navaso panchANu ane sAtamImAn pAnch; — e rIte badhA maLIne choryAsI lAkh bil
chhe.
have, ratnaprabhA Adi pRithvInun kramapUrvak pinDapramAN keTalun chhe te kahe chhe. pinD
eTale shun? UnDAI athavA jADAI. pratham pRithvInA ek lAkh ensI hajAr, bIjInA
batrIs hajAr, trIjInA aThAvIs hajAr, chothInA chovIs hajAr, pAnchamInA vIs
hajAr, chhaThThInA soL hajAr ane sAtamInA ATh hajAr yojan pinD jANavA. te
pRithvIono tiryak vistAr chAre dishAomAn joke tras nADInI apekShAe ek rAju
pramAN chhe, topaN trasarahit trasanADInA bahAranA bhAgamAn lokanA ant sudhI chhe.
te ja kahyun chhe — ‘‘antane sparshatI pRithvIonun pramAN badhI dishAomAn lokanA ant
sudhInun chhe.’’ ahIn vistAramAn tiryak lok sudhInI, UnDAImAn meruparvatanI avagAhanA
jevaDI ek hajAr yojan pahoLI chitrA nAmanI pRithvI madhyalokamAn chhe, te pRithvInI
nIche soLahajAr yojan pahoLo kharabhAg chhe. te kharabhAganI nIche choryAsI hajAr
yojan pahoLo pankabhAg chhe, tenAthI paN nIche ensI hajAr yojan pahoLo abbahul
bhAg chhe. A rIte ratnaprabhA pRithvI traN bhedavALI jANavI. te kharabhAgamAn asurakuL
sivAy nav prakAranA bhavanavAsI devonA ane rAkShasakuL sivAyanA sAt prakAranA
vyantar devonA AvAs jANavA. pankabhAgamAn asurakumAronA ane rAkShasonA nivAs chhe.
abbahul bhAgamAn nArakIo chhe.
चैव यथाक्रमम् ८४००००० । अथ रत्नप्रभादिपृथिवीनां क्रमेण पिण्डस्य प्रमाणं कथयति ।
पिण्डस्य कोऽर्थः ? मन्द्रत्वस्य बाहुल्यस्येति । अशीतिसहस्राधिकैकलक्षं तथैव
द्वात्रिंशदष्टाविंशतिचतुर्विंशतिविंशतिषोडशाष्टसहस्रप्रमितानि योजनानि ज्ञातव्यानि ।
तिर्यग्विस्तारस्तु चतुर्दिग्विभागे यद्यपि त्रसनाडयपेक्षयैकरज्जुप्रमाणस्तथापि त्रसरहितबहिर्भागे
लोकान्तप्रमाणमिति । तथाचोक्तं ‘‘भुवामन्ते स्पृशन्तीनां लोकान्तं सर्वदिक्षु च’’ । अत्र
विस्तारेण तिर्यग्विस्तारपर्यन्तमन्द्रत्वेन मंदरावगाहयोजनसहस्रबाहुल्या मध्यलोके या चित्रा
पृथिवी तिष्ठति तस्या अधोभागे षोडशसहस्रबाहुल्यः खरभागस्तिष्ठति । तस्मा-
दप्यधश्चतुरशीतियोजनसहस्रबाहुल्यः पङ्कभागः तिष्ठति । ततोऽप्यधोभागे अशीतिसहस्रबाहुल्यो
अब्बहुलभागस्तिष्ठतीत्येवं रत्नप्रभा पृथिवी त्रिभेदा ज्ञातव्या । तत्र खरभागेऽसुरकुलं विहाय
नवप्रकारभवनवासिदेवानां तथैव राक्षसकुलं विहाय सप्तप्रकारव्यन्तरदेवानां आवासा ज्ञातव्या
इति । पङ्कभागे पुनरसुराणां राक्षसानां चेति । अब्बहुलभागे नारकास्तिष्ठन्ति ।
saptatattva-navapadArtha adhikAr [ 131