tArA, sUrya, chandra, nakShatra, budh, shukra, bRuhaspati, mangaL ane shanishcharanAn vimAn chhe. 1.’’
te jyotiShI devo aDhIdvIpamAn merunI pradakShiNA karIne nirantar paribhramaN kare chhe. tyAn ghaDI,
prahar, divasAdirUp sthUL vyavahArakAL; samay, nimiShAdi sUkShma vyavahAr kALanI jem joke
samay, ghaDI Adi vivakShit bhedothI rahit, anAdi anant kALANu dravyamay nishchayakALarUp
upAdAnathI utpanna thAy chhe, topaN nimittabhUt kumbhAr vaDe upAdAnarUpI mATInA pinDamAnthI
banel ghaDAnI jem chandra, sUrya Adi jyotiShI devonAn vimAnonA gaman – AgamanathI e
vyavahArakAL pragaT thAy chhe tathA jaNAy chhe, te kAraNe upachArathI te jyotiShI devothI
karAyelo chhe, em kahevAy chhe. nishchayakAL to, kumbhAranA chAkaDAnA bhramaNamAn nIchenI khIlI
bahirang sahakArI thAy chhe tem, te vimAnonA gamanarUp pariNAmanun bahirang sahakArI
kAraN thAy chhe.
have, aDhIdvIpamAn chandra ane sUryanI sankhyA kahe chhe. te A pramANe — jambUdvIpamAn be
chandra ane be sUrya chhe, lavaNodak samudramAn chAr chandra ane chAr sUrya chhe. dhAtakIkhanD dvIpamAn
bAr chandra ane bAr sUrya chhe, kAlodak samudramAn bentALIs chandra ane bentALIs sUrya chhe,
puShkarArdhadvIpamAn bonter chandra ane bonter sUrya chhe.
tyArapachhI bharat ane airAvat kShetramAn sthit jambUdvIpanA chandra ane sUryanun thoDun varNan
दस सीदी चउदुगं तु तिचउक्कं । तारारविससिरिक्खा बुहभग्गवअंगिरारसणी ।१।’’ ते च
ज्योतिष्कदेवा अर्धतृतीयद्वीपेषु निरंतरं मेरोः प्रदक्षिणेन परिभ्रमणगतिं कुर्वन्ति । तत्र
घटिकाप्रहरदिवसादिरूपः स्थूलव्यवहारकालः समयनिमिषादिसूक्ष्मव्यवहारकालवत् यद्यप्यनादि-
निधनेन समयघटिकादिविवक्षितविकल्परहितेनकालाणुद्रव्यरूपेण निश्चयकालेनोपादानभूतेन
जन्यते तथापि चन्द्रादित्यादिज्योतिष्कदेवविमानगमनागमनेन कुम्भकारेण निमित्तभूतेन
मृत्पिण्डोपादानजनितघट इव व्यज्यते प्रकटीक्रियते ज्ञायते तेन कारणेनोपचारेण
ज्योतिष्कदेवकृत इत्यभिधीयते । निश्चयकालस्तु तद्विमानगतिपरिणतेर्बहिरङ्गसहकारिकारणं
भवति कुम्भकारचक्रभ्रमणस्याधस्तनशिलावदिति ।
इदानीमर्धतृतीयद्वीपेषु चन्द्रादित्यसंख्या कथ्यते । तथाहि — जम्बूद्वीपे चन्द्रद्वयं सूर्यद्वयं
च, लवणोदे चतुष्टयं, धातकीखण्डद्वीपे द्वादश चन्द्रादित्याश्च, कालोदकसमुद्रे
द्विचत्वारिंशच्चन्द्रादित्याश्च, पुष्करार्धे द्वीपे द्वासप्ततिचन्द्रादित्याः चेति । ततः परं
भरतैरावतस्थितजम्बूद्वीपचन्द्रसूर्ययोः किमपि विवरणं क्रियते । तद्यथा — जम्बूद्वीपाभ्यन्तरे
saptatattva-navapadArtha adhikAr [ 151