विभावव्यञ्जनपर्यायाभावान्नित्यानि, द्रव्यार्थिकनयेन च; जीवपुद्गलद्रव्ये पुनर्यद्यपि
द्रव्यार्थिकनयापेक्षया नित्ये तथाप्यगुरुलघुपरिणतिस्वरूपस्वभावपर्यायापेक्षया विभावव्यञ्जन-
पर्यायापेक्षया चानित्ये । ‘‘कारण’’ पुद्गलधर्माधर्माकाशकालद्रव्याणि व्यवहारनयेन
जीवस्यशरीरवाङ्मनःप्राणापानादिगतिस्थित्यवगाहवर्त्तनाकार्याणि कुर्वन्तीति कारणानि भवंति ।
जीवद्रव्यं पुनर्यद्यपि गुरुशिष्यादिरूपेण परस्परोपग्रहं करोति तथापि पुद्गलादिपंचद्रव्याणां
किमपि न करोतीत्यकारणम् । ‘‘कत्ता’’ शुद्धपारिणामिकपरमभावग्राहकेन शुद्धद्रव्यार्थिकनयेन
यद्यपि बंधमोक्षद्रव्यभावरूपपुण्यपापघटपटादीनामकर्त्ता जीवस्तथाप्यशुद्धनिश्चयेन
शुभाशुभोपयोगाभ्यां परिणतः सन् पुण्यपापबंधयोः कर्त्ता तत्फलभोक्ता च भवति ।
विशुद्धज्ञानदर्शनस्वभावनिजशुद्धात्मद्रव्यस्य सम्यक्श्रद्धानज्ञानानुष्ठानरूपेण शुद्धोपयोगेन तु
परिणतः सन् मोक्षस्यापि कर्त्ता तत्फलभोक्ता चेति । शुभाशुभशुद्धपरिणामानां परिणमनमेव
कर्तृत्वं सर्वत्र ज्ञातव्यमिति । पुद्गलादिपंचद्रव्याणां च स्वकीयस्वकीयपरिणामेन परिणमनमेव
temanAmAn vibhAvavyanjanaparyAyano abhAv hovAthI te nitya chhe, dravyArthikanayanI apekShAthI
paN nitya chhe. jIv ane pudgaladravya joke dravyArthikanayanI apekShAe nitya chhe, topaN
agurulaghuguNanA pariNamanarUp svabhAvaparyAyanI apekShAe tathA vibhAvavyanjanaparyAyanI
apekShAe anitya chhe.
‘‘कारण’’ pudgal, dharma, adharma, AkAsh ane kALadravya vyavahAranayathI jIvanAn
sharIr – vANI – man – prAN – uchchhvAs, gati, sthiti, avagAhan ane vartanArUp kAryo kare
chhe, tethI kAraN chhe. jIvadravya joke guru – shiShyAdirUpe paraspar upakAr kare chhe, topaN
pudgalAdi pAnch dravyonun kAI paN kArya karatun nathI, tethI jIv ‘akAraN’ chhe.
‘‘कत्ता’’ shuddha – pAriNAmik – paramabhAvagrAhak shuddhadravyArthikanayathI jIv joke bandh
– mokSha, dravya – bhAvarUp, puNya – pAp ane ghaT - paTAdino akartA chhe; topaN ashuddhanishchayathI
shubh ane ashubhopayogarUp pariNamIne puNya - pApabandhano kartA ane tenA phaLano bhoktA
thAy chhe; vishuddha gnAnadarshanasvabhAvI nij - shuddhAtmadravyanAn samyakshraddhAnagnAn ane
anuShThAnarUp shuddhopayoge pariNamIne mokShano paN kartA ane tenA phaLano bhoktA thAy
chhe. sarvatra jIvane shubh, ashubh tathA shuddha pariNAmonA pariNamanarUp ja kartRutva jANavun.
pudgalAdi pAnch dravyone to potapotAnA pariNAmathI je pariNaman chhe te ja kartRutva chhe;
vAstavamAn puNya - pApAdirUpe akartApaNun ja chhe.
ShaDdravya-panchAstikAy adhikAr [ 87