TIkA — ‘वदसमिदोगुत्तीओ’ vrat, samiti, gupti, ‘धम्माणुपेहा’ dharma, anuprekShA
‘परीषहजओ य’ pariShahonun jItavun ane ‘चारित्तं बहुभेया’ anek bhedavALun chAritra; ‘णायव्वा
भावसंवरविसेसा’ e badhA bhAvasamvaranA bhed jANavA. have, ene vistArathI kahe chhe —
nishchayathI vishuddhagnAnadarshanasvabhAvI nijAtmatattvanI bhAvanAthI utpanna sukharUpI sudhAnA
AsvAdanA baLathI samasta shubhAshubh rAgAdi vikalponI nivRutti te vrat chhe. vyavahArathI
te nishchayavratane sAdhanAr1, hinsA, asatya, chorI, abrahma ane parigrahanA jindagIbhar
tyAgalakShaNarUp pAnch prakAranAn vrat chhe. nishchayathI anant gnAnAdi svabhAvanA dhArak
nijAtmAmAn ‘sam’ eTale ke sArI rIte — samasta rAgAdi vibhAvonA parityAg vaDe,
nijAtmAmAn lInatA – chintan – tanmayatAthI ‘ayan’ – gaman – pariNaman karavun te ‘samiti’ chhe,
vyavahArathI tenA bahirang sahakArI2 kAraNabhUt, AchArAdi charaNAnuyoganA granthomAn kahelI
iryA, bhAShA, eShaNA, AdAnanikShepaN ane utsarga nAmanI pAnch samiti chhe. nishchayathI
sahaj shuddhAtmAnI bhAvanArUp lakShaNavALA guptasthAnamAn sansAranA kAraNarUp rAgAdi bhayothI
potAnA AtmAne gopavavo, DhAnkavo, jhampalAvavo, pravesh karAvavo ke rakShavo te gupti chhe,
vyavahArathI bahirang sAdhan mATe man, vachan ane kAyAnA vyApArane rokavo te gupti chhe.
व्याख्या — ‘‘वदसमिदीगुत्तीओ’’ व्रतसमितिगुप्तयः, ‘‘धम्माणुपेहा’’ धर्मस्तथै-
वानुप्रेक्षाः, ‘‘परीसहजओ य’’ परीषहजयश्च, ‘‘चारित्तं बहुभेया’’ चारित्रं बहुभेदयुक्तं,
‘‘णायव्वा भावसंवरविसेसा’’ एते सर्वे मिलिता भावसंवरविशेषा भेदा ज्ञातव्याः । अथ
विस्तरः — निश्चयेन विशुद्धज्ञानदर्शनस्वभावनिजात्मतत्त्वभावनोत्पन्नसुखसुधास्वादबलेन
समस्तशुभाशुभरागादिविकल्पनिवृत्तिर्व्रतम्, व्यवहारेण तत्साधकं हिंसानृतस्तेयाब्रह्मपरिग्रहाच्च
यावज्जीवनिवृत्तिलक्षणं पञ्चविधं व्रतम् । निश्चयेनानन्तज्ञानादिस्वभावे निजात्मनि सम् सम्यक्
समस्तरागादिविभावपरित्यागेन तल्लीनतच्चिन्तनतन्मयत्वेन अयनं गमनं परिणमनं समितिः,
व्यवहारेण तद्बहिरङ्गसहकारिकारणभूताचारादिचरणग्रन्थोक्ता ईर्याभाषैषणादाननिक्षेपोत्सर्गसंज्ञाः
पञ्च समितयः । निश्चयेन सहजशुद्धात्मभावनालक्षणे गूढस्थाने संसारकारणरागादि-
भयात्स्वस्यात्मनो गोपनं प्रच्छादनं झम्पनं प्रवेशनं रक्षणं गुप्तिः, व्यवहारेण बहिरङ्गसाधनार्थं
मनोवचनकायव्यापारनिरोधो गुप्तिः । निश्चयेन संसारे पतन्तमात्मानं धरतीति
1. sAdhanAr = nimitta
2. bahirang sahakArI kAraNabhUt = bahirang nimittabhUt. bahirang sAdhan te yathArtha sAdhan nathI, mAtra
upacharit sAdhan chhe.
saptatattva-navapadArtha adhikAr [ 113