nishchayathI sansAramAn paDatA AtmAne dhAraN karI rAkhe, te vishuddha – gnAn – darshanalakShaNamay nij
shuddhAtmAnI bhAvanArUp dharma chhe. vyavahArathI tenA sAdhan mATe devendra, narendra vagerethI vandya
padamAn je dhAre chhe — pahonchADe chhe; te uttam kShamA, mArdav, Arjav, satya, shauch, sanyam,
tap, tyAg, Akinchanya ane brahmacharyarUp dash prakArano dharma chhe.
te A rIte chhe. dharmamAn pravartanAranA pramAdane dUr karavA mATe dharmanun kathan chhe. krodh
utpanna thavAmAn nimitta evAn asahya durvachan vagere hovA chhatAn paN kaluShatA (mananI
malinatA) na thavI te param kShamA chhe. sharIranI sthitinA hetu (AhAr)nI shodh mATe
bIjAne gher jatAn munine duShTajano dvArA gAL, mashkarI, tiraskAranAn vachano, mAr, sharIrano
ghAt ityAdi krodh utpanna thavAnAn nimitto maLavA chhatAn paN pariNAmomAn malinatAno
abhAv hovo, tene kShamA kahe chhe. 1. jAti AdinA madanA AveshathI thatA abhimAnanA
abhAvane mArdav kahe chhe. 2. yogonI avakratAne Arjav kahe chhe arthAt man - vachan - kAyarUp
yogonI saraLatAne Arjav kahe chhe. 3. sajjano pratye sArAn vachano bolavAn, tene satya
kahe chhe arthAt prashasta jano pratye samIchIn vachan bolavAn, te satya kahevAy chhe. 4. lobhanI
prakarShapaNe (atyant) nivRuttine shauch kahe chhe. lobhanI nivRutti prakarShapaNAne pAme te shauch;
shuchi (pavitra) bhAv athavA shuchikarma te shauch – em nishchit karavAmAn Ave chhe. 5.
samitimAn pravartamAn munine prANaghAt ane indriyaviShayono tyAg te sanyam chhe. iryAsamiti
विशुद्धज्ञानदर्शनलक्षणनिजशुद्धात्मभावनात्मको धर्मः, व्यवहारेण तत्साधनार्थं देवेन्द्रनरेन्द्रादि-
वन्द्यपदे धरतीत्युत्तमक्षमामार्दवार्जवसत्यशौचसंयमतपस्त्यागाकिञ्चन्यब्रह्मचर्यलक्षणो दशप्रकारो
धर्मः ।
तद्यथा — प्रवर्तमानस्य प्रमादपरिहार्थं धर्मवचनं । क्रोधोत्पत्तिनिमित्ताविषह्याक्रोशादि-
संभवेऽकालुष्योपरमः क्षमा । शरीरस्थितिहेतुमार्गणार्थं परकुलान्युपगच्छतो भिक्षोर्दुष्ट-
जनाक्रोशोत्प्रहसनावज्ञानताडनशरीरव्यापादनादीनां क्रोधोत्पत्तिनिमित्तानां सन्निधाने
कालुष्याभावः क्षमा इति उच्यते ।।१।। जात्यादिमदावेशादभिमानाभावो मार्दवं ।।२।।
योगस्यावक्रता आर्जवं । योगस्यकायवाङ्मनोलक्षणस्यावक्रता आर्जवं इति उच्यते ।।३।। सत्सु
साधुवचनं सत्यं । सत्सु प्रशस्तेषु जनेषु साधुवचनं सत्यमिति उच्यते ।।४।। प्रकर्षप्राप्ता
लोभनिवृत्तिः शौचं । लोभस्य निवृत्तिः प्रकर्षप्राप्ता, शुचेर्भावः कर्म वा शौचं इति
निश्चीयते ।।५।। समितिषु प्रवर्तमानस्य प्राणीन्द्रियपरिहारः संयमः । ईर्यासमित्यादिषु वर्तमानस्य
114 ]
bRuhad – dravyasangrah