर्तृत्वमेव । ‘‘सव्वगदं’’ लोकालोकव्याप्त्यपेक्षया
सर्वगतमाकाशं भण्यते । लोकव्याप्त्यपेक्षया धर्माधर्मौ च । जीवद्रव्यं पुनरेकजीवापेक्षया
लोकपूरणावस्थां विहायासर्वगतं, नानाजीवापेक्षया सर्वगतमेव भवति, पुद्गलद्रव्यं
पुनर्लोकरूपमहास्कन्धापेक्षया सर्वगतं, शेषपुद्गलापेक्षया सर्वगतं न भवति, कालद्रव्यं
पुनरेककालाणुद्रव्यापेक्षया सर्वगतं, न भवति, लोकप्रदेशप्रमाणनानाकालाणुविवक्षया लोके
सर्वगतं भवति । ‘‘इदरंहि य पवेसे’ यद्यपि सर्वद्रव्याणि व्यवहारेणैकक्षेत्रावगाहेनान्योन्यप्रवेशेन
तिष्ठन्ति तथापि निश्चयनयेन चेतनादिस्वकीयस्वरूपं न त्यजन्तीति । अत्र षड्द्रव्येषु मध्ये
वीतरागचिदानन्दैकादिगुणस्वभावं शुभाशुभमनोवचनकायव्यापाररहितं निजशुद्धात्म-
द्रव्यमेवोपादेयमिति भावार्थः ।
अत ऊर्ध्वं पुनरपि षड्द्रव्याणां मध्ये हेयोपादेयस्वरूपं विशेषेण विचारयति । तत्र
शुद्धनिश्चयनयेन शक्तिरूपेण शुद्धबुद्धैकस्वभावत्वात् सर्वे जीवा उपादेया भवन्ति । व्यक्तिरूपेण
‘‘सव्वगदं’’ lok ane alokamAn vyApavAnI apekShAe AkAshane ‘sarvagat’ kahevAmAn
Ave chhe. lokAkAshamAn vyApavAnI apekShAe dharma ane adharmadravya sarvagat chhe. jIvadravya, ek
jIvanI apekShAe lokapUraN nAmak samudghAtanI avasthA sivAy asarvagat chhe, paN
judAjudA jIvonI apekShAe sarvagat ja chhe. pudgaladravya lokavyApak mahAskandhanI apekShAe
sarvagat chhe ane bAkInAn pudgalonI apekShAe sarvagat nathI. kALadravya, ek kAlANudravyanI
apekShAe sarvagat nathI, lokAkAshanA pradesh barAbar judAjudA kAlANunI vivakShAthI kALadravya
lokamAn sarvagat chhe.
‘‘इदरंहि य पवेसे’’ joke sarva dravyo vyavahAranayathI ek kShetre avagAh hovAthI
ekabIjAmAn pravesh karIne rahe chhe, topaN nishchayanayathI chetanA Adi potapotAnA svarUpane
chhoDatAn nathI.
sArAnsh e chhe ke; A chha dravyomAn vItarAg, chidAnand, ek Adi guNasvabhAvI
ane shubhAshubh man, vachan ane kAyAnA vyApArarahit nij shuddhAtmadravya ja upAdey chhe.
(hey – upAdeyasvarUpano visheSh vichAr)
have pachhI, pharIthI chha dravyomAn hey - upAdey svarUpano visheSh vichAr kare chhe. tyAn
shuddhanishchayanayathI shaktirUpe sarve jIvo shuddha - buddha - ekasvabhAvI hovAthI upAdey chhe ane
88 ]
bRuhad – dravyasangrah